QĐND - Giữ được 3,81 triệu héc-ta đất trồng lúa là một vấn đề có tính chiến lược của quốc gia, vừa được kỳ họp thứ hai, Quốc hội khóa XIII thảo luận và nêu quyết tâm. Đó cũng là thách thức, đòi hỏi phải có những giải pháp cụ thể trước tình trạng xâm lấn, đô thị hóa, công nghiệp “bủa vây” đất lúa.

“Vựa lúa Đồng bằng Sông Cửu Long” đang bị đe dọa

Đồng bằng sông Cửu Long, nơi có vùng sản xuất lúa chuyên canh và đóng góp sản lượng lúa chủ yếu của cả nước đang đối diện với tình trạng đất trồng lúa bị xâm lấn, chuyển đổi mục đích sử dụng diễn ra tràn lan. Nhiều vùng lúa đang cho năng suất cao đã bị quy hoạch để xây dựng khu, cụm công nghiệp.

Theo thống kê của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, Đồng bằng sông Cửu Long hiện có 20 khu công nghiệp với tổng diện tích 3.645ha, diện tích đất đã cho thuê hơn 810ha, đạt tỷ lệ hơn 22%. Ngoài ra, khu vực này còn có 177 cụm công nghiệp, với diện tích quy hoạch gần 15.500ha, trong đó, chỉ có 15 cụm được các doanh nghiệp thuê đất hơn 700ha, tỷ lệ chỉ đạt 4,5% tổng diện tích quy hoạch. Như vậy, các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long có tới 17.690ha trong tổng số 19.102ha đất tại các khu, cụm công nghiệp hiện bị bỏ trống, chiếm hơn 92,6% diện tích. Diện tích đất để trống nhiều nơi cỏ mọc um tùm, trong khi chính những nông dân trồng lúa sau khi nhận tiền bồi thường phải khó khăn chuyển đổi sang ngành nghề khác hoặc lên các đô thị lớn như TP Hồ Chí Minh, Bình Dương, Đồng Nai để làm thuê.

Nông dân các tỉnh ĐBSCL sản xuất lúa đạt năng suất cao nhờ được hỗ trợ mua máy móc.

Không chỉ vậy, ở các địa bàn ven biển thuộc Cà Mau, Bạc Liêu, Trà Vinh, Sóc Trăng, đất lúa do sản xuất lỗ, không hiệu quả, bị nông dân ồ ạt phá bỏ, cải tạo sang nuôi trồng thủy sản. Diện tích đất lúa bị mất đi dù chưa được khảo sát cụ thể nhưng lên đến con số hàng nghìn héc-ta.

Con số đất lúa bị giảm đi trong 10 năm qua là 270.000ha đã cho thấy sự báo động đến tình hình sản xuất lúa. Tại kỳ họp thứ hai, Quốc hội khóa XIII đã chính thức thông qua Nghị quyết về Quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020 và Kế hoạch sử dụng đất 5 năm (2011-2015). Theo mục tiêu đó, tới năm 2015, tổng diện tích đất nông nghiệp sẽ là 26,55 triệu héc-ta, trong đó đất chuyên trồng lúa nước là 3,951 triệu héc-ta, còn tới năm 2020, diện tích đất trồng lúa là 3,812 triệu héc-ta (tức giảm 139.000ha). Trong tổng diện tích trên, đất chuyên trồng lúa nước chiếm 3,258 triệu héc-ta.

Giải pháp nào?

Giữ đất trồng lúa là một quyết tâm chung, nhưng phải có giải pháp cụ thể trước thực trạng đất mất đi ngày càng nhiều? Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Nguyễn Minh Quang nhấn mạnh tại diễn đàn Quốc hội vừa qua: “Chúng ta phải giữ được đất lúa, bởi đó là dành cho con cháu sau này. Thái Lan có tới 10,5 triệu héc-ta đất lúa, trong khi chúng ta quy hoạch chỉ khoảng 3,8 triệu héc-ta thì không thể giảm được nữa. Muốn làm khu công nghiệp phải lên phía vùng trung du, miền núi chứ tại sao lại cứ nhảy vào ruộng lúa?”.

Nhìn vào thực tế trong những năm qua, quy hoạch đất lúa chưa được chú trọng. Nhiều địa phương đang có sản xuất lúa chuyên canh nhưng do lợi ích trước mắt, đã chấp thuận cho các dự án phi nông nghiệp chiếm chỗ. Chính công tác quy hoạch đất lúa bị xem nhẹ nên đất bị mất dần.

Dự án xây dựng nhà máy lấn chiếm đất trồng lúa diễn ra phổ biến ở các tỉnh Nam Bộ.

Mới đây, tỉnh Bình Thuận là địa phương phía Nam triển khai khá quyết liệt công tác quy hoạch đất lúa và bước đầu đã phát huy hiệu quả. Ông Nguyễn Ngọc Hai, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bình Thuận cho biết: Để giữ đất lúa, ngành nông nghiệp tỉnh đang chủ trì xây dựng quy hoạch đất và số hóa bản đồ quy hoạch đất đến cấp xã tỷ lệ 1/2000. Yêu cầu đặt ra là vẽ bản đồ quy hoạch đất chuyên canh lúa nước trên phạm vi toàn tỉnh chính xác đến ranh giới từng thửa đất. Để quản lý chặt chẽ, chính xác diện tích quy hoạch đất lúa đến từng hộ dân, diện tích được đưa vào quy hoạch đất lúa là bất di bất dịch, không được chuyển bất cứ mục đích sử dụng nào khác. Khi hoàn thành, hơn 110.000 hộ nông dân có đất ruộng quy hoạch sẽ có đời sống kinh tế gắn chặt với cây lúa. Đặc biệt là không được thay đổi bất kỳ loại hình sử dụng nào khác ngoài sản xuất lúa gạo.

Ông Trần Công Chánh, Chủ tịch UBND tỉnh Hậu Giang thì cho rằng: "Giữ đất lúa, trách nhiệm trước hết là địa phương cấp tỉnh. Vì tỉnh là đơn vị hành chính quản lý đất lúa cụ thể trong việc quy hoạch, khai thác sử dụng… để từ đó nắm vững biến động đất lúa, triển khai chỉ đạo. Hậu Giang trong thời gian qua đặc biệt chú trọng việc đẩy mạnh xây dựng việc sản xuất lúa bền vững và đã đạt hiệu quả rất rõ. Chúng tôi đã quy hoạch cụ thể các diện tích sản xuất lúa chuyên canh gắn liền với vai trò của cấp địa phương quản lý. Tỉnh vừa triển khai quy hoạch chung xây dựng Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao tại huyện Long Mỹ với tổng diện tích 5.200ha, với tổng vốn đầu tư 1.389 tỷ đồng, trong đó có quy hoạch vùng sản xuất lúa cao sản. Bên cạnh công tác quy hoạch, thời gian qua, tỉnh Hậu Giang rất chú trọng đầu tư cho sản xuất nông nghiệp bền vững, hỗ trợ nông dân như đầu tư cho cơ sở hạ tầng, mua máy móc…".

Long An là tỉnh sản xuất lúa truyền thống của khu vực Đồng Tháp Mười, hiện có 254.000ha lúa. Trao đổi về giải pháp giữ đất lúa, ông Lê Minh Đức, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Long An lại nhấn mạnh:

- Muốn giữ đất trồng lúa, trước hết phải làm sao để nông dân sống được nhờ trồng lúa. Nhà nước cứ kêu giữ đất lúa nhưng nông dân sản xuất bấp bênh, lỗ liên tiếp thì họ phải bán đất, chuyển nghề khác hoặc bỏ hoang. Do đó, Nhà nước cần hỗ trợ vùng sản xuất lúa trọng điểm, chuyên canh để đầu tư cơ sở hạ tầng và có chính sách hỗ trợ cho người trồng lúa sản xuất bền vững thông qua hỗ trợ mua máy móc nông nghiệp, con giống, duy trì mức giá phân bón, giống hợp lý, kho dự trữ lúa…

Nông dân Nguyễn Văn Đoan ở xã Tân Công Sính, huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp cho biết: "Sản xuất lúa hiện nay rất khó khăn, giá thu mua lúa của thương lái bấp bênh, thay đổi thường xuyên, trong khi giá phân bón, giống, nhân công năm nào cũng tăng cao. Ở vùng này, có nhiều hộ dân phải bán đất, cho thuê đất hoặc bỏ không ruộng đồng vì sản xuất không có lãi. Chúng tôi mong muốn được Nhà nước có các giải pháp để nông dân như chúng tôi yên tâm sản xuất, có lãi".

Nhiều chuyên gia nông nghiệp cho rằng, để giữ đất lúa cần thực hiện nghiêm quy hoạch. Khi diện tích quy hoạch đất lúa bị các dự án, công trình công nghiệp “ăn vào” thì sẽ xử lý nghiêm trách nhiệm người đứng đầu địa phương đó. Các địa phương cần sớm triển khai việc rà soát lại diện tích đất lúa và quy hoạch chồng chéo, xâm hại, lấn chiếm đất trồng lúa để chấn chỉnh. Để làm được điều này, cần lập đoàn kiểm tra và đánh giá hiệu quả cụ thể để đề xuất việc phát triển những diện tích lúa chuyên canh theo hướng bền vững. Bên cạnh đó, đối với những địa phương có sản xuất chuyên canh lúa lớn, Chính phủ nên có hỗ trợ cụ thể về nguồn vốn đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng sản xuất nông nghiệp, đẩy mạnh các chính sách hỗ trợ nông dân để họ sống được nhờ trồng lúa, thực sự gắn bó với “bờ xôi, ruộng mật” của mình, góp phần thực hiện mục tiêu giữ ổn định đất lúa và sản xuất lúa bền vững.

Bài và ảnh: Đặng Trung Kiên