Kỳ 1: Giúp bạn như giúp mình

Cách đây 60 năm, mùa hè năm 1949, theo mệnh lệnh của Trung ương Đảng, Bác Hồ và Bộ tổng Tư lệnh, quân đội ta đã cử một số đơn vị chia làm hai cánh hành quân băng rừng, vượt núi sang Trung Quốc để cùng với các đơn vị Giải phóng quân Trung Quốc tham gia chiến dịch Thập Vạn Đại Sơn, truy quét những nhóm quân Quốc dân đảng cuối cùng tại một số khu vực ở miền Nam Trung Quốc.

Chiến dịch kết thúc thắng lợi ngay trước dịp Cách mạng Trung Quốc thành công, nước CHND Trung Hoa ra đời (1-10-1949). Đây được coi là một trong những sứ mệnh quốc tế đầu tiên mà quân đội ta thực hiện trong điều kiện trong nước đang diễn ra cuộc kháng chiến vô cùng gian khổ và ác liệt chống thực dân Pháp.

Trong điều kiện trang bị còn thiếu thốn, nhưng chúng ta vẫn cử sang Trung Quốc những đơn vị tốt nhất, với phương châm “giúp bạn như giúp mình”. Tinh thần anh dũng, ý chí kiên cường, đức hy sinh cao cả, tinh thần quốc tế trong sáng của bộ đội Việt Nam trong những ngày tháng sống, chiến đấu trên đất Trung Quốc đã để lại những ấn tượng sâu sắc trong lòng người dân và các chiến sĩ Trung Quốc.

Nhân kỷ niệm 60 năm ngày bộ đội Việt Nam tham gia chiến dịch Thập vạn đại sơn, Phóng viên Báo Quân đội nhân dân đã gặp gỡ và phỏng vấn một số nhân chứng đã từng tham gia chiến dịch để ghi lại những ký ức họ đã từng sống, chiến đấu trên đất Trung Quốc.

Kỳ 1: Giúp bạn như giúp mình

Từ lời đề nghị của Cách mạng Trung Quốc

Trong những năm đầu kháng chiến chống thực dân Pháp, cách mạng Việt Nam đã có quan hệ mật thiết với Nam lộ Bát lộ quân Trung Quốc ở Hoa Nam và Bộ tư lệnh biên khu Điền Quế. Đầu năm 1948, đồng chí Trang Điền được chỉ thị của đồng chí Chu Ân Lai sang Việt Bắc gặp các đồng chí lãnh đạo ta. Chủ tịch Hồ Chí Minh và Thường vụ tiếp phái viên Trang Điền ở Lục Giã.

Bác Hồ căn dặn đồng chí Lê Quảng Ba (bên phải) trước khi lên đường sang Thập vạn đại sơn giúp bạn, với dòng chữ tự tay Người viết: “Cẩn thận, bí mật, đoàn kết, hữu nghị, thắng lợi”, ghi tháng 5-1949. Ảnh tư liệu

Trong buổi tiếp, đồng chí Trang Điền đã thông báo tình hình chiến tranh giải phóng ở Trung Quốc. Cụ thể: Quân Quốc dân đảng đang tăng cường càn quét lực lượng vũ trang cách mạng Trung Quốc ở Hoa Nam để củng cố hậu phương. Những đơn vị du kích của bạn ở vùng biên giới đang gặp khó khăn và thiếu lương thực. Bác Hồ và đồng chí Võ Nguyên Giáp bàn với đặc phái viên của bạn về sự phối hợp chiến đấu, giúp đỡ nhau giữa hai quân đội cách mạng.

Sang năm 1949, cách mạng Trung Quốc giành nhiều thắng lợi quan trọng trước Quốc dân đảng. Tuy nhiên, những nhóm Quốc dân đảng cuối cùng vẫn đang cố thủ tại một số vùng phía Nam Trung Quốc, quấy phá cuộc sống dân lành. Tháng 3-1949, Đảng Cộng sản Trung Quốc cử đại diện sang gặp Trung ương Đảng ta đề nghị cho quân đội sang giúp bạn củng cố lực lượng tại biên khu Việt Quế (khu biên giới Quảng Đông - Quảng Tây) và biên khu Điền Quế (khu biên giới Vân Nam - Quảng Tây) giáp với biên giới nước ta. Tháng 4-1949, lãnh đạo phong trào du kích ở Quảng Tây đề nghị quân đội Việt Nam phối hợp chiến đấu, giúp truy quét Quốc dân đảng, giải phóng khu Ung-Long-Khâm.

Trên tinh thần quốc tế vô sản, Ban thường vụ Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ thị cho Bộ Tổng tư lệnh phái một lực lượng sang giúp bạn theo tinh thần “giúp bạn là tự giúp mình”.

Ngày 23-4-1949, Bộ Tổng tư lệnh ra mệnh lệnh “phối hợp với Giải phóng quân Trung Quốc mở rộng khu giải phóng biên khu Việt Quế”; giao nhiệm vụ cho Liên khu 1 “phối hợp cùng các lực lượng vũ trang của Giải phóng quân biên khu Việt Quế, kịp thời hành động giúp Giải phóng quân, xây dựng một vùng Ung-Long-Khâm, liền với biên giới Đông Bắc của ta, thông ra biển, tạo điều kiện khuếch trương lực lượng, đón Giải phóng quân Trung Quốc Nam Hạ; đồng thời hoạt động ở Đông Bắc để mở rộng khu tự do Đông Bắc ra tận biên giới và thông ra biển, liền với khu giải phóng Việt Quế” (Những tài liệu chỉ đạo các chiến dịch của Trung ương Đảng, Tổng quân ủy và Bộ Tư lệnh, Bộ Tổng tham mưu xuất bản).

Về phương châm hoạt động, Bộ Tổng tư lệnh nhấn mạnh: “Trong lúc hoạt động ở Trung Quốc, cần đứng trên lập trường đoàn kết hai dân tộc, căn cứ vào lợi ích cách mạng dân chủ hai nước mà giải quyết các vấn đề, tuyệt đối tránh bản vị chủ nghĩa. Công tác chính trị cần nêu rõ nhiệm vụ đoàn kết phấn đấu giữa hai nước Trung Quốc mới và Việt Nam mới, giữa Giải phóng quân và quân ta, nêu vinh dự của người quân nhân Việt Nam. Tôn trọng phong tục tập quán của nhân dân địa phương, nêu cao kỷ luật chính trị, chú trọng dân vận”.

Quán triệt chỉ thị của Trung ương Đảng, của Chủ tịch Hồ Chí Minh và mệnh lệnh của Bộ Tổng tư lệnh, các đơn vị được lệnh đi làm nhiệm vụ quốc tế xác định tư tưởng, khẩn trương chuẩn bị mọi mặt. Nhiều đoàn cán bộ được phái đi trước chuẩn bị chiến trường. Công tác tư tưởng, tổ chức được tiến hành tỉ mỉ, chu đáo. Cán bộ, chiến sĩ được học tập về nhiệm vụ quốc tế, tìm hiểu phong tục tập quán và ngôn ngữ của nhân dân địa phương. Các đơn vị được bổ sung thêm trang bị vũ khí, các phương tiện thông tin, lương thực, thực phẩm, quân trang, quân dụng.

Bộ chỉ huy chiến dịch chung được chỉ định: Đồng chí Lê Quảng Ba, Phó tư lệnh Liên khu 1, là Tư lệnh chiến dịch; đồng chí Trần Minh Giang, cán bộ của bạn, là chính trị ủy viên. Bộ chỉ huy chiến dịch lấy danh hiệu là Bộ Tư lệnh khu Thập vạn đại sơn.

Chiến dịch chia làm hai mặt trận. Mặt trận Điền Quế do đồng chí Nam Long làm chỉ huy trưởng; đồng chí Hoàng Bình, cán bộ phía bạn làm chỉ huy phó; đồng chí Đỗ Trình làm chính trị viên. Tại Mặt trận Long Châu, đồng chí Thanh Phong, Phó tư lệnh Liên khu 1, được cử làm Tư lệnh mặt trận Long Châu, đồng chí Chu Huy Mân, Trung đoàn trưởng Trung đoàn 74 và đồng chí Long Xuyên, Trung đoàn trưởng Trung đoàn 28 làm Phó tư lệnh.

Đầu tháng 6-1949, các đơn vị chia làm hai hướng: Một hướng từ Cao Bằng, Lạng Sơn vượt biên giới sang khu vực Long Châu; một hướng từ Lạng Sơn, Hải Ninh sang khu vực Khâm Châu, Phòng Thành.

Chiến thắng Long Châu

Lực lượng ta sang phối hợp chiến đấu với bạn có Tiểu đoàn 73 thuộc Trung đoàn 74 (Liên khu 1), Tiểu đoàn 35 thuộc Trung đoàn 308 chủ lực trực thuộc Bộ Tổng tư lệnh, Đại đội 506 sơn pháo 70, một đại đội trợ chiến và bộ đội thông tin, quân y. Các lực lượng trên được tổ chức thành Chi đội 28. Ngoài ra còn hai đại đội địa phương của huyện Thoát Lãng và Văn Uyên. Quân ta lấy danh nghĩa là Giải phóng quân khu Tả Giang, Tiểu đoàn 73 được gọi là Đoàn 25, Tiểu đoàn 35 được gọi là Đoàn 35. Lực lượng Giải phóng quân Trung Quốc có hai đại đội và một số đội vũ trang công tác.

Về lực lượng địch: Khu Long Châu là một trong 14 khu quân sự của Quốc dân đảng tại tỉnh Quảng Tây do hai trung đoàn bảo an, một số đội cảnh vệ, tuần sát, dân đoàn ở các huyện đóng giữ. Ngoài ra còn có lực lượng của địa chủ, phản động có vũ trang ở các hương (xã) tiếp tay.

Bộ đội ta tuy đã có kinh nghiệm chiến đấu trong nước nhưng khi gặp chiến trường lạ, đối tượng tác chiến mới, công việc chuẩn bị chiến trường lại gặp nhiều khó khăn. Với quyết tâm cao, bộ đội ta đã đoàn kết, phối hợp với lực lượng bạn bước ngay vào cuộc chiến đấu.

Từ ngày 10 đến 15 tháng 6, Chi đội 28 chia làm hai cánh bất ngờ đánh mạnh trên hướng chính Thủy Khấu - Hạ Đống, mở đường tiến về thị xã Long Châu. Sau nhiều đợt tấn công mãnh liệt, bộ đội Đoàn 25 hoàn toàn làm chủ vị trí, truy kích tàn quân địch tháo chạy về hướng Long Châu.

Cùng thời gian trên, vị trí Hạ Đống cũng bị cán bộ, chiến sĩ Đại đội 164 Đoàn 35 tiêu diệt. Tiếp sau Thủy Khẩu, đến lượt vị trí La Hồi lọt vào tay quân ta. Vừa tiến công vị trí địch, bộ đội ta vừa tổ chức đánh tiểu đoàn viện binh địch từ Long Châu kéo đến tiếp cứu cho đồng bọn tại Độc Sơn. Bộ đội Đoàn 35 hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ diệt điểm diệt viện được giao.

Trên hướng phối hợp với Nam Quan - Ải Khẩu, ngày 12-6-1949, quân ta phối hợp với Giải phóng quân Trung Quốc phục kích hai đại đội địch. Cùng ngày ta bao vây, bức địch rút khỏi vị trí tại Ải Khẩu chạy về Bằng Tường. Ngày 13-6-1949, quân địch ở Bằng Tường rút chạy. Bị đánh dồn dập, bất ngờ trên nhiều hướng, quân Quốc dân đảng vội vã rút bỏ một loạt vị trí: Lôi Bình, Bằng Kiều, Thông Kheo, Thượng Thạch, Hạ Thạch đồng thời dồn theo một số lớn dân chúng chạy về Long Châu. Tình hình thị xã trở nên rối loạn. Các toán quân thua trận từ khắp nơi chạy về vẫn chưa hết kinh hoàng trước những đòn tấn công của bộ đội Việt Nam.

Nhân dân khen ngợi bộ đội Việt Nam đánh giỏi, kỷ luật nghiêm, tôn trọng, bảo vệ dân. Họ ra sức giúp bộ đội cách mạng đánh phản động Quốc dân đảng. Nhiều người tình nguyện làm liên lạc, dẫn đường, nắm địch, ủng hộ lương thực, thuốc men.

Đợt tiến công mở đầu đã kết thúc thắng lợi. Căn cứ cách mạng ở khu vực Long Châu đã được mở rộng. Chính quyền cách mạng thiết lập ở nhiều nơi. Lực lượng vũ trang địa phương phát triển nhanh. Nhân thời cơ địch hoang mang dao động, các đội vũ trang công tác tiến sâu vào vùng địch kiểm soát, kêu gọi, tổ chức nhân dân nổi dậy. Bộ đội kiểm soát đoạn đường Thủy Khẩu - Hạ Đống, trên tuyến đường Cao Bằng - Long Châu. Tuyến phòng ngự của địch từ Lôi Bình qua Long Châu tới Bằng Tường bị dồn đánh hai đầu và uy hiếp mạnh ở giữa, địch phải tập trung lực lượng co về phòng thủ ở Long Châu, chờ quân tiếp viện từ Nam Ninh đến.

Trong mười ngày cuối tháng 6-1949, bộ đội ta và Giải phóng quân Trung Quốc tiếp tục cử những bộ phận nhỏ áp sát thị xã Long Châu, tiến hành trinh sát vũ trang, bắn phá quấy rối các vị trí, tuyên truyền vận động nhân dân và tổ chức nghi binh đánh lạc hướng phán đoán của địch.

Cuối tháng 6-1949, ta dần siết chặt vòng vây quanh Ninh Minh, dồn địch vào trung tâm thị trấn.

Đầu tháng 7-1949, bộ đội ta chia làm nhiều mũi, tiến công thị trấn Ninh Minh. Quân địch ở đây lo sợ trước sức tấn công của quân ta, đã rút phần lớn lực lượng qua sông Kì Cùng sang Ninh Giang từ đêm hôm trước. Tiếp đó, ta chuẩn bị lực lượng đánh Thượng Kim. Do lực lượng ít, đạn dược lương thực hết, ta chưa thực hiện được ý định đánh Thượng Kim.

Ngày 5-7-1949, Bộ Tổng tư lệnh chỉ thị kết thúc đợt hoạt động, rút quân về nước, ta để lại một bộ phận thuộc đại đội địa phương Văn Uyên phối hợp hoạt động ở vùng Nam Quan - Ải Khẩu. Đại đội địa phương ở Thoát Lũng phối hợp hoạt động ở vùng Lôi Bình.

Qua gần một tháng hoạt động tại khu vực Long Châu, bộ đội ta đã góp phần mở rộng ảnh hưởng cách mạng, phát triển lực lượng chính trị, vũ trang, củng cố vùng mới giải phóng. Cán bộ, chiến sĩ ta nêu tấm gương trong sáng về tinh thần quốc tế vô sản cao cả, được nhân dân Trung Quốc quý mến. Bộ đội ta cùng với Giải phóng quân Trung Quốc, đã tiêu diệt và đánh tan rã nhiều đơn vị Quốc dân đảng. Diệt, làm bị thương và bắt gần 400 tên thu 534 súng các loại, đánh chiếm bức rút các vị trí Thủy Khẩu, La Hồi, Hạ Đống, Lôi Bình, Thượng Thạch, Ninh Minh… giải phóng năm hương cùng hàng vạn dân.

NGUYỄN HÒA