QĐND - Chúng tôi đã có những thời khắc thú vị, thả hồn du dương cùng giai điệu đờn ca tài tử ở miệt vườn Nam Bộ sau khi hình thức sinh hoạt văn hóa dân gian này được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Cứ ngỡ thưởng thức đờn ca tài tử ở ngay cái nôi Nam Bộ đã là "đỉnh", vậy mà khi ra Trường Sa, được hòa mình với các giọng ca "tài tử" thứ thiệt nơi đầu sóng mới hay, không gian văn hóa của Tổ quốc giữa biển trời chứa đựng trong lòng nó những mạch nguồn cảm hứng vô tận...

Ấn tượng đờn ca tài tử     

Mặt trời đỏ lựng lặn dần xuống biển, cũng là lúc đoàn chúng tôi quây quần bên cột mốc chủ quyền ở thị trấn Trường Sa, cùng quân, dân trên đảo chuẩn bị cho chương trình giao lưu văn nghệ. Cả đảo bừng lên không khí ngày hội. Mọi người chộn rộn niềm vui. Thể hiện sự háo hức rõ nhất là các em nhỏ. Một sân khấu giản dị được dựng lên. Không gian đờn ca tài tử hiện lên dưới ánh trăng Trường Sa, bên tán phong ba và tiếng sóng biển rì rào, đúng chất "trên bến dưới thuyền" của người Nam Bộ.  Dưới ánh điện lung linh, giọng hát đằm thắm của nghệ sĩ tài tử đoàn Văn công Đồng Tháp song ca với các "nghệ sĩ"-chiến sĩ Trường Sa, giọng lên cao vút, đưa đẩy, trầm khàn, tạo cuộc đua không có hồi kết. Các nghệ sĩ Đồng Tháp là người chịu chơi còn những chiến sĩ Trường Sa cũng là người đầy đam mê, nhiệt huyết đã đẩy đêm văn nghệ mỗi lúc một hào hứng. Người xem được bữa đại tiệc văn hóa văn nghệ đặc sắc, khiến chúng tôi có cảm giác được xem một "Festival" về đờn ca tài tử nơi đầu sóng đầy dấu ấn. Bản “Dạ cổ hoài lang” do nghệ sĩ ưu tú Lý Ngân và Trung tá Nguyễn Văn Đới, Chính trị viên Cụm chiến đấu 3 song ca là một trong những tiết mục thành công nhất, được tán thưởng bằng những tràng pháo tay rộn rã. Lau những giọt mồ hôi trên gương mặt sạm đen, anh Đới chia sẻ, đờn ca tài tử là hoạt động văn hóa tao nhã, thể hiện tâm hồn, cốt cách của người chơi, muốn tìm bạn tâm giao qua lời ca, tiếng nhạc mà mỗi lần hát là một lần cảm xúc khác nhau. Đờn ca tài tử giản dị và rất gần gũi với lính đảo. Mỗi khi chiều xuống, đảo thơ mộng, lung linh. Đây cũng là lúc cán bộ, chiến sĩ và nhân dân cất lên điệu hò, lời ca mặn mòi thể hiện khát khao cống hiến, tâm tình của người đi trấn giữ biển xa và cũng là sợi dây liên kết đơn vị, đoàn kết quân, dân thêm bền chặt. Sau khi đờn ca tài tử được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, hình thức sinh hoạt văn hóa dân gian Nam Bộ được quân, dân trên đảo tổ chức càng đều đặn hơn.

Cán bộ, chiến sĩ đảo Trường Sa lớn và nghệ sĩ đoàn Văn công Đồng Tháp giao lưu đờn ca tài tử.

Nghệ sĩ Lý Ngân thổ lộ: “Khi hát giao lưu với quân, dân Trường Sa, lòng tôi trào dâng niềm tự hào. Tôi hết sức bất ngờ và cảm phục các anh bộ đội về tài lấy hơi, lấy nhịp, cách thể hiện các bài ca cổ, tân cổ... rất "ngọt". Bên trong sự khỏe khoắn, trầm hùng của mỗi người lính là sự tinh tế, tao nhã, dễ thương. Đây cũng là điều bổ ích nhất, là chất liệu, nguồn cảm hứng mà chúng tôi tích lũy được trong chuyến thăm huyện đảo Trường Sa”. 

Chị Nguyễn Bình Phương Ái là người yêu dân ca Nam Bộ, kể: Gia đình tôi và nhiều ngư dân đã lưu truyền bao đời sống bằng nghề đi biển. Do suốt ngày lênh đênh trên biển, chúng tôi thường đi thành nhóm gọi là hội “cùng thuyền, cùng thúng”. Chuyện kể rằng, vui nhất vào những ngày hè. Ngày hè dài lắm! Ngày hè biển lặng. Bắt đầu từ lúc mặt trời rực sáng, to như cái nong khổng lồ nhô khỏi mặt biển, hàng trăm loài chim bay lượn, ca hót rợp đảo làm xao động lòng người. Đó cũng là lúc tàu, thuyền tấp nập ra khơi, mọi người lại cất lên tiếng hát như gọi cá, tìm luồng cá. Những ngày biển động, cũng như ngày thuyền đầy ắp cá, niềm vui hay nỗi buồn, mọi người đều cất lên tiếng hát, điệu hò xua tan vất vả, cầu cho mưa thuận, gió hòa, biển lặng. Và các cuộc chơi đờn ca tài tử, dân ca giữa các anh, các chị lại bắt đầu. Chơi đờn ca tài tử, hát đối dân ca của ngư dân có thể diễn ra mọi lúc, mọi nơi. Bà con cũng không quy định là phải chơi thời gian bao lâu mà hoàn toàn do ngẫu hứng. Nhiều khi lấy tiếng gõ mạn thuyền làm tiếng đàn. Cuộc so tài hấp dẫn bởi chính người thể hiện cũng là khán giả cổ vũ, làm cho cuộc vui mỗi lúc một hào hứng, cứ kéo dài mãi đến tận đêm khuya, khi bầu trời và đáy biển đều nhấp nháy những vì sao.

Tại các đảo khác, phong trào văn nghệ cũng diễn ra sôi nổi. Đảo Sơn Ca đúng như cái tên gọi của nó, là nơi có phong trào văn hóa văn nghệ phát triển phong phú, đa dạng. Mang tên một loài chim, đảo có những hàng cây phong ba, bàng vuông… được bàn tay chiến sĩ chăm chút tỉ mỉ, tạo không gian mát mẻ, thích thú. Tiếp đoàn công tác của chúng tôi, cán bộ, chiến sĩ không chỉ có lời mời chào, cái bắt tay, ôm hôn thật chặt, mà còn có những "bữa tiệc" văn hóa tinh thần với đầy đủ điệu hò, lời ca các vùng, miền sâu nặng nghĩa tình, đầy ngẫu hứng, thấm đượm tình cảm quân, dân ngay bên mép đảo rì rào sóng vỗ.

Trung tá Bùi Xuân Lệ, Chính trị viên đảo Sơn Ca là người rất đam mê đờn ca tài tử và các điệu hò Nam Bộ. Anh đã lựa chọn các hạt nhân văn nghệ trong đơn vị lập thành các tổ, nhóm theo sở trường và thường xuyên tổ chức các chương trình giao lưu, hội thi, ghi nhạc các bài hát mình yêu thích vào đĩa, kích thích phong trào, tạo môi trường văn hóa lành mạnh, phong phú, tạo niềm đam mê cho bộ đội ngay từ ngày đầu đặt chân lên đảo.

Trường Sa là nơi hội tụ của các thế hệ người Việt Nam ưu tú, dũng cảm, kiên cường, yêu biển và khát vọng cống hiến. Sống ở Trường Sa, hầu như ai cũng biết chút ít về thơ, ca, nhạc, họa... Mỗi thời kỳ lịch sử, mỗi người Việt đến và sống ở Trường Sa đều mang theo những nét văn hóa, những làn điệu dân ca của quê hương mình để cùng hát cho nhau nghe... Đoàn chúng tôi ra Trường Sa lần này có nhiều nghệ sĩ Nam Bộ nên trong các cuộc giao lưu, cải lương và đờn ca tài tử là âm hưởng chủ đạo. Với quân, dân Trường Sa, đờn ca tài tử là sự hòa quyện giữa "chất" Nam Bộ và sự sáng tạo độc đáo của Trường Sa. Để chơi đờn ca tài tử, quân, dân trên đảo thường dùng những loại nhạc cụ đơn giản sẵn có. Chỉ cần cây sáo nhị và đàn ghi-ta thùng, kết hợp với vài dụng cụ tạo tiếng trống là đã có thể vui thú đờn ca, hòa giọng hát theo tiếng sóng biển, lúc dữ dội, khi dịu êm. Bộ đội Trường Sa thường chọn cách lên dây đàn chùng hơn so với âm chuẩn để mọi người đều có thể hát được. Mỗi khi có các đoàn văn công, văn nghệ sĩ từ đất liền ra, họ lại tranh thủ giao lưu, học hỏi thêm để bổ sung cho vốn ca từ, giai điệu của mình, làm cho phong trào văn hóa văn nghệ ngày càng phát triển. Lãnh đạo, chỉ huy các đơn vị chú ý lựa chọn những hạt nhân có năng khiếu, tập hợp thành các đội văn nghệ xung kích làm nòng cốt thúc đẩy phong trào lan tỏa. Đơn vị cũng tổ chức thường xuyên các hội diễn, hội thi, bồi dưỡng hạt nhân… kích thích sự sáng tạo, đam mê của mọi người. Những năm qua, quân, dân Trường Sa đã sáng tác nhiều bài hát, thơ ca, hò vè mới về biển, đảo, về đất và người Trường Sa, được phát trên sóng phát thanh, truyền hình; trong đó có những bản cải lương, tân cổ… được các nghệ sĩ cải lương đánh giá cao.

Phát huy giá trị các công trình văn hóa

Buổi chiều ở đảo Trường Sa lớn, chúng tôi lặng lẽ bước dọc theo lối mòn bên những hàng cây bàng vuông, phong ba tỏa bóng mát. Chúng tôi cảm nhận trong mỗi gốc cây, trên từng phiến đá bên mái chùa Trường Sa cong cong cổ kính, nơi Tượng đài Quốc công Tiết chế Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn uy nghi và ở Khu tưởng niệm Bác Hồ tôn kính... như có linh khí văn hiến từ ngàn xưa ngưng tụ. Phía cuối đảo, tiếng gà cục tác xen lẫn tiếng chuông chùa ngân vang..., khiến chúng tôi có cảm giác lâng lâng, ngỡ như mình đang ở giữa bản làng thân thuộc. Cuộc sống ở Trường Sa, mỗi nhánh san hô, từng hạt cát, từng nhành cây đến tập quán văn hóa đều mang hình hài hồn thiêng sông núi, thấm đẫm mồ hôi, xương máu của cha ông.

Phát huy giá trị các công trình văn hóa, vào những dịp lễ, Tết, tại các công trình kiến trúc văn hóa, quân, dân Trường Sa lại tụ họp dâng hương tưởng niệm Bác Hồ, báo công với Bác, dâng hương tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ..., nguyện tiếp bước cha ông giữ vững chủ quyền biển, đảo thiêng liêng của Tổ quốc. Các công trình kiến trúc văn hóa cũng là nơi đơn vị tổ chức lễ kết nạp Đảng, sinh hoạt Đoàn...

Nhằm xây dựng văn hóa Trường Sa đậm đà bản sắc dân tộc, những năm qua, cấp ủy chính quyền huyện đảo Trường Sa luôn chú trọng bảo tồn, phát huy các giá trị lịch sử, văn hóa truyền thống gắn với tiếp thu chọn lọc văn hóa hiện đại, tạo nên nhân tố bền vững văn hóa Trường Sa. Đó là lòng yêu nước nồng nàn, tự tôn dân tộc, tinh thần cộng đồng gắn kết, ứng xử văn minh, lịch sự, lối sống giản dị, trong sạch; đức hy sinh cao thượng vì chủ quyền biển, đảo Tổ quốc. Các giá trị bền vững ấy được hun đúc qua hàng ngàn năm lịch sử. Bên cạnh đó, quân, dân Trường Sa cũng chủ động đấu tranh chống âm mưu, thủ đoạn của kẻ thù trên lĩnh vực tư tưởng văn hóa, khơi dậy nét văn hóa độc đáo qua ẩm thực, lễ hội… để các nghệ sĩ cả nước phản ánh chân thật đời sống, lịch sử của đảo qua các thời kỳ cũng như cuộc sống đổi thay thời kỳ đổi mới. Để những hoạt động ngày càng chuyên sâu, cấp ủy, chính quyền huyện đảo Trường Sa luôn phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, các nhà khoa học, khảo cổ học để nghiên cứu, trao đổi kinh nghiệm, thu thập nhiều tư liệu, hiện vật, qua đó bồi đắp mạch nguồn truyền thống văn hóa, lịch sử Trường Sa trong dòng chảy lịch sử văn hóa dân tộc, khẳng định, giữ vững chủ quyền biển, đảo thiêng liêng của Tổ quốc.  Những năm gần đây, Trường Sa đón, giao lưu với nhiều đoàn khách quốc tế. Quân, dân Trường Sa luôn thể hiện sự trọng thị, hiếu khách, tạo ấn tượng đẹp đối với bạn bè, góp phần xây dựng Biển Đông hòa bình, hữu nghị, hợp tác, phát triển.

Bài và ảnh: NGUYỄN DUY HIỂN

Kỳ 2: Lớp cha trước, lớp con sau...