Nỗi buồn địa đạo

QĐND Online - Phải mất hơn nửa giờ vòng vèo trong những ngõ nhỏ chằng chịt, chúng tôi mới tìm được một cậu bé chăn bò dẫn tới địa đạo Kỳ Anh, một trong ba địa đạo nổi tiếng nhất Việt Nam còn tồn tại sau địa đạo Củ Chi (TP Hồ Chí Minh), địa đạo Vĩnh Mốc (Quảng Trị). Giữa vùng cây cối rậm rạp, đình Thạch Tân, nơi có lối vào của địa đạo hiện ra trước mắt chúng tôi buồn hiu hắt. Cậu bé chăn bò cho biết: “Lâu lắm rồi mới có người vào thăm!”…

Địa đạo Kỳ Anh được đào từ năm 1965- đến 1969. Đây là căn cứ địa vững chắc và quan trọng cho cả vùng Đông thị xã Tam Kỳ trong những năm kháng chiến chống Mỹ. Bắt đầu từ ngày 1-1-1965, dưới sự lãnh đạo của đồng chí Nguyễn Bá và Nguyễn Minh Tuân, nhân dân thôn Thạch Tân đào hầm chiến đấu, cất giấu lương thực, thuốc men. Tuy là vùng đất cát nhưng nằm sâu dưới lớp cát độ chừng một mét là tầng đá cứng. Đất đá đào lên được người dân đem làm nền nhà, đắp thành mộ giả nên kẻ thù không phát hiện được. Cứ thế, chỉ sau một thời gian, vừa kiên trì chống địch càn vừa đào hầm theo thế liên hoàn, quân dân Kỳ Anh đã hình thành một hệ thống địa đạo với hơn 15km trải dài khắp 9 thôn của xã Kỳ Anh. Suốt 4-5 năm liền chiến đấu trong lòng địch, hơn 16 km địa đạo được hình thành trong lòng đất xã Tam Thăng. Kẻ địch không thể ngờ, dưới những trảng cát trắng ấy, có một địa đạo chở che cho những chiến sĩ cách mạng.

Tấm bảng chỉ đường nhỏ không rõ ràng nằm cách địa đạo Kỳ Anh gần 3km.

Các đường địa đạo tập trung nhiều nhất ở thôn Thạch Tân và Vĩnh Bình với chiều dài gần 16 km chạy ngang dọc như bàn cờ qua các xóm. Cũng tại hai thôn này có hai địa điểm cực kỳ trọng yếu là ngôi đình cổ thôn Thạch Tân và giếng nuớc ông Hồ Kỳ. Ông Huỳnh Kim Ta, Trưởng thôn Thạch Tân dẫn chúng tôi vừa đi vừa kể: “Thôn Thạch Tân này thời ấy, nhà nào cũng theo cách mạng cả. Không một người nào theo địch, ngay cả trẻ con cũng biết đến cách mạng rồi!”. Đến nhà nào cũng thấy những tấm bằng Tổ quốc ghi công, những câu khẩu hiệu “Không có gì quý hơn độc lập tự do” treo ngay ngắn trước cổng nhà.

Chúng tôi theo lối vào dưới ngôi đình cổ Thạch Tân vào trong lòng địa đạo. Sau nhiều lần trung tu, sửa chữa với một số tiền không nhỏ nhưng địa đạo này không còn giống như xưa nữa. Địa đạo trước đây được đào bí mật, qua lớp cát sâu cách mặt đất từ 1 – 1,5m rồi đào ngang; lòng địa đạo rộng từ 0,8-1 m; cao từ 1,2-1,5 m và cứ khoảng 10m thì có 1 lỗ thông hơi. Các lỗ thông hơi này được ngụy trang ở các bụi tre nằm rải rác quanh làng. Các miệng hầm thường nằm trong nhà dân hoặc nằm trong các bụi tre. Ở khu vực thôn Thạch Tân và Vĩnh Bình, địa đạo có sức chứa đến 3 tiểu đoàn. Trong địa đạo có hầm cứu thương, ẩn mật, tác chiến… Đặc biệt, còn có hầm xuyên qua các giếng nước để cung cấp nước sạch cho cán bộ, chiến sĩ và đường hầm thoát nước ra sông Đầm để tránh nước ứ đọng vào mùa mưa.

Thế nhưng khi chúng tôi lom khom bò sâu vào trong lòng địa đạo tối om, mới đi được khoảng hơn 20 m đã không đi được nữa vì đường hầm bị sập. “Chưa đầy hai năm sau khi trùng tu thì đường hầm địa đạo bị sụp hoàn toàn, không vết tích và trở thành bãi chứa rác của những người dân xung quanh. Thi công quá đơn giản và sơ sài!”, ông Huỳnh Kim Ta chua chát nói.

Không xót xa sao được khi hầm địa đạo ngày xưa có chiều dài gần 20 km nay chỉ còn được vài chục mét, dẫu đã được tu sửa bằng bê tông nhưng vẫn tối om, rêu bám đen, phủ đầy cây dại và cỏ rác, lẩn khuất trong hàng rào dọc hai bên đường đi.

Nơi 12 chiến sỹ du kích hy sinh chỉ là một tấm bia mờ.

Nơi 12 chiến sĩ du kích quả cảm hy sinh ngày trước bây giờ không có gì hơn ngoài tấm bia chữ đã nhòe được dựng ngay đầu thôn. “Năm 1998, địa đạo được chỉnh trang tu sửa, nhưng gần hai năm sau đã sập xuống!”, bác Phạm Hồng Diện, một người dân sống ngay bên cạnh nơi hy sinh của các chiến sỹ, ngậm ngùi.

Rời ngôi đình cổ Thạch Tân, chúng tôi lại phải nhờ đến cậu bé chăn bò chỉ đường mới ra khỏi được thôn Thạch Tân chằng chịt những đường ngang ngõ tắt không hề có biển chỉ đường. Cậu bé tò mò: “Các chú vào để làm chi! Có còn chi nữa mà coi!”. Câu nói của cậu bé làm chúng tôi giật mình. Phải rồi! Nếu không giữ thì chỉ mấy năm nữa thôi địa đạo sẽ bị sập hoàn toàn và cái địa danh này sẽ chỉ còn trên giấy và trong trí nhớ của những người trực tiếp tạo ra nó.

Bài và ảnh: Bùi Hữu Cường