Huyền bí Sầm Nưa (Kỳ 3)

Thị xã Sầm Nưa hôm nay

Kỳ 1 - Viêng Xay: Thủ đô trong hang núi
Kỳ 2 - Pa Thí: Kỳ vĩ và bi tráng
Kỳ 3 - Hồn về Sầm Nưa chẳng về xuôi

Trên đường sang Sầm Nưa, Đại tá Hà Minh Tân 81 tuổi, nguyên cán bộ Cục Tuyên huấn quân đội Việt Nam và đã có nhiều năm giúp bạn viết Lịch sử quân đội Lào đọc cho chúng tôi nghe bài thơ “Tây Tiến” của nhà thơ Quang Dũng. Khi trở về Việt Nam, ông đọc lại bài thơ này và “mượn” ý thơ: Hồn về Sầm Nưa chẳng về xuôi để bày tỏ sự lưu luyến. Vị Đại tá già nói với tôi: Sầm Nưa còn ôm trong lòng đất hàng nghìn linh hồn của những chiến sĩ quân tình nguyện Việt Nam đã hy sinh anh dũng vì sự nghiệp độc lập và thống nhất của cả hai dân tộc Việt Nam và Lào. Linh hồn của những người con trung hiếu ấy đang cùng với nhân dân Sầm Nưa xây dựng Hủa Phăn...

Theo lời kể của Đại tá Hà Minh Tân thì Sầm Nưa là tên gọi cũ của tỉnh Hủa Phăn. Hiện nay Sầm Nưa là tên gọi chính thức của thị xã tỉnh lỵ Hủa Phăn, nhưng nhiều người Lào vẫn gọi tỉnh Hủa Phăn là tỉnh Sầm Nưa. Nhìn trên bản đồ, Hủa Phăn như một cánh tay của nước Lào vươn sang phía Việt Nam. Xét ở góc độ địa lý, Hủa Phăn ở vị trí trung tâm của vùng Bắc Lào và miền Bắc Việt Nam. Hủa Phăn tiếp giáp với các tỉnh Luông Pha Băng, Xiêng Khoảng của Lào và ba tỉnh của Việt Nam là Sơn La, Thanh Hoá, Nghệ An. Chính vì ở vị trí như vậy, nên từ ngàn đời nay, vùng đất thiêng này đã từng là đại bản doanh, nơi luyện quân của nhiều tướng lĩnh Việt Nam luyện, trú quân, chờ thời cơ để về nước đánh đuổi giặc ngoại xâm. Hủa Phăn là nơi ra đời của Đảng nhân dân Cách mạng Lào, Quân đội cách mạng Lào. Hủa Phăn còn là biểu tượng của mối tình đoàn kết đặc biệt Việt-Lào.

Đại tá Quách Bá Đạt, nguyên cán bộ giúp việc đồng chí Căy-xỏn Phôm-vi-hản - Tổng bí thư Đảng nhân dân cách mạng Lào đã có gần bốn chục năm gắn bó với Hủa Phăn nên nhớ từng địa danh, cảnh vật ở đây. Nhưng sau gần chục năm, trở lại Sầm Nưa, đồng chí vẫn không khỏi ngỡ ngàng trước sự đổi thay nhanh chóng của vùng đất cách mạng này. Đường phố Sầm Nưa được quy hoạch khá bài bản với nhiều ngôi nhà cao tầng.

Ở Sầm Nưa, chúng tôi đã được dự Hội nghị xúc tiến đầu tư vào Hủa Phăn và 4 tỉnh Bắc Lào với sự có mặt của nhiều doanh nghiệp Việt Nam. Hội nghị do Bộ Kế hoạch và Đầu tư Lào đã phối hợp Bộ Kế hoạch và Đầu tư Việt Nam tổ chức dưới sự tài trợ của Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV). Tại Hội nghị này, chúng tôi đã được nghe ý kiến phát biểu bằng tiếng Lào và tiếng Việt của đồng chí Xổm-xa-vạt Lềnh-xa-vạt, Ủy viên Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Nhân dân Cách mạng Lào, Phó thủ tướng thường trực Chính phủ Lào. Lúc Hội nghị giải lao, đồng chí đã dành cho các nhà báo Việt Nam một cuộc trò chuyện vui vẻ. Theo đồng chí, hiện Việt Nam đang đứng thứ 3 trong số 37 nước đầu tư vào Lào, riêng trong năm 2008, Việt Nam đã vươn lên vị trí số 1. Các doanh nghiệp Việt Nam đã có nhiều kinh nghiệm, thành công ở nhiều dự án tại Lào, đặc biệt là các dự án về thuỷ điện, nông nghiệp. Đồng chí Phó thủ tướng Chính phủ Lào cho rằng, tiềm năng, thế mạnh của các tỉnh phía Bắc Lào, trong đó có Hủa Phăn hiện còn khá lớn, nhất là tiềm năng về khoáng sản, chế biến lâm sản, trồng cây công nghiệp, thuỷ điện… Chính phủ Lào đang khuyến khích các doanh nghiệp Việt Nam đầu tư vào đây. Đồng chí Phó thủ tướng kể rằng, nhân Hội nghị xúc tiến đầu tư ở Sầm Nưa, đồng chí đã về Viêng Xay “thủ đô trong hang núi”, thấy việc tồn đọng đến 80.000 tấn ngô của bà con mà trong lòng xót xa. “Các đồng chí Việt Nam có thể giúp gì cho bà con nông dân Viêng Xay?” - Đồng chí Phó thủ tướng Lào nói với chúng tôi như vậy.

Trong câu chuyện, đồng chí Xổm-xa-vạt Lềnh-xa-vạt đặc biệt ca ngợi việc đi tiên phong của Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) khi đầu tư vào Lào. Ngay từ năm 1999, BIDV đã đầu tư thành lập ngân hàng liên doanh ở Viêng Chăn. BIDV đã tài trợ cho nhiều dự án tại Lào, trong đó có Nhà máy thủy điện Xê-ca-mán 3 với tổng số vốn đầu tư gần 300 triệu USD… Ngay tại Hội nghị, BIDV đã trao tặng cho tỉnh Hủa Phăn một tỷ đồng Việt Nam và tài trợ Hội nghị xúc tiến đầu tư, Hội thảo khoa học “Căn cứ địa Sầm Nưa-Biểu tượng đoàn kết đặc biệt và liên minh chiến đấu Việt Nam-Lào”.

Lễ buộc chỉ cổ tay cho các cựu chiến binh Việt Nam

Tuy nhiên, đồng chí Xổm-xa-vạt Lềnh-xa-vạt cũng băn khoăn khi thấy tốc độ đầu tư của Việt Nam ở Lào đang chững lại. Đồng chí Phó thủ tướng Lào nhất trí cao với ý kiến phát biểu của đồng chí Tô Huy Rứa, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam tại Hội nghị và cho rằng: Đổi mới, mở cửa, hội nhập đang ngày càng đi vào chiều sâu ở cả hai nước, đã và đang tạo ra những động lực mới và phương thức mới, đặt ra những yêu cầu khách quan về gia tăng mối quan hệ đặc biệt giữa Việt Nam - Lào; Lào - Việt Nam với những nội dung mới và phương thức mới. Đó là sự kết hợp ngày càng chặt chẽ và hiệu quả hơn giữa hợp tác kinh tế với hợp tác chính trị, quốc phòng, an ninh và đối ngoại trên cơ sở sử dụng tốt tiềm năng, thế mạnh và sự phát triển bền vững môi trường sinh thái của mỗi nước và trên nguyên tắc tôn trọng đường lối đối ngoại độc lập tự chủ và chủ trương đa phương hóa, đa dạng hóa các quan hệ đối ngoại của nhau.

Theo tiến sĩ Phan-khăm Vi-pa-van, Ủy viên Trung ương Đảng Nhân dân cách mạng Lào, Bí thư kiêm Tỉnh trưởng Hủa Phăn thì tiềm năng của Hủa Phăn vẫn còn lớn. Hủa Phăn giáp các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An và Sơn La của Việt Nam nên có thể coi Hủa Phăn là cửa ngõ giúp các doanh nghiệp Việt Nam vào Bắc Lào. Trong chiến tranh, tình đoàn kết Lào-Việt đã gắn bó, trong hòa bình càng phải thắt chặt.

Khí hậu Sầm Nưa thật lạ, chúng tôi có cảm giác như một ngày ở đây có đủ bốn mùa. Đêm và sáng trời rét buốt như mùa đông. Đến gần trưa khí hậu như mùa xuân, đến trưa thì như mùa hè và lúc chiều tối thì hệt như mùa thu. Chợ Sầm Nưa khá đông đúc với rất nhiều món ăn lạ mà Việt Nam không có, chẳng hạn như thịt chuột sấy khô, da trâu, da bò muối sấy khô, cá nướng với rêu đá, mắm cá Sầm Nưa, xúc xích kiểu Lào… Chúng tôi đã được thưởng thức món da trâu, bò muối sấy khô còn nguyên cả lông. Đem thứ da đó nướng trên than hồng rồi lấy chày đập hết than và lông, chấm với muối vắt chanh và mắc-khén (một loại quả mọc trên rừng ăn cay và rất thơm) sẽ tạo ra món ăn ngon và “rất tốn rượu”. Nhiều người bán hàng ở chợ Sầm Nưa nói được tiếng Việt và nhận cả tiền Việt Nam.

Có điều rất lạ ở Sầm Nưa gây ngạc nhiên cho các vị khách Việt Nam là tại tất cả các khách sạn, nhà nghỉ đều có những hộp bao cao su ở vị trí rất dễ thấy, thường là treo ngay sát công tắc điện. Một cán bộ ngành y tế của tỉnh Hủa Phăn cho tôi biết: Nước Lào nói chung và tỉnh Hủa Phăn nói riêng không có chủ trương hạn chế sinh đẻ vì dân số rất ít, chỉ vận động người phụ nữ đẻ thưa để bảo đảm sức khoẻ. Việc để bao cao su công khai để tránh việc lây nhiễm qua đường tình dục, đặc biệt, để phòng, chống HIV/AIDS. Từ khi việc để bao cao su công khai và miễn phí tại các khách sạn và nhà nghỉ, số người nhiễm HIV giảm hẳn. Phải chăng, Việt Nam cũng nên học tập kinh nghiệm này?

Những người Sầm Nưa mà chúng tôi gặp đều rất mến khách. Họ đặc biệt có cảm tình với người Việt Nam. Có người sẵn sàng cho chúng tôi mượn cả xe máy, ô tô để tác nghiệp. Một bác sĩ ở bệnh viện Sầm Nưa đã từng học ở Việt Nam xin nghỉ làm việc ở bệnh viện để phiên dịch giúp chúng tôi và cho chúng tôi gửi bài từ máy vi tính của gia đình mình. Các cô gái Sầm Nưa xinh đẹp một thời đã là nguồn cảm hứng cho nhạc sĩ Trần Tiến sáng tác bài hát “Cô gái Sầm Nưa”, nay trong cơ chế thị trường, các cô càng xinh và rất dịu dàng duyên dáng. Chị Viên Kẹo, cán bộ Ban Tuyên huấn Trung ương Đảng Nhân dân Cách mạng Lào cá cược với tôi rằng: “Đố anh tìm được một đám cãi nhau hay đánh nhau ở Sầm Nưa”. Quả thật, Sầm Nưa yên bình đến bất ngờ.

Lúc rời Sầm Nưa, các thành viên trong đoàn của chúng tôi ai cũng lưu luyến. Các cựu chiến binh Việt Nam đã xúc động khi được đón như “cha mẹ đi xa nay trở lại”, khi trở về Việt Nam lại càng xúc động khi thấy những rừng người cùng cờ hoa tiễn đưa.

Về đến Hà Nội, khi tâm hồn tôi “một phần vẫn còn gửi gắm ở Sầm Nưa”, thì tôi nhận được tin Hiệp định về hợp tác kinh tế, văn hóa, khoa học kỹ thuật giữa nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và nước Cộng hoà dân chủ nhân dân Lào năm 2009 đã được lãnh đạo hai nước ký kết tại Thành phố Hồ Chí Minh nhằm tiếp tục phát triển mối quan hệ hữu nghị, đoàn kết đặc biệt và hợp tác toàn diện giữa hai quốc gia.

Theo Hiệp định này, Việt Nam sẽ dành cho Lào khoản viện trợ không hoàn lại năm 2009 trị giá 320 tỷ đồng, 650 suất học bổng cho cán bộ, học sinh Lào theo học ở Việt Nam trong chương trình đại học, sau đại học và bồi dưỡng ngắn hạn. Phía Lào dành cho Việt Nam 30 suất học bổng hệ đào tạo chính quy dài hạn tập trung cho cán bộ, học sinh học tập các ngành nghề tại Lào. Hai bên cũng nhất trí đẩy mạnh các dự án hợp tác đầu tư phát triển kinh tế và ổn định vùng biên giới, tiếp tục triển khai các thỏa thuận giữa lãnh đạo cấp cao hai nước về chương trình hợp tác xây dựng các cụm bản phát triển tại Lào, đẩy mạnh các chương trình hợp tác nông lâm nghiệp, thủy sản và tài nguyên môi trường…

Các cựu chiến binh và cựu chuyên gia trong đoàn đi thăm Sầm Nưa cuối năm 2008 khi biết được thông tin trên phấn khởi lắm, gọi điện hỏi tôi, liệu trong các khoản viện trợ không hoàn lại, tỉnh Hủa Phăn được nhận bao nhiêu? Có bao nhiêu học sinh, sinh viên của vùng căn cứ địa cách mạng Sầm Nưa được nhận học bổng? Triển vọng phát triển vùng Sầm Nưa trong thời gian tới sẽ ra sao? Thì ra, về đến Việt Nam, nhưng tâm hồn các cựu chiến binh quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam tại Lào vẫn ở lại với Sầm Nưa, vùng đất huyền bí và anh hùng, một biểu tượng đẹp của mối tình đoàn kết đặc biệt Việt Nam-Lào.