QĐND - Đề án “Bảo tồn và phát triển bền vững tộc người thiểu số Đan Lai hiện đang sinh sống tại vùng lõi Vườn quốc gia (VQG) Pù Mát, huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An” được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 280/2006/QĐ-TTg ngày 19-12-2006. Theo đó, thời gian thực hiện đề án trong 3 năm (từ 2007 đến 2009). Nhưng đến nay đã gần 8 năm thực hiện, đề án vẫn chưa hoàn thành.

Đề án hợp lòng dân

Đầu tháng 8-2014, chúng tôi trở lại Khe Khặng ở đầu nguồn sông Giăng-nơi có tộc người thiểu số Đan Lai đang sinh sống trong vùng lõi VQG Pù Mát, thuộc bản Cò Phạt và bản Búng, xã Môn Sơn (cách trung tâm huyện Con Cuông hơn 40km tính theo đường chim bay). Do đang là mùa mưa nên các lối mòn đi tắt qua các cánh rừng của VQG Pù Mát từ xã Thạch Ngàn vào các bản của người Đan Lai đều không thể đi được. Theo xuồng máy của Đồn Biên phòng 553 (BĐBP tỉnh Nghệ An) chạy ngược sông Giăng hơn 2 giờ, chúng tôi mới đến được bản của người Đan Lai.

Người Đan Lai ở xã Môn Sơn chủ yếu sống bằng nghề khai thác rừng sẽ làm ảnh hưởng đến Vườn Quốc gia Pù Mát.

 

Do sinh sống tách biệt với thế giới bên ngoài nên người Đan Lai còn tồn tại rất nhiều tập tục lạc hậu như: Ngủ ngồi, người chết không  được đưa đi an táng... Đặc biệt, do người Đan Lai sinh sống biệt lập trong rừng nên xảy ra tình trạng hôn nhân cận huyết thống, dẫn đến tình trạng suy thoái về giống nòi.

Để giúp người Đan Lai bảo tồn nòi giống và phát triển bền vững, ngày 19-12-2006, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án “Bảo tồn và phát triển bền vững tộc người thiểu số Đan Lai hiện đang sinh sống tại vùng lõi VQG Pù Mát, huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An” với tổng kinh phí là 93,24 tỷ đồng. Nội dung quan trọng nhất của đề án là tổ chức di chuyển 146 hộ dân người Đan Lai từ nơi ở cũ thuộc bản Khe Cồn và bản Búng, xã Môn Sơn ra 3 điểm tái định cư (TĐC) ở xã Thạch Ngàn, huyện Con Cuông: Điểm TĐC số 1 đặt tại bản Thạch Sơn, gồm 42 hộ; điểm TĐC số 2 ở bản Kẻ Tắt, gồm 40 hộ và điểm TĐC số 3 ở bản Bá Hạ, gồm 64 hộ. Thời gian thực hiện đề án trong 3 năm (từ 2007 đến 2009). Tuy nhiên, đến tháng 8-2014, mới chỉ có 42 hộ được chuyển đến ở khu TĐC số 1 (bản Thạch Sơn).

Bản mới vẫn chưa thể an cư

Trong căn nhà sàn được dựng bằng khung bê tông, cốt sắt, thưng bằng gỗ, ông La Quang Vinh-Trưởng bản Thạch Sơn cho biết: “Từ khi chuyển đến nơi ở mới, điều kiện đi lại, chăm sóc y tế, việc học hành của con em chúng tôi thuận lợi hơn trước rất nhiều. Năm 2012, đã có học sinh là người Đan Lai đầu tiên tốt nghiệp THPT và thi đỗ đại học, đó là cháu La Thị Hoài…”. Nhưng cũng theo ông Vinh, bên cạnh những thuận lợi thì người Đan Lai ở bản mới hiện đang phải đối mặt với nhiều khó khăn. “Lúc ở chỗ cũ người dân chủ yếu sống nhờ săn bắn chim muông, thú rừng và cá trên sông Giăng, lúc đói thì chỉ cần vào rừng là kiếm ra cái ăn ngay. Còn ở đây, do không có sông để kiếm cá, không săn được thú rừng mà điều kiện để cấy lúa, trồng ngô cũng khó hơn, chăn nuôi thì dễ bị dịch bệnh gây hại nên rất nhiều người trong bản có ý định trở lại chỗ cũ. Gần 100% hộ dân của bản Thạch Sơn hiện nay chỉ đủ lương thực ăn trong 3 tháng trong năm…” - ông Vinh tâm sự.

Ông Hoàng Đình Tuấn, Chủ tịch UBND huyện Con Cuông cho biết: “Khi chuyển về điểm TĐC này, mỗi hộ dân người Đan Lai được cấp 1,7ha đất đồi và 1,5 sào ruộng trồng lúa nước. Tuy nhiên, do phần lớn các hộ dân đều đông nhân khẩu, nên dẫn đến bị thiếu ăn. Hiện nay, nhiều người trong bản, nhất là thanh niên đã phải bỏ bản, di cư vào các tỉnh phía Nam để làm thuê, gây khó khăn cho địa phương trong công tác quản lý hành chính" . Sau gần 8 năm, từ khi 42 hộ dân với 194 nhân khẩu được chuyển đến bản Thạch Sơn, đến nay đã tăng lên thành 51 hộ với 237 nhân khẩu, nhưng số hộ tăng lên vẫn chưa được cấp nhà, đất để ở và canh tác.

Điểm TĐC số 2 ở bản Kẻ Tắt được khởi công vào tháng 1-2011, để đón 35 hộ (điều chỉnh giảm 5 hộ so với đề án ban đầu là 40 hộ). Tại đây, có 26 căn nhà sàn 2 tầng đã được xây dựng nhưng bỏ hoang. Các hạng mục: Trường học, nhà văn hóa, trạm y tế, công trình nước sạch, trạm điện… đang thi công giờ đã bị cỏ mọc um tùm. Cách bản Kẻ Tắt khoảng 4km về phía Tây là bản Bá Hạ - nơi được quy hoạch điểm TĐC số 3 cho 69 hộ dân hiện vẫn chỉ là bãi đất trống.

Đâu là nguyên nhân và hướng giải quyết?

UBND tỉnh Nghệ An vừa có buổi làm việc với các cơ quan chức năng và huyện Con Cuông bàn giải pháp tháo gỡ vướng mắc trong thực hiện đề án. Về việc một số hộ dân chưa được cấp nhà đất để ở và canh tác, theo ông Hoàng Đình Tuấn là do quỹ đất của địa phương đã hết. Về tiến độ triển khai dự án chậm, ông Trần Anh Tuấn-Trưởng ban Quản lý các dự án đầu tư xây dựng huyện Con Cuông cho biết: "Mấu chốt của vấn đề là do thiếu kinh phí. Riêng tại điểm TĐC số 2 phải cần hơn 14 tỷ đồng nữa mới có thể hoàn thiện. Về điểm TĐC số 3, sau khi khảo sát lại tại xã Thạch Ngàn phát hiện quỹ đất ở đây thiếu rất nhiều, nguồn cung cấp nước sinh hoạt và sản xuất cũng rất khó nên phải dừng lại...". Trước tình hình đó, UBND tỉnh Nghệ An giao cho huyện Con Cuông tiến hành khảo sát, lập dự án khu TĐC số 3 tại bản Chòm Bọi (xã Mậu Đức). Tuy nhiên, tại đây cũng thiếu quỹ đất và không được sự đồng tình của nhân dân trong vùng nên chưa thể triển khai. Ông Trần Anh Tuấn thừa nhận: “Việc thực hiện đề án bị kéo dài do nhiều nguyên nhân, như:  Thiếu kinh phí; quy hoạch ban đầu có nhiều điểm bất hợp lý; đến nơi ở mới cuộc sống khó khăn nên người dân không đi... Ngoài ra, còn có nguyên nhân việc thi công kéo dài khiến chi phí đội lên nhiều so với phê duyệt ban đầu”.

Đại diện lãnh đạo UBND huyện Con Cuông kiến nghị: "Không tiếp tục khảo sát và triển khai xây dựng điểm TĐC số 3 mà xem xét để các hộ dân này ở lại nơi ở cũ do điều kiện cấp vốn quá ít, trong khi dư nợ phải thanh toán còn nhiều, không thể tổ chức di dời như đề án nếu không được bổ sung kinh phí...". Còn ông Trần Xuân Cường, Phó giám đốc VQG Pù Mát lại bày tỏ lo ngại: “Nếu để người Đan Lai tập trung sinh sống quá đông trong vùng lõi VQG Pù Mát, họ sẽ săn bắt, hái lượm, phá rừng, gây ảnh hưởng lớn đến việc bảo tồn của VQG”. Trong khi việc thực hiện Đề án còn đang bế tắc thì tại nơi ở cũ trong vùng lõi VQG Pù Mát, dân số người Đan Lai vẫn đang tăng lên. Sau 8 năm, hiện đã có thêm 66 hộ mới được tách ra từ 104 hộ chưa được di dời, nâng tổng số hộ dân đang sinh sống ở đây lên thành 170...

Cùng với các biện pháp tháo gỡ về vốn, đất ở,... theo chúng tôi, một giải pháp rất quan trọng trong thực hiện đề án là chính quyền và các lực lượng chức năng cần tuyên truyền, vận động để người Đan Lai thấy sự cần thiết phải di dời đến khu TĐC. Mặt khác với người dân ở những nơi xây dựng khu TĐC, cần tuyên truyền để họ hiểu, đồng thuận với giải pháp của Chính phủ, rộng vòng tay đón người Đan Lai về cùng sinh sống.

Bài, ảnh: MAI CHU ANH