QĐND - Thời gian gần đây, tình trạng khai thác quặng trái phép diễn ra khá công khai tại một số xã thuộc huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn. Do các ngành chức năng của địa phương chưa có biện pháp xử lý triệt để nên một số người dân vẫn ngang nhiên khai thác, bất chấp những quy định về bảo đảm an toàn trong khai thác mỏ cùng những tác động xấu đến môi trường.

Khai thác thủ công, hiểm nguy rình rập

Qua tìm hiểu chúng tôi được biết, trên địa bàn các xã Đồng Lạc, Quảng Bạch,... thuộc huyện Chợ Đồn là nơi có trữ lượng quặng chì, kẽm lớn và chất lượng quặng vào loại tốt. Chính vì thế, những "quặng tặc" đổ xô về đây khai thác trái phép. Chỉ tính riêng ở bản Duồn (khu vực giáp với xã Đồng Lạc), xã Quảng Bạch có khoảng 12 mỏ quặng đang hoạt động. Những khu mỏ này nằm ngay dưới chân núi, chỉ cách đường liên xã được trải nhựa chừng 500m.

Theo chân một "quặng tặc" tên là Ma Văn Lềnh, chúng tôi xuống một mỏ khai thác quặng. Vừa lom khom chui qua miệng lò tôi đã cảm nhận được ngay thứ mùi cay hắc của kim loại xộc thẳng vào mũi. Đi thêm chừng chục mét, trong thứ ánh sáng nhờ nhờ của chiếc đèn pin gắn trên trán Ma Văn Lềnh, chúng tôi nhận thấy nước liên tục rò ra từ những lớp đất đá được giằng đỡ bằng những cây gỗ xoan, cây luồng. Ma Văn Lềnh giải thích: “Dân khai thác quặng chỉ đào sâu xuống 2m đất là đã lấy được quặng chì. Mỏ này chúng tôi đã khai thác được hơn một năm, đào sâu tới 23m mà quặng vẫn tốt và nhiều lắm. Vì lò khai thác thủ công nên chúng tôi không dám đào sâu quá, chỉ 40m là phải dừng. Ở độ sâu này, tai chúng tôi đã bị ù đi, lồng ngực thì tức như muốn nổ tung ra”.

Cách không xa lò quặng của Ma Văn Lềnh là lò khai thác quặng kẽm, sunfua của Triệu Quảng thuộc địa phận xã Đồng Lạc với 12 người làm việc. Mỏ khai thác quặng này có cả điện thắp sáng, điện được kéo từ thôn Thông Phả, xã Đồng Lạc lên. Ngoài ra, khu vực lán trại còn có cả bếp ga để nấu ăn. Triệu Quảng cho biết: “Những người tham gia khai thác quặng không cần trang bị bất kỳ một thứ đồ bảo hộ nào, nhưng năng suất luôn đạt từ 7 đến 9 tấn/ngày. Để khai thác được nhiều quặng, khi đã đạt tới độ sâu tối đa, chúng tôi dùng xà beng, cuốc chim khoét ngang ra nhiều hướng của mỏ, nếu gặp đá sẽ dùng mìn để nổ. Vẫn biết khai thác theo kiểu này là nguy hiểm bởi mỏ có thể bị sập bất cứ lúc nào, nhưng vì miếng cơm, manh áo nên chúng tôi vẫn phải làm”.

Còn A Tùng, người dân xã Quảng Bạch, tâm sự: “Chi phí đầu tư máy móc khai thác quặng rất rẻ. Chỉ cần lấy nguyên bộ máy của một chiếc xe Win sản xuất tại Trung Quốc và phần nhông, xích, đĩa để đấu vào chiếc ròng rọc là có thể khai thác hàng tấn quặng mỗi ngày. Với giá 20.000 đồng/kg quặng chì, chúng tôi kiếm được gần 300.000 đồng/người/ngày”.

Mỏ quặng của ba anh em Ma Văn Lềnh.

Cần những biện pháp mạnh để ngăn chặn

Việc khai thác quặng tràn lan theo phương pháp thủ công đã làm cho nhiều khu vực sông, suối ở các xã Đồng Lạc, Quảng Bạch ngày một ô nhiễm trầm trọng. Hậu quả là sinh hoạt hằng ngày và sản xuất nông nghiệp của người dân nơi đây bị ảnh hưởng nặng nề.

Ông Hoàng Văn Thành, Bí thư Chi bộ thôn Thông Phả cho hay: “Đất đá tại các mỏ khai thác quặng bị đào xới rồi theo nước mưa cuốn ra sông, suối là tác nhân gây ô nhiễm. Nghiêm trọng hơn, nước hút lên qua xả tuyển quặng lại được trút thẳng xuống suối nên nước suối bị bùn đục, đỏ. Thứ nước bùn đỏ này nhiễm kim loại bám vào gốc, khiến cây lúa không thể lớn được. Hiện nay, hơn 13ha ruộng bị bồi lắng bùn đỏ nên không cấy được lúa và được thay thế bằng các loại cây nông nghiệp khác”. Cũng theo ông Thành: “Trước đây bà con thường lấy nước giếng, nước ở suối chảy qua thôn để dùng. Nhưng hiện nay do ảnh hưởng từ nạn khai thác quặng thổ phỉ, toàn bộ hơn 300 khẩu của thôn phải làm đường ống dẫn nước suối từ trên đỉnh núi, cách làng hơn 2km về mới dùng được. Không chỉ thôn Thông Phả mà các bản Khuôn, Lác, Khuổi Giang… cũng phải sống trong cảnh tương tự".

Chia tay ông Hoàng Văn Thành, chúng tôi tìm đến UBND hai xã Đồng Lạc và Quảng Bạch. Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Quốc Vinh, Chủ tịch UBND xã Đồng Lạc cho biết: “Qua nắm tình hình, UBND xã biết được khu vực giáp ranh giữa hai xã Đồng Lạc và Quảng Bạch có tới 7 mỏ đang nổ mìn khai thác quặng trái phép. Tôi đã gọi điện báo lên huyện. Thế nhưng khi về nhà, tôi thấy một đám thanh niên đứng giữa sân nhà tôi chửi bới...”.

Còn ông Hoàng Quang Hoạt, Chủ tịch UBND xã Quảng Bạch thừa nhận: “Nhiều người dân trong xã đổ xô vào núi khai thác quặng trái phép và lầm tưởng quặng nằm trên phần đất nhà mình thì có thể thoải mái khai thác để bán cho các đầu nậu. Chính quyền xã đã áp dụng nhiều biện pháp nhưng hiệu quả chưa được như ý muốn. Lý do vì, cấp xã chúng tôi chỉ được quyền xử phạt hành chính với mức tối đa 500.000 đồng/mỏ, ngoài ra chủ mỏ phải ký cam kết không được tái phạm. Nhưng khi chính quyền xã rút đi là “quặng tặc” lại kéo về dựng lều lán khai thác tiếp”.

Tình trạng khai thác quặng ở một số xã thuộc huyện Chợ Đồn vừa trái phép, gây mất trật tự an ninh, đồng thời gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sống và hoạt động sản xuất nông nghiệp của người dân trong vùng. Đề nghị UBND huyện Chợ Đồn và các ngành chức năng của huyện sớm có những biện pháp mạnh xử lý triệt để tình trạng trên.

Bài và ảnh: QUÝ VĂN