QĐND - Cho dù ngày nắng hay mưa, nước dâng cao hay cạn, những đội quân khai thác cát vẫn miệt mài “rút ruột” trên từng khúc của sông Lam (Nghệ An). Tình trạng khai thác cát bừa bãi không chỉ gây ô nhiễm môi trường mà còn gây sạt lở nghiêm trọng ở cả hai bờ dòng sông, gây thiệt hại lớn tài sản của Nhà nước và nguy hại đến đời sống của người dân.

Những khúc sông bị “rút ruột”

Thật đau lòng nếu như ở phía thượng nguồn, dòng sông Lam đang bị cày xới bởi nạn khai thác vàng sa khoáng bừa bãi thì ở phía hạ lưu từ địa bàn huyện Con Cuông, Anh Sơn, Đô Lương, Nam Đàn, Hưng Nguyên đến cầu Bến Thủy con sông đang phải oằn mình hứng chịu sự tàn phá của tình trạng khai thác cát, sỏi bừa bãi. Theo quan sát của chúng tôi, hiện đang có hàng chục sà lan, tàu thuyền lớn nhỏ ngày đêm lênh đênh trên sông với những chiếc vòi như vòi "bạch tuộc" vô tư hút hàng nghìn khối cát từ lòng sông lên bờ. Tại khu vực khối Lam Sơn (thị trấn Nam Đàn) hiện đã và đang mọc lên rất nhiều bến tập kết cát như bến: Trương Viên, Thu Minh… những đụn cát to đồ sộ chất hàng vạn khối cát cao như những ngọn núi là sản phẩm của làng cát Lam Sơn được hút từ đáy sông Lam. Còn tại khu vực cánh đồng của Hợp tác xã Vân Diên, vào thời điểm chúng tôi có mặt cũng có tới hàng chục sà lan công suất lớn đang thi nhau vươn vòi hút cát lên thuyền, thải khói bụi đến ngạt thở bay vào khu dân cư. Chưa hết, nhiều hộ gia đình sống gần đường vào các bến cát cũng ngày đêm bị khói bụi của những chuyến xe chở cát "hành" cho tơi tả, những con đường vốn phẳng lì thì nay thay bằng những ổ voi, ổ trâu và những lớp bụi dày hàng chục xăng-ti-mét...

Ông Huỳnh Văn Mùi, một người dân sống ven sông Lam, trên địa bàn huyện Nam Đàn than thở: "Khiếp lắm các chú ạ! Ngày đêm xe tải chở cát, khói bụi mù mịt, ô nhiễm kinh khủng. Dân cư khối Lam Sơn chúng tôi kêu mãi rồi mà cũng chả thấy ai ngó tới…".

Xuôi theo đường ven sông Lam đến đoạn sông qua địa phận các xã Hưng Long, Hưng Xuân, Hưng Lam (huyện Hưng Nguyên) cũng đang có hàng chục sà lan ngày đêm hút cát. Cách đó không xa, khu vực cầu Yên Xuân cũng là nơi tập kết của những bãi cát cao ngút, đồng thời ngay phía chân cầu là gần chục sà lan đang ngày đêm hút cát. Tương tự như tình trạng tại cầu Yên Xuân, tại khu vực cầu Cửa Tiền và cầu Bến Thủy cả đoạn sông dài hơn chục ki-lô-mét cũng đang như một “đại công trường” với hàng trăm sà lan, tàu bè đua nhau hút cát lên bờ. Tiếng máy nổ gầm rú suốt ngày đêm, phá tan sự yên ả, thanh bình của những xóm làng ven sông. Nếu như dưới lòng sông tấp nập khai thác thì trên bờ cảnh vận chuyển, mua bán cát cũng diễn ra vô cùng nhộn nhịp. Máy cẩu, máy xúc, xe ben, xe công nông hoạt động liên tục không ngừng nghỉ để vận chuyển cát, sỏi từ các bãi tập kết đi đến các công trình xây dựng trên địa bàn TP Vinh và các huyện lân cận.

Hoạt động khai thác, vận chuyển cát, sạn diễn ra tấp nập ngay tại khu vực chân cầu Bến Thuỷ (TP Vinh, Nghệ An)

Tình trạng sạt lở nghiêm trọng

Mặc dù mới bước vào mùa mưa bão nhưng hiện nay, trên địa phận các huyện Anh Sơn, Thanh Chương, Đô Lương, Nam Đàn, Hưng Nguyên và TP Vinh, nơi sông Lam chảy qua đã có nhiều đoạn bị sạt lở hết sức nghiêm trọng. Điểm sạt lở nghiêm trọng đầu tiên dọc “hành trình” của dòng sông Lam đổ ra biển là đoạn chảy qua xã Bồi Sơn (Đô Lương). Tình trạng sạt lở tại đây đang đe dọa đến cuộc sống, tính mạng và tài sản của hàng chục hộ dân. Trong đó, 10 hộ dân thuộc xóm 6, xã Bồi Sơn nằm sát cạnh bờ sông đang ngày đêm sống trong tình trạng nơm nớp lo sợ. Nhiều nơi mép nước đã ăn sát vách nhà dân. Tại địa bàn xóm 4, xã Nam Cường, huyện Nam Đàn, tình trạng sạt lở cũng đang diễn ra rất nghiêm trọng. Cả một doi đất trù phú từ ngàn xưa có chiều dài hơn 3km nay đã bị nước “ăn” gần hết. Tại xã Hưng Long (Hưng Nguyên), trong đợt mưa lũ mới đây, chỉ với mực nước trên báo động 1 đã gây xói lở nghiêm trọng tại nhiều đoạn bờ tả lạch Thanh Thủy ở khu vực dân cư bãi ngoài đê. Hay tình trạng ở xóm Hòa Lam, xã Hưng Hòa (TP Vinh) gần 50 hộ dân đang sống trong tình trạng thấp thỏm lo sợ nước lũ có thể “nuốt chửng” nhà mình bất cứ lúc nào. Nhiều điểm, nước sông đã ăn sâu vào tận móng nhà dân.

Chính quyền, các cơ quan chức năng nói gì?

Mặc dù tình trạng "sa tặc" ngày đêm "rút ruột" sông Lam diễn ra đã từ lâu, gây bất bình trong nhân dân và cũng đã được người dân phản ánh lên chính quyền nhiều lần, song thực tế tình trạng “rút ruột” sông Lam vẫn không hề giảm. Theo số liệu tại Phòng Cảnh sát giao thông đường thủy, Công an tỉnh Nghệ An thì toàn tỉnh hiện có hơn 200 thuyền hút cát. 

Ông Nguyễn Hồ Tiến, Phó phòng Tài nguyên môi trường huyện Nam Đàn cho biết, hiện nay trên địa bàn huyện đang có 70 thuyền hút cát lớn, nhỏ. Nhưng trên thực tế mới chỉ có một đơn vị được cấp phép khai thác, thăm dò, số tàu thuyền còn lại là của tư nhân, phần lớn là những hộ dân nghèo quanh năm sống bằng nghề cát. Hiện huyện đang rất lúng túng trong công tác quản lý, kiểm soát số tàu thuyền đang hoạt động trái phép trên địa bàn!

Cũng chung thực trạng này, ông Nguyễn Hữu Hà, Trưởng phòng Tài nguyên môi trường huyện Hưng Nguyên chia sẻ: "Thực tế hiện trên địa bàn huyện chưa có một đơn vị nào được cấp phép khai thác cát trên sông Lam, tất cả đều là khai thác trái phép. Thế nhưng, để xử lý các phương tiện trái phép này lại gặp rất nhiều khó khăn, vì chế tài xử phạt chưa đủ sức răn đe, hơn nữa càng ngày các đối tượng khai thác cát càng hoạt động tinh vi và chủ yếu vào ban đêm nên rất khó kiểm soát…". 

Ông Trần Văn Toản, Trưởng Phòng Khoáng sản, Sở Tài nguyên và môi trường tỉnh Nghệ An cho biết: "Trong năm 2012 tỉnh Nghệ An không cấp phép khai thác cát, sỏi thêm cho bất kỳ đơn vị, cá nhân nào. Còn vấn đề quản lý tài nguyên trên địa bàn huyện nào thì Chủ tịch UBND huyện đó phải chịu trách nhiệm về công tác bảo vệ…". 

Thực tế dù các lực lượng chức năng tỉnh Nghệ An cũng đã tiến hành kiểm tra, xử phạt đối với các đối tượng khai thác cát trái phép nhưng xem ra vấn nạn này hiện vẫn chưa có dấu hiệu giảm. Cá biệt, ở một số địa phương còn buông lỏng quản lý, thậm chí làm ngơ để "sa tặc" hoành hành. Sông Lam vẫn ngày đêm bị "rút ruột", nhiều diện tích đất canh tác, đất ở, nhà dân bị sông "nuốt", môi trường bị ô nhiễm nghiêm trọng… Thiết nghĩ, đã đến lúc chính quyền các cấp của tỉnh Nghệ An cần nghiêm túc vào cuộc kiểm tra và có biện pháp xử lý nghiêm những đối tượng khai thác cát, sỏi trái phép làm ảnh hưởng đến tài nguyên thiên nhiên, gây sạt lở đất.

Bài và ảnh: Chu Anh - Vũ Hạnh