QĐND Online - Dòng sông Côn Mộc (còn gọi là sông Cửa Tiền hay Vĩnh Giang), từ Nam Đàn chảy về TP Vinh (Nghệ An), xuôi Bến Thủy nhập vào sông Lam rồi đổ ra biển. Nhà máy nước Hưng Vĩnh khai thác nước từ dòng sông này để xử lý, cung cấp cho hơn một nửa số dân của thành phố Vinh. Nhưng… dòng sông này đang bị ô nhiễm nghiêm trọng!

Khảo sát dòng sông Côn Mộc

Đến đoạn sông phía sau chợ Vinh, trước mắt chúng tôi có cơ man nào là rác rưởi, rau củ quả, hộp xốp đựng cơm, thùng xốp đựng đá bị vỡ.... Hình như tất cả rác của chợ Vinh đều được dồn xuống khúc sông ngay dưới chân cầu Cửa Tiền này... Qua cầu đường sắt Vĩnh Mỹ, chúng tôi quan sát kỹ nhánh sông cụt đổ vào sông Côn Mộc (trước chùa Sư Nữ thuộc phường Cửa Nam), dòng nước đục ngầu, đen thui. Thuyền chạy thêm một lúc thì gặp trạm bơm hút nước trên sông của nhà máy nước. Trạm này có nhiệm vụ bơm nước cho nhà máy sản xuất nước sạch Hưng Vĩnh, cung cấp nước sinh hoạt cho thành phố Vinh. Qua khỏi trạm bơm, nước bắt đầu đổi màu và phân chia thành hai dòng rõ rệt: Phía bên trái mạn có màu trắng đục nhờ nhờ; phía bên phải, có màu xanh đen như mực. Cách đó không xa là một ngã ba sông, dòng nước của nhánh sông chảy từ cầu Mượu về còn sạch hơn, nên khi nhập vào dòng sông Côn Mộc, tạo ra hai dòng nước với hai màu ô nhiễm khác nhau. Đến Cầu Đước, chúng tôi thấy hai bên bờ, rác trôi dập dềnh, những bao ni lông đựng rác mắc vào các cành cây sà xuống mặt sông. Những túi ni lông rác này là một nguyên nhân tạo nên "cái chết" của dòng sông. Bám theo dòng nước đen phía đầu nguồn chảy xuống, thỉnh thoảng, chúng tôi bắt gặp những xác súc vật chết được bỏ vào trong bao tải, trương phình vướng vào bờ...

Vị trí xả nước thải của Bệnh viện Thái An.

Những nguồn ô nhiễm

Tại nơi giao nhau giữa con lạch từ Nhà máy Xi măng Cầu Đước chảy ra sông Côn Mộc, nước đen ngòm. Chúng tôi rời thuyền lội bộ vào con lạch, nước đục nhừa nhựa dưới chân. Một cái hồ nhỏ hiện ra sau Nhà máy Xi măng Cầu Đước. Chúng tôi phát hiện hàng chục... ván quan tài đã qua sử dụng được vứt bỏ, nổi lềnh bềnh, vì nghĩa địa Nam Cung nằm cạnh. Sát chân tường nhà máy, mặt hồ cạn nước trơ đáy nhưng khi đặt chân xuống thì bị lún sâu. Đây không phải là bùn, mà một loại hợp chất có màu trắng đục, dày khoảng 20cm phía trên mặt hồ, phía dưới lớp tạp chất là bùn nước nhão nhoẹt. Lớp hợp chất trên mặt hồ được hình thành do nước thải từ dây chuyền sản xuất các loại vật liệu không nung của Nhà máy Xi măng Cầu Đước xả ra, đọng lại đổ vào dòng Côn Mộc.

Xuôi dòng về phía hạ lưu, chúng tôi tới con lạch thứ hai. Tại đây, dòng nước đen kịt, hôi thối. Vào sâu 5m, một lớp mảng vữa dập dềnh che kín mặt nước. Lần theo vào đến chân tường một xưởng sản xuất giấy, chúng tôi phát hiện ra một miệng cống đang xả nước đục ngầu, réo ùng ục. Tiếp tục đi theo đường xả nước này chúng tôi tới được điểm đầu của hệ thống xả. Những mảng vữa nổi trên mặt nước là bột giấy và các tạp chất chưa qua hệ thống xử lý thải ra ngoài từ xưởng giấy này. Và các mảng vữa này khi ngâm lâu ngày trong nước, bị phân hủy tạo ra dòng nước đen ngòm, trở thành thủ phạm thứ hai gây ô nhiễm dòng sông Côn Mộc.

Tại một nhánh sông cụt dưới gầm cầu Sư Nữ, không khí đặc quánh không thể thở được, chúng tôi đành phải dừng thuyền, băng qua đường bộ phía trên cầu. Tại một cái cống xả nước chui qua đường sắt nối hồ Cá với sông cụt, nước lờ đờ, xanh thẫm. Vạch bèo, chúng tôi phát hiện trên mặt bùn, 3 dòng nước trắng đục như vôi trộn lẫn xà phòng từ phía Bệnh viện Thái An chảy ra, mùi tanh hắc, lờm lợm. Tại chân tường phía sau bệnh viện, một ống nhựa lớn, xả nước từ tầng 2 xuống hồ tạo nên một lớp váng trắng đục, lầy nhầy đọng lại phía trên mặt bùn. Cách đấy khoảng 1m, cũng có một ống xả nước thải, nối với một ống cao su dạng ruột gà rất lớn, chui xuống đất mất dạng không biết dẫn nước thải đi đâu... chắc chắn không phải vào bể xử lý, vì tại đây đang xây dựng một bể chứa nước thải, nhưng chưa xong phần thô nên không sử dụng được. Vòng sang bên trái bệnh viện, đập vào mắt chúng tôi là một cái lỗ trên tường, nước thải ở đây chảy ra xối xả, bông băng, găng tay, khẩu trang y tế đã qua sử dụng... theo dòng nước đùn ra chất thành đống. Lại thêm một thủ phạm góp phần làm ô nhiễm dòng sông Côn Mộc.

Hãy vào cuộc trước khi quá muộn

Ông Đinh Sỹ Khánh Vinh, Phó trưởng Phòng Kiểm soát môi trường (Chi cục Bảo vệ Môi trường tỉnh Nghệ An) cho biết: “Kết quả quan trắc môi trường năm 2010 cho thấy, dòng sông Côn Mộc có bị ô nhiễm. Nguyên nhân ô nhiễm là do các nhà máy bên dòng sông và do nước thải khu vực tây bắc TP Vinh không được xử lý trước khi đổ vào sông...”.  Vậy vì sao sông Côn Mộc "chết" đã có câu trả lời. Hậu quả do dòng sông này bị ô nhiễm thì không thể tính được. Vì đây là nguồn nước chính của nhà máy nước sạch cung cấp cho TP Vinh sinh hoạt.

Việc áp dụng các biện pháp hành chính là cần thiết nhưng, dòng sông bị ô nhiễm có một phần do thói quen sinh hoạt của một bộ phận người dân hoạt động, sinh sống hai bên bờ sông. Bởi thế, trước hết phải là bước chuyển trong ý thức bảo vệ môi trường của người dân. Nếu cấp ủy, chính quyền các địa phương, các cơ quan trên địa bàn thường xuyên tuyên truyền, giáo dục làm cho mọi người dân hiểu rõ tác hại của sự ô nhiễm môi trường đối với cuộc sống và sức khỏe con người thì chắc chắn những hành vi vứt rác tùy tiện, bừa bãi xuống dòng sông Côn Mộc sẽ được hạn chế.

Nhưng trước mắt, người dân thành phố khẩn thiết đề nghị các cơ quan thẩm quyền có ngay các biện pháp xử lý kiên quyết, tận gốc những thủ phạm gây nên "cái chết" của dòng sông Côn Mộc. Phát triển kinh tế là quan trọng, cần thiết nhưng không phải là nhất thiết và bằng mọi giá, bỏ qua các quy chuẩn về môi trường. Các nhà máy sản xuất bắt buộc phải xây dựng hệ thống xử lý nước thải trước khi đi vào hoạt động, không vì lợi nhuận trước mắt mà vô trách nhiệm trước sức khỏe của người dân. Bài học trả giá cho môi trường những năm gần đây đang còn nguyên tính thời sự. Mong rằng, chúng ta hãy chung tay hành động trước khi mọi việc quá muộn.

Bài và ảnh: Thế Sơn