Kỳ 1: Khởi đầu từ bàn tay của Bộ đội Cụ Hồ

QĐND - Ngày 3-4-2015, tỉnh Sơn La chính thức công bố Quyết định số 2050/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Quy hoạch tổng thể phát triển Khu du lịch quốc gia Mộc Châu đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030”. Mộc Châu hôm nay là một vùng dân cư sầm uất với nông trường chăn nuôi, trồng trọt trù phú bậc nhất vùng Tây Bắc, đồng thời là điểm tham quan du lịch hàng đầu Việt Nam. Ít ai biết rằng, để có Mộc Châu hôm nay là không ít mồ hôi nước mắt và cả máu của Bộ đội Cụ Hồ...

Bộ đội Cụ Hồ "hạ sao" làm kinh tế 

Nhiều năm qua, hàng vạn lượt người đã đến với Mộc Châu, nhưng có lẽ ít ai biết, nông trường cao nguyên này được khai phá bắt đầu với nhát cuốc đầu tiên của cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn 280, Sư đoàn 335. Theo lời kể của ông Nguyễn Tài Anh, nguyên Giám đốc Nông trường Mộc Châu giai đoạn 1965-1982, Nông trường Mộc Châu tiền thân là Nông trường quân đội 280, được thành lập ngày 8-4-1958. Lực lượng là chiến sĩ Trung đoàn 280, Sư đoàn 335 Quân tình nguyện Việt Nam hoạt động ở Trung Lào về nước, được Đảng, Bác Hồ giao nhiệm vụ làm kinh tế, mở rộng và phát triển vùng Tây Bắc. Với nhiệm vụ là trồng cây lương thực, bò đàn, chè và chăn nuôi bò sữa…

Bác Hồ lên thăm Nông trường quân đội Mộc Châu, tháng 5-1959. Ảnh tư liệu. 

Tại Mộc Châu, tôi tìm gặp ông Lê Ngọc Chân, nguyên chiến sĩ Trung đoàn 280, Sư đoàn 335 để nghe ông kể câu chuyện hơn nửa thế kỷ trước, khi đơn vị của ông được giao nhiệm vụ biến rừng hoang, núi thẳm thành nông trường, nhà máy… (ông Chân sau này là Bí thư Đảng ủy Xí nghiệp Liên hợp Mộc Châu). Cuối năm 1955, ba Trung đoàn quân tình nguyện Việt Nam ở Lào là: 280, 673 và 83 được lệnh của Bộ Quốc phòng tập trung lại thành lập Sư đoàn 335 (do Đại tá Lê Thùy làm sư đoàn trưởng) hành quân lên Mộc Châu bảo vệ biên giới. Đầu năm 1956, chiến sĩ Lê Ngọc Chân cùng các đồng đội hành quân bộ từ Đức Thọ, Hà Tĩnh qua tây Thanh Hóa, Hòa Bình để lên Mộc Châu. Mất một tháng trời hành quân, Sư đoàn 335 tới nơi và được giao nhiệm vụ bảo vệ biên giới, xây dựng quân đội chính quy, hiện đại, chiến đấu diễn tập cấp trung đoàn, phối hợp các binh chủng. Trung đoàn 280 được chọn là đơn vị diễn tập mẫu, thao diễn bắn đạn thật cho toàn quân khu tham quan, được Nhà nước tặng huân chương và cờ thi đua… Ngày 7-4-1958, toàn trung đoàn tập trung nghe lệnh chuyển quân ra sản xuất do đồng chí Lê Thùy, Sư đoàn trưởng Sư đoàn 335 đọc, nêu rõ nhiệm vụ chính trị do Tổng quân ủy, Quân khu Tây Bắc giao cho Trung đoàn 280: Phải xây dựng cao nguyên Mộc Châu thành vùng giàu về kinh tế, mạnh về chính trị, vững về quốc phòng. Khi đó, Trung đoàn trưởng Ngô Huân và Chính ủy Phí Triệu Hàm đã động viên cán bộ, chiến sĩ, phổ biến thời gian kế hoạch và cấp cho mỗi cán bộ, chiến sĩ 12kg gạo để lên đường làm nhiệm vụ thành lập Nông trường quân đội 280. Buổi sáng một ngày mùa hè 57 năm trước, ngày 8-4-1958, trung đoàn được lệnh hành quân theo 4 hướng. Trung đoàn bộ và các đơn vị trực thuộc đóng ở Km70, Tiểu đoàn 6 hành quân 17km đường rừng lên thành lập phân trường Bản Áng thuộc Mường Sang Đông; Tiểu đoàn 8 hành quân bộ hai ngày thành lập phân trường Bản Hoa thuộc xã Tân Lập; Tiểu đoàn 7 triển khai tại chỗ và hành quân 5km vào Ba Phách thành lập đội Vườn Đào… Đây là giai đoạn vô cùng khó khăn, vất vả, hai Tiểu đoàn: 6, 8, đội Vườn Đào là ba đơn vị triển khai gặp nhiều trở ngại nhất. Những người lính phải lần rừng, phát lau lách, mở đường mà tiến. Đến nơi ở mới, nhà ăn lợp xong bốn bề trống hoác, anh em tự cắt tranh, chặt tre thưng buộc nhà để ở. Nhớ lại những ngày đầu ấy, ông Lê Ngọc Chân xúc động nói: “Hơn nửa thế kỷ trước, mảnh đất này hoang sơ, rừng rậm heo hút, âm u hoang lạnh, vượn hót chim kêu suốt ngày, thú rừng chạy lung tung khắp nơi… Những người lính chúng tôi đi bộ lên đây gần như với đôi bàn tay trắng, cuộc sống thiếu thốn đủ thứ, ngay cả lương thực để ăn cũng không có…”. Giữa thâm sơn cùng cốc, những người lính lại căng mình để chiến thắng thiên nhiên khắc nghiệt, gây dựng sản xuất, từng bước ổn định đời sống… Ngày 1-1-1961, hơn 1.700 cán bộ, chiến sĩ của Nông trường quân đội Mộc Châu làm lễ "hạ sao", ai cũng trăn trở, day dứt vì từ nay những chiến sĩ bảo vệ đất nước rời khỏi đội ngũ quân đội, trở thành giai cấp công nhân… Cũng từ đây, đơn vị đổi tên thành Nông trường quốc doanh Mộc Châu để chính thức đi vào sản xuất, kinh doanh… Khởi đầu ấy, nông trường có 11 đội sản xuất, 1 trung tâm chỉ đạo, 3 văn phòng và 6 phòng chức năng.

Luôn khắc ghi lời Bác dặn

Nhớ lại những năm tháng vô cùng gian khó ấy, ông Lê Ngọc Chân nói rằng: "Dù đối mặt với rất nhiều khó khăn, nguy hiểm và thiếu thốn trăm bề, nhưng cán bộ, chiến sĩ nông trường luôn ý thức được vai trò, nhiệm vụ của người lính Cụ Hồ khi "hạ sao" làm kinh tế. Đặc biệt là lời Bác dặn dò chúng tôi khi Người đến thăm nông trường vào mùa hè năm 1959". Tháng 5 năm ấy, Bác Hồ lên Mộc Châu thăm nông trường và động viên cán bộ, chiến sĩ, đó chính là động lực to lớn để bộ đội vượt qua mọi khó khăn, thử thách. Ông Nguyễn Tài Anh từng kể lại, khi Bác đến nhà khách của nông trường, Người đã ghi tặng 16 chữ vàng: “Luôn luôn cố gắng, khắc phục khó khăn, tiến lên thật hăng, làm tròn nhiệm vụ”. Thế rồi trong đêm văn nghệ của đơn vị, sau khi quan sát rất lâu, Bác Hồ đã nói với mọi người: “Nông trường ít các đồng chí nữ quá”, rồi Bác đọc câu thơ: “Công tư vẹn cả đôi bề/ Xây dựng xã hội chủ nghĩa liền kề phu quân”. Bác động viên cán bộ, chiến sĩ đưa cả vợ, con, gia đình lên đây để an cư lạc nghiệp. Sau chuyến thăm của Bác, tháng 11-1958, nông trường đã đón 41 nữ đoàn viên, thanh niên Tháng Tám của Thành đoàn Hà Nội tình nguyện lên xây dựng nông trường. Những năm sau đó, Trung ương đã huy động hàng trăm lượt nữ thanh niên tình nguyện lên gắn bó với mảnh đất này… Câu thơ Bác đọc đã đi qua hơn 50 năm, nhưng nhiều thế hệ cán bộ, công nhân nông trường Mộc Châu vẫn khắc ghi tới ngày hôm nay. Buổi sáng hôm sau, Bác Hồ đi thăm trại bò, tại đây Bác đã khen đơn vị mới ra quân hơn một năm mà đã khắc phục nhiều khó khăn, lo đủ chỗ ăn ở, phát hoang được gần 600ha đất, có sản phẩm lúa, ngô, khoai,… và trồng được 14ha chè. Bác đã thay mặt Đảng, Chính phủ tặng Huân chương Lao động hạng ba cho nông trường, đồng thời Người còn động viên: “Các cô các chú khai hoang 1.000ha Bác sẽ thưởng huân chương cao hơn nữa cho đơn vị”. Bác dặn: “Các chú phải phát huy truyền thống của Quân đội ta, không chỉ giỏi trong chiến đấu mà còn giỏi trong việc làm kinh tế. Muốn làm tốt phải tự đấu tranh với bản thân mình, với đồng chí mình, đoàn kết cán bộ, chiến sĩ với công nhân, đoàn kết với các dân tộc anh em không chỉ để sản xuất tốt mà còn nâng cao cảnh giác bảo vệ nông trường, bảo vệ an ninh biên giới, góp phần mau chóng thống nhất hai miền. Cán bộ phải thương yêu chiến sĩ, công nhân, chăm lo đời sống vật chất, tinh thần, quan tâm đến tình cảm, tâm tư nguyện vọng của anh chị em hơn nữa". Cuối cùng Bác khuyên mọi người phải ở sạch sẽ, giữ gìn vệ sinh, bảo vệ sức khỏe, chăm sóc, dạy bảo con cháu là những người chủ tương lai của đất nước. Cảm động trước tình cảm, sự quan tâm của Bác Hồ, cán bộ, công nhân Nông trường Mộc Châu đã ghi lòng tạc dạ lời Bác dặn qua nhiều thế hệ đến tận hôm nay.

Giai đoạn 1961-1982, Nông trường quân đội Mộc Châu đã chuyển thành Nông trường quốc doanh Mộc Châu, từng bước đi sâu vào công tác tổ chức quản lý, làm kinh tế, hình thành những mô hình kinh tế để các nông trường, hợp tác xã khác học tập. Quy mô nông trường đã lên tới 31 đội sản xuất, 1 nông trường bộ và 12 phòng, ban. Tới năm 1965 là năm đầu tiên nông trường kinh doanh có lãi, là bước khởi đầu cho chặng đường phát triển sau này đưa Mộc Châu trở thành một vùng cao nguyên kinh tế nông nghiệp trù phù bậc nhất của Tây Bắc. Giai đoạn 1983-1988, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã có quyết định về việc tổ chức lại nông trường thành Xí nghiệp Liên hợp Mộc Châu với 5 nông trường, 7 xí nghiệp thành viên và một cơ quan xí nghiệp liên hợp. Đầu năm 1988, Xí nghiệp Liên hợp Mộc Châu giải thể, bàn giao lại toàn bộ cơ sở vật chất trên nguyên tắc các đơn vị thành viên đang quản lý gồm: Công ty Sữa, Nông trường Cờ Đỏ, Xí nghiệp Vật liệu xây dựng, Bệnh viện do Công ty trâu bò sữa trực tiếp quản lý (sau này là Tổng công ty Chăn nuôi Việt Nam) và Công ty chè Mộc Châu. Tổng kết giai đoạn 30 năm kinh tế Mộc Châu (1958-1988), những cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn 280 năm xưa đều bồi hồi xúc động. Họ đã khẳng định rằng, cao nguyên Mộc Châu thực tế đã và đang trở thành một khu nông-công nghiệp với cơ cấu sản xuất đa kinh doanh, đa ngành khép kín trên một địa bàn lãnh thổ. Đồng thời đã tạo nên một kết cấu hạ tầng của chủ nghĩa xã hội với quan hệ máu thịt cùng các dân tộc anh em trong huyện, trong nông trường. Một thị trấn có đủ điều kiện cho con người ăn, ở, đi lại, học hành, chữa bệnh, vui chơi giải trí, có thu nhập ngày càng ổn định và cao hơn. Tuy chưa đáp ứng thỏa mãn những mong muốn nhưng đã tiến một bước rất xa so với những buổi ban đầu, khi Trung đoàn 280 có mặt.

Trải qua nhiều biến cố thăng trầm cùng đất nước, những người như ông Lê Ngọc Chân tự hào với Mộc Châu tươi đẹp hôm nay có một phần không nhỏ công sức của bao người lính Trung đoàn 280-Sư đoàn 335 năm xưa gây dựng. Hơn nửa thế kỷ trôi qua, đã 4 thế hệ trong gia đình ông và nhiều đồng đội khác an cư tại Mộc Châu vẫn tiếp tục làm theo lời Bác dặn, cống hiến sức lực, trí tuệ, tâm huyết cho miền cao nguyên với bò, sữa, chè, ngô…

---------------------------------------

(Còn nữa)

Kỳ 2: Ngày mới ở cao nguyên

HOÀNG TRƯỜNG GIANG