QĐND - Huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên là nơi xảy ra tình trạng di cư tự do phức tạp. Việc hàng vạn người dân di cư về đây, với hàng chục bản làng tạm bợ mọc lên đã phá nát khu bảo tồn thiên nhiên lớn nhất của quốc gia, gây ra nhiều hệ lụy kinh tế-xã hội. Vòng tròn luẩn quẩn “di cư, phá rừng, nghèo đói, di cư, phá rừng…” cứ thế tiếp diễn. Hai năm gần đây, Đề án sắp xếp, ổn định dân cư, phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm quốc phòng-an ninh huyện Mường Nhé đến năm 2015 (gọi tắt là Đề án 79) đã được Chính phủ phê duyệt và triển khai. Đề án được coi là đề án “an cư lạc nghiệp” lớn nhất từ trước tới nay cho đồng bào Mông.

Cuộc “cách mạng” về định cư

Trưa tháng 4 nắng gắt, Thiếu tướng Lưu Trọng Lư, Chỉ huy trưởng Bộ CHQS tỉnh Điện Biên dẫn chúng tôi vào điểm bản mới Mường Toong 4, xã Mường Toong. Đây là một trong 5 điểm bản mà Bộ CHQS tỉnh được giao đảm nhiệm khi triển khai Đề án 79. Cách làm của tỉnh là giao cho mỗi sở, ban, ngành phụ trách một số điểm bản tái định cư. Lực lượng vũ trang tỉnh đang triển khai nhiệm vụ kép, vừa bám bản, bám dân, vận động bà con đăng ký ra bản tái định cư, vừa khẩn trương khảo sát, xây dựng hạ tầng 5 bản mới. Là người gắn bó nhiều năm với đồng bào các dân tộc tỉnh Điện Biên, có thể dùng tiếng Mông trực tiếp trò chuyện với đồng bào, Thiếu tướng Lưu Trọng Lư cho biết, âm mưu thực hiện cái gọi là “vương quốc Mông” của các thế lực thù địch vẫn như một bóng ma ám ảnh cuộc sống của đồng bào. Vì vậy, Đề án 79 ra đời thực sự là một cuộc cách mạng làm đổi thay cuộc sống của đồng bào Mông, là cuộc “an cư lạc nghiệp” lớn nhất từ trước tới nay. Trong bối cảnh kinh tế khó khăn, đề án vẫn được Chính phủ phê duyệt và bố trí nguồn vốn hơn 500 tỷ đồng. Trong một cuộc làm việc gần đây của Bộ Chính trị với Thường vụ Tỉnh ủy Điện Biên, lãnh đạo Đảng, Nhà nước cũng đã nhấn mạnh, coi triển khai Đề án 79 là một trong những nhiệm vụ hàng đầu của địa phương hiện nay.

Cán bộ Bộ CHQS tỉnh Điện Biên khảo sát xây dựng điểm bản mới cho nhân dân.

Để triển khai đề án, Điện Biên đã đầu tư trước hết về đội ngũ cán bộ. Phó chủ tịch UBND tỉnh Điện Biên Lê Thành Đô được “biệt phái” về Mường Nhé làm Bí thư Huyện ủy và được giao là Trưởng ban chỉ đạo Đề án 79. Trao đổi với chúng tôi, đồng chí Lê Thành Đô cho biết: “Có triển khai thành công Đề án 79 thì mới chấm dứt được sự phức tạp của tình hình di cư tự do. Sau khi tách huyện ra khỏi huyện Mường Tè (tỉnh Lai Châu cũ) vào năm 2002, Mường Nhé chỉ có 6 xã với 2,7 vạn dân. Nhưng sau hơn 12 năm, dù đã tách huyện Nậm Pồ vào năm 2013 nhưng hiện tại huyện đã có tới 11 xã và hơn 3,5 vạn dân. Ngày 12-1-2012 Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 79/QĐ-TTg phê duyệt Đề án về sắp xếp, ổn định dân cư, phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm quốc phòng-an ninh huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên đến năm 2015. Mục tiêu đề án đặt ra là xây dựng huyện Mường Nhé ổn định về định canh, định cư, không còn hộ du canh, du cư, bảo đảm người dân có đủ đất sản xuất, có nhà ở, có đủ nước sinh hoạt và sản xuất; phấn đấu toàn huyện không có hộ đói, giảm nghèo nhanh và bền vững. Xây dựng công trình kết cấu hạ tầng thiết yếu, công trình công cộng tại các xã, bản phục vụ sản xuất, sinh hoạt của nhân dân. Xây dựng hệ thống chính trị cơ sở vững chắc, bảo đảm sự ổn định chính trị, xã hội; xây dựng thế trận quốc phòng, an ninh vững chắc.

Hơn 1.500 tỷ đồng để thực hiện đề án

Đến nay, đã có 808/993 hộ làm đơn đăng ký tự nguyện di chuyển vào các bản mới, đạt 81,4% so với tổng số hộ được bố trí di chuyển. Để có đất bố trí 29 điểm bản mới, Thượng tá Pờ Chí Lình, Chính trị viên Ban CHQS huyện Mường Nhé cho chúng tôi biết, đơn vị đã tổ chức nhiều tổ đội công tác bám bản, vừa vận động bà con đăng ký ra nơi ở mới, vừa vận động nhân dân các bản khác nhường đất để bố trí sắp xếp dân cư. Tìm được điểm đặt bản đã khó, vận động nhân dân nhường đất còn khó hơn nhiều. Bởi những nơi đặt bản mới phải tiện giao thông, gần nguồn nước sinh hoạt, lại là những nơi bà con đang canh tác, sản xuất. Thế nhưng, đến nay đã có tới 20 điểm bản được 100% các hộ dân sở tại nhất trí nhường đất. Đã có 26 phương án bố trí sắp xếp, ổn định dân cư được phê duyệt.

Với những bản sắp xếp định cư tại chỗ như bản Huổi Khon, xã Nậm Kè, dọc đường vào bản, máy ủi, máy xúc đang hối hả làm việc. Một cây cầu bê tông kiên cố đã mọc lên đầu bản. Trưởng bản Sùng A Kỷ phấn khởi kể, sau khi được đầu tư điện, đường, trường, trạm, đến nay 100% dân bản đã xác định định cư lâu dài; các nương ngô, thảo quả, cà phê mọc lên ngày một nhiều.

Về vốn đầu tư cho đề án, đồng chí Lê Thành Đô cho biết, theo phê duyệt của Thủ tướng, tổng kinh phí là hơn 1.552 tỷ đồng. Đến nay, ngân sách Trung ương đã hỗ trợ 514 tỷ đồng, riêng năm 2013 là 214 tỷ đồng.

Nhiều công trình hạ tầng được đầu tư tại điểm bản tái định cư tại chỗ Huổi Khon, xã Nậm Kè.

Ngổn ngang chặng đường “về đích”

Theo Thiếu tướng Lưu Trọng Lư, đã có quá nhiều bài học kinh nghiệm từ các khu tái định cư thủy điện ở nhiều địa phương. Có khi xây xong hàng trăm ngôi nhà mà dân không đến ở. Nên với đề án này, công tác vận động nhân dân và triển khai hạ tầng phải song song. Muốn người dân yên tâm thì phải lo xây dựng đường sá, lo hạ tầng nước sạch, điện sinh hoạt và những công trình thiết yếu trước. Định mức hỗ trợ xây dựng nhà ở cho dân cũng phải bảo đảm chất lượng "nhà ra nhà, bản ra bản" thì người dân mới yên tâm đến ở. Ông Bùi Văn Thọ, Giám đốc Công ty TNHH Trường Thọ, một trong những nhà thầu tham gia xây dựng hạ tầng cho rằng, nếu công tác phê duyệt, thẩm định các dự án nhanh hơn, doanh nghiệp vẫn đủ sức hoàn thành các công trình sớm, giúp đưa dân về bản mới theo đúng lộ trình đến năm 2015.

Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Điện Biên kiêm Phó trưởng ban Chỉ đạo Đề án 79 Phạm Đức Hiển cho rằng, tiến độ thực hiện vẫn còn rất chậm. Đồng bào chưa tin, chưa thấy mô hình và cơ sở hạ tầng thì chưa sẵn sàng “an cư lạc nghiệp”. Bên cạnh đó, theo Trung tá Mùa A Vừ, cán bộ Ban CHQS huyện Mường Nhé: “Có nhiều bản, mặc dù đồng bào đã hiểu cái lợi của đề án, muốn ra bản mới để ổn định cuộc sống nhưng lại bị chính kẻ xấu khống chế nên ngần ngại không dám đăng ký. Một số đối tượng là trưởng một số nhóm đạo hoạt động trái phép đã lôi kéo những người dân thiếu hiểu biết có thái độ không hợp tác để thực hiện đề án”. Nhiều hộ dân không đăng ký đến vùng quy hoạch trồng cây cà phê, cao su ở các bản Tiên Tiến, Thống Nhất, Mường Nhé 3 do chưa hiểu và thấy được lợi ích lâu dài của việc trồng cây cà phê, cao su và vẫn mong muốn làm nương theo tập quán truyền thống. 

Theo đề án, 31 bản được quy hoạch di chuyển đến nơi ở mới, trong đó có 23 điểm bản, với 833 hộ chuyển đổi tập quán sản xuất từ cây lương thực sang trồng các loài cây công nghiệp và trồng rừng sản xuất. Cụ thể, sẽ có 9 điểm bản trồng cà phê, 12 điểm bản trồng cao su, 2 điểm bản trồng rừng sản xuất. Đề án cũng đề xuất kinh phí hỗ trợ giống cây trồng, phân bón và hỗ trợ gạo trong những năm đầu chưa có sản phẩm để nhân dân chuyển đổi canh tác... Tuy nhiên, hiện lại xuất hiện vướng mắc về kinh phí. Ông Phạm Đức Hiển cho biết, Quyết định số 79/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ lại không phê duyệt nội dung hỗ trợ giống cây trồng, phân bón cho trồng cà phê, trồng rừng sản xuất và không có chính sách hỗ trợ cho phát triển cây cao su. Vì vậy, những hộ đã tự nguyện đăng ký đến nơi ở mới nhưng nếu không có chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất thì nguy cơ tiếp tục di cư đến nơi khác vẫn có thể xảy ra, quy hoạch của đề án sẽ bị phá vỡ.

Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt tổng kinh phí đầu tư hỗ trợ để thực hiện đề án là 1.552 tỷ đồng, trong đó hỗ trợ người dân làm nhà là 26,4 triệu đồng/hộ (ngân sách Trung ương hỗ trợ 16,4 triệu đồng/hộ, huy động từ doanh nghiệp, hộ gia đình và cộng đồng 10 triệu đồng/hộ). Tuy nhiên, Điện Biên là một tỉnh nghèo, hơn 90% kinh phí chi hằng năm do Trung ương cấp, nên số tiền 10 triệu đồng/hộ vẫn chưa thể huy động được. Nguồn vốn đầu tư từ ngân sách Trung ương dù đã cấp hơn 500 tỷ đồng nhưng chưa đáp ứng nhu cầu thực tế. Tổng kinh phí cho đề án trong 3 năm chỉ đạt 33,1% so với quyết định được Thủ tướng phê duyệt. Một bất cập là kinh phí này phân bổ chủ yếu phục vụ cho xây dựng các công trình hạ tầng cơ sở, trong khi kinh phí để giải phóng mặt bằng và hỗ trợ phát triển sản xuất, ổn định đời sống thì chưa được đáp ứng.

Bài và ảnh: TRƯỜNG GIANG - NGUYÊN MINH