Siết chặt quản lý từ khai thác đến vận chuyển

QĐND - Buôn lậu than, quặng trên vùng biển thời gian qua diễn biến phức tạp, làm cạn kiệt nguồn tài nguyên của đất nước, ảnh hưởng đến an ninh năng lượng và trật tự xã hội trên vùng biển. Bộ đội Biên phòng (BĐBP) đã mở đợt cao điểm đấu tranh, giảm cơ bản tình trạng này, tuy nhiên số vụ bị bắt giữ còn thấp, kết quả chưa bền vững, đòi hỏi phải có các biện pháp ngăn chặn đồng bộ, quản lý chặt từ khai thác đến vận chuyển về bến, bãi và vận chuyển trên biển. 

Đại tá Phạm Quang Dũng, Phó chỉ huy trưởng BĐBP tỉnh Quảng Ninh cho biết: Các đối tượng xuất lậu than, quặng thường lợi dụng danh nghĩa công ty được cấp phép để lập kho bãi, khai thác, thu gom, chế biến. Về hình thức, họ ký kết hợp đồng mua, bán, vận chuyển nội địa, nhưng thực chất là vận chuyển vượt tuyến xuất lậu sang Trung Quốc. Khi bị phát hiện, bắt giữ, họ thường viện nhiều lý do, như đang vận chuyển ra địa bàn biên giới Móng Cái, Hải Hà (Quảng Ninh); do thiết bị định vị trên tàu hỏng, nên bị "lạc đường"; do xuất, bán nhầm... Nếu không "xin" được thì họ chây ỳ không ký biên bản vi phạm, mua chuộc, vu khống lực lượng làm nhiệm vụ...

Một tàu chở than lậu bị các trinh sát Đoàn Đặc nhiệm 1 BĐBP phát hiện, bắt giữ năm 2010.

Theo tài liệu trinh sát của BĐBP, khu vực ven sông thuộc huyện Thủy Nguyên (Hải Phòng); nhiều cảng thuộc địa bàn Quảng Ninh và huyện Kinh Môn (Hải Dương)… có hàng trăm bãi tập kết than hoạt động có phép và không phép, cùng hàng trăm phương tiện trọng tải từ 1.000 đến 2.000 tấn thường xuyên vận chuyển than đi tiêu thụ. Nguồn than lậu chủ yếu trôi nổi từ việc thu gom, khai thác tận thu, mua đi, bán lại; từ nguồn than của các doanh nghiệp có chức năng khai thác, xuất khẩu than, do quản lý sơ hở để một số đối tượng tiêu cực móc nối với các công ty tư nhân, các hộ tiêu thụ than bán ra ngoài hưởng chênh lệch giá. Các đối tượng còn cải hoán phương tiện trọng tải nhỏ thành trọng tải lớn (trọng tải 1.000 tấn, nhưng chở tới 1.500 hoặc 2.000 tấn); gian lận chất lượng bằng cách cho than xấu lên trên, than tốt ở dưới; móc nối với cơ quan giám định, xác nhận đủ tiêu chuẩn chất lượng như trong hợp đồng và hóa đơn đã chuẩn bị trước; móc nối với các cơ quan, doanh nghiệp mua, bán than để hợp pháp hóa giấy tờ, hoặc lợi dụng hồ sơ mua bán thật để quay vòng nhiều lần.

Các phương tiện buôn lậu thường lợi dụng đêm tối, đi từ Quảng Ninh, Hải Phòng ra bắc đảo Bạch Long Vĩ rồi chạy thẳng sang vùng biển Trung Quốc. Khi bị kiểm soát ngăn chặn ở khu vực Bạch Long Vĩ, các phương tiện chở than chạy thẳng về phía Nam như hành trình đưa than vào miền Nam, khi đến vùng biển ngang Thanh Hóa, Nghệ An, Quảng Bình... thì bẻ lái ra ngoài đường phân định và đưa than sang Trung Quốc bán. Phương tiện chở than, quặng xuất lậu hầu hết có công suất lớn, trang bị thông tin, ra-đa, phương tiện hiện đại để tránh sự truy đuổi, phát hiện của lực lượng chức năng.

Tháng 8-2010, BĐBP bắt giữ tàu Viễn Đông 38 vận chuyển 3.000 tấn than cám; chủ hàng xuất trình đủ giấy tờ chứng minh lô hàng trên có nguồn gốc hợp pháp và đang vận chuyển vào Thanh Hóa bàn giao cho bên mua. Tuy nhiên, qua điều tra, lực lượng đặc nhiệm BĐBP kết luận: 3.000 tấn than trên tàu do mua gom trôi nổi, không có nguồn gốc hợp pháp.

Quản lý, ngăn chặn từ "gốc" 

Theo Thiếu tướng Nguyễn Sinh Xô, Cục trưởng Cục Phòng, chống tội phạm ma túy (đơn vị được giao chủ trì phối hợp đấu tranh chống buôn lậu than, quặng trên biển), Cục đã chỉ đạo các biên đội tàu, thuyền nghiên cứu cung, tuyến vận chuyển của các tàu buôn lậu, sẵn sàng xuất kích truy đuổi, bắt giữ tàu buôn lậu. Lực lượng trinh sát nắm tình hình địa bàn và tàu thuyền; triển khai các đài quan sát, trạm thông tin liên lạc trên một số đảo; các hải đội và biên phòng từ Đà Nẵng đến Quảng Ninh thành lập các biên đội ứng trực, tuần tra, kiểm soát trên biển, truy đuổi, bắt giữ tàu chở than, quặng vi phạm. Gần đây, hoạt động xuất lậu than, khoáng sản trên vùng biển Đông Bắc đã giảm rõ rệt, bước đầu lập lại an ninh trật tự trên biển; các đối tượng buôn lậu không dám ngang nhiên hoạt động như trước.

Tuy nhiên, số vụ buôn lậu, vận chuyển trái phép than, quặng xuất lậu trên tuyến biển bị phát hiện, bắt giữ thời gian qua còn thấp, kết quả chưa bền vững; chưa đánh trúng đối tượng chủ mưu, cầm đầu, các tổ chức, đường dây buôn lậu lớn. Công tác nắm tình hình trên bờ, trên biển còn hạn chế, trong khi "đối tác" ở bên kia biên giới thường tăng giá thu mua than, quặng để "kích thích" xuất lậu. Một số cơ quan, doanh nghiệp chưa quản lý chặt tận gốc nguồn than; còn sơ hở, tiêu cực trong khâu vận chuyển, tập kết ở bến bãi; do lợi ích cục bộ hoặc tiêu cực, để các đối tượng buôn lậu núp bóng, làm bình phong hợp thức hóa giấy tờ...

Qua các vụ xuất lậu than, quặng bị bắt giữ cho thấy, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực này còn sơ hở. Các tàu vận chuyển than khi bị kiểm tra trên biển hầu như không có thủ tục giấy tờ về người, phương tiện, nhất là giấy tờ, thủ tục về hàng hóa, nhưng khi vào bờ hầu hết lại được "hợp thức hóa", gây khó khăn trong điều tra xác minh, xử lý. Các đối tượng còn lập doanh nghiệp “ma” để mua bán hóa đơn giá trị gia tăng, hợp thức hóa nguồn than, quặng không rõ nguồn gốc. Các cơ quan chức năng cần siết chặt thủ tục giấy tờ hàng hóa phải đi kèm phương tiện khi lưu thông trên biển.

Thiếu tướng Nguyễn Sinh Xô cho rằng: Để ngăn chặn hiệu quả nạn "chảy máu" than, quặng, nếu chỉ chặn bắt, hiệu quả sẽ không cao, chỉ là giải quyết "phần ngọn". Cần tăng cường trách nhiệm của các lực lượng chức năng liên quan, tránh để xảy ra sơ hở, tiêu cực, vì lợi ích cục bộ... Trách nhiệm kiểm tra, kiểm soát trên bộ, tại bến, bãi thuộc lực lượng công an, hải quan, quản lý thị trường; việc kiểm soát ngăn chặn, bắt giữ trên biển thuộc BĐBP, Cảnh sát biển và Hải quân.

Đấu tranh chống xuất lậu than, quặng trên vùng biển gặp nhiều khó khăn, nguy hiểm. Có đợt, cán bộ, chiến sĩ biên phòng phải bám biển, chịu đựng gian khổ, sóng to gió lớn, theo dõi, mật phục hàng tháng trời; có tàu buôn lậu khi bị bắt giữ đã cố tình bỏ chạy, "mang theo" cả cán bộ chống buôn lậu... Nhà nước, các bộ, ngành liên quan cần có chính sách thỏa đáng cho các lực lượng trực tiếp đấu tranh; đầu tư phương tiện, công cụ hỗ trợ, xây dựng lực lượng chuyên trách đủ mạnh, nâng cao khả năng tuần tra, kiểm soát, bám biển, ngăn chặn hiệu quả, tiến tới chấm dứt nạn "chảy máu" than, quặng qua biên giới trên biển.

Bài và ảnh: Phạm Quân- Minh Hải