QĐND - Địa đạo Gò Thì Thùng tại xã An Xuân, huyện Tuy An là di tích lịch sử cấp quốc gia, ghi dấu chiến công hào hùng của quân và dân tỉnh Phú Yên trong những năm tháng chiến tranh. Vậy mà giờ đây, di tích ấy đang có nguy cơ bị “xóa sổ”…

Di tích đang bị “xẻ thịt”

Địa đạo Gò Thì Thùng được nhân dân địa phương xây dựng năm 1964 trong điều kiện vô cùng khó khăn. Ngoài đường hầm chính và những đường nhánh nằm sâu dưới mặt đất 5m, xung quanh Gò Thì Thùng được đào nhiều lớp chiến hào chằng chịt dài gần 10km thông vào địa đạo. Hệ thống hầm hào, công sự, bãi chông kết nối liên hoàn trong lòng địa đạo tạo thành trận địa kiên cố, giúp bộ đội chủ lực và du kích địa phương tổ chức bố phòng, vận dụng cách đánh sáng tạo, lập nên nhiều chiến công lớn.

Một lối vào địa đạo đã bị sạt lở nghiêm trọng.

Thời kỳ chiến tranh, quân địch thường đánh vào khu căn cứ cách mạng Sơn Long, Sơn Xuân, Sơn Định. Chúng cho trực thăng đổ quân xuống xã An Xuân làm đầu cầu, sau đó lùng sục, càn quét ra các vùng lân cận. Mỗi lần như thế, quân ta tổ chức lực lượng ém sẵn trong lòng địa đạo, đợi cho địch đổ bộ xuống An Xuân, mới đồng loạt đánh đòn phủ đầu khiến chúng bị tổn thất nặng nề và rơi vào thế bị động...

Dẫn chúng tôi dạo một vòng xung quanh khu địa đạo bị cày xới nham nhở, ông Phạm Văn Dư (nguyên là du kích thời kỳ chống Mỹ) tâm sự: “Sau giải phóng, hệ thống giao thông hào và các công trình trong lòng địa đạo vẫn còn nguyên vẹn. Vậy mà nay người dân vùi lấp để trồng rừng, trồng sắn và hoa màu. Cứ đà này, thì di tích quốc gia sẽ thành phế tích!”.

Theo điều tra của chúng tôi, trước kia vùng này là đồi sim và rừng cây rậm rạp. Đầu thập niên 90 thế kỷ trước được triển khai trồng rừng bạch đàn theo dự án Quỹ lương thực thế giới hỗ trợ nông dân nghèo (PAM). Nhưng do đất xấu và tác động khắc nghiệt của thời tiết, nên dự án không phát huy được tác dụng. Sự tàn phá của con người đã khiến rừng rậm thành đồi trọc. Từ năm 2010 đến nay, do giá nông sản tăng đột biến, người dân khai thác rừng bạch đàn, cày xới di tích để trồng sắn, khiến nhiều miệng hầm, ngách bị bồi lấp gần như hoàn toàn.

Ông Nguyễn Phúc Ánh, Chủ tịch Hội Nông dân xã cho biết: “An Xuân có 614 hộ, nhưng có đến hơn 300 hộ nghèo và cận nghèo; tổng diện tích gieo trồng hằng năm hơn 560ha, trong đó sắn và mía chiếm hơn 370ha. Năm 2011, cây sắn tăng 5ha (chủ yếu ở khu vực Gò Thì Thùng, thuộc thôn Xuân Thành và Xuân Trung); mía tăng 20ha so với năm 2010. Hiện toàn xã có từ 60 đến 70% số hộ thiếu đất sản xuất, vì thế họ đành làm liều “xẻ thịt” địa đạo lấy đất sản xuất”.

Phóng tầm mắt ra xa, chúng tôi thấy, toàn bộ khu di tích đã bị “nông nghiệp hóa”. Dấu tích Địa đạo Gò Thì Thùng bị bao phủ bởi màu xanh bạt ngàn của sắn. Điều đáng nói là đã hơn 2 năm, kể từ khi di tích được công nhận cho đến nay, địa đạo nằm cạnh trung tâm xã, nhưng gần như bị lãng quên. Nhiều miệng hầm, ngách thông lên mặt đất bị lấp, hệ thống giao thông hào đang mất dần dấu tích.

Theo Chủ tịch UBND xã Trần Quang Minh, do chưa được trùng tu, cắm mốc bảo vệ, nên di tích ngày càng xuống cấp. "Chúng tôi chỉ còn cách vận động bà con không sản xuất nông nghiệp trong khu vực này và chung tay bảo vệ di tích. Địa phương đã nhiều lần kiến nghị lên trên nhưng đến nay vẫn chưa được quan tâm đầu tư!”.

Hãy cứu lấy di tích

Gò Thì Thùng là vị trí chiến lược trong khu vực phòng thủ, là nơi gắn với nhiều chiến tích oanh liệt của quân và dân Phú Yên, có vai trò quan trọng trong công tác phòng hộ xung yếu, bảo vệ nguồn nước mặt, nước ngầm và đa dạng sinh học. Đây còn là địa chỉ đỏ để giáo dục cho thế hệ trẻ về lịch sử, truyền thống anh hùng của quê hương. Vì vậy, nếu không được quan tâm đầu tư, tôn tạo kịp thời sẽ tác động tiêu cực đến việc bảo vệ, gìn giữ giá trị lịch sử, sự phát triển bền vững về kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh.

Khó khăn nhất hiện nay là không ít diện tích nằm trong khu di tích Gò Thì Thùng đã được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho một số hộ gia đình. Vì vậy, để công tác trùng tu, bảo vệ được thuận lợi, các ngành chức năng của tỉnh sớm tham mưu cho UBND tỉnh có giải pháp thu hồi đất, đền bù theo quy định.

Theo chúng tôi, trong khi chờ trên triển khai trùng tu, tôn tạo, UBND huyện Tuy An cần tích cực chỉ đạo xã An Xuân tăng cường công tác kiểm tra việc sử dụng đất trong khu vực và bản đồ khoanh vùng; phối hợp với các ngành liên quan sớm có quy hoạch tổng thể khu vực Gò Thì Thùng theo hướng ưu tiên trồng rừng phòng hộ xung yếu; gắn việc bảo vệ với các công trình văn hóa, thể thao và du lịch; sớm triển khai cắm mốc thực địa và công bố bản đồ quy hoạch di tích; điều tra, khảo sát toàn bộ hệ thống địa đạo để có kế hoạch trùng tu, tôn tạo, quản lý theo Luật Di sản… UBND tỉnh Phú Yên và các ngành liên quan, sớm có quy hoạch, đền bù đất cho nhân dân, đồng thời cắm biển báo chỉ dẫn, cắm mốc giới hạn và thông báo công khai bản đồ khoanh vùng khu di tích để nhân dân biết, không xâm hại.

Hãy chung tay cứu lấy di tích khi chưa quá muộn…

Bài và ảnh: Kim Chi - Tiến Dũng