Còn mãi những khoảnh khắc vượt thời gian

QĐND - Để giành được độc lập, tự do như ngày hôm nay, quân và dân ta đã trải qua biết bao thăng trầm, hy sinh mất mát... Trong chặng đường gian nan ấy, Điện ảnh Quân đội nhân dân (QĐND) luôn có mặt sớm nhất để ghi lại những thời khắc ấy. Điều đó cũng đã lý giải, không phải ngẫu nhiên mà khi làm phim về cuộc chiến tranh ở Việt Nam, để cố gắng có một cái nhìn khách quan, toàn diện, chính xác nhất, các nhà điện ảnh nước ngoài thường tìm đến kho tư liệu phim về chiến tranh của Điện ảnh QĐND. Đó là những thước phim được sinh ra từ trong lòng cuộc chiến đấu, bởi những người trước khi cầm máy quay phải biết cầm súng, ở nơi chiến trường khốc liệt.

Những thước phim trong lòng dân tộc

Chưa bao giờ việc làm ra những bộ phim, ghi lại những khoảnh khắc đối với các nhà làm phim quân đội dễ dàng. Đâu đó, sự hy sinh bằng tính mạng trong thời bình vẫn hiện hữu. Một câu chuyện xảy ra tròn chục năm, nhưng nó vẫn như ngày hôm qua.

Vẫn luôn đau đáu trong tâm trí mọi người, đó là năm 2005. Nhóm làm phim gồm các đồng chí Nguyễn Anh Nông, Phạm Minh Lợi, Nguyễn Xuân Nghiệp lặn lội lên tận thượng nguồn sông Đà-Tây Bắc, nơi có Đồn Biên phòng 311 thuộc huyện Mường Tè (Bộ đội Biên phòng tỉnh Lai Châu) để thực hiện bộ phim “Điểm tựa Ka Lăng”. Đây là bộ phim được Điện ảnh QĐND đầu tư và chuẩn bị kỹ lưỡng, nhằm phản ánh một cách chân thực nhất cuộc sống khó khăn, khắc nghiệt của người chiến sĩ làm nhiệm vụ giữ gìn biên ải của Tổ quốc, giữ gìn giang sơn bờ cõi nơi ngã ba biên giới. Muốn vào được Ka Lăng, người chiến sĩ phải vượt qua nhiều thác ghềnh hung dữ, phải đi bộ trèo đèo lội suối 7 ngày mới tới nơi đóng quân. Giữa mùa mưa lũ, trong lần tổ làm phim đi quay phim sông Đà, một điều bất hạnh đã xảy ra với đồng chí quay phim kiêm đạo diễn Nguyễn Xuân Nghiệp. Anh đã bị dòng nước xoáy quái ác hất tung và cuốn trôi cả người và máy xuống sông. Nghe tin dữ mọi người chết lặng. Cả đơn vị phải đưa lực lượng lên thượng nguồn sông Đà để tìm kiếm trong niềm đau xót, thương tiếc. Với bao công sức của anh em trong đơn vị và được sự giúp đỡ của Bộ đội Biên phòng tỉnh Lai Châu, Bộ CHQS tỉnh Lai Châu, tỉnh Điện Biên triển khai lực lượng tìm kiếm ở hai bên bờ sông Đà với chiều dài hàng trăm ki-lô-mét, sau một tuần mới tìm được thi thể đồng chí Nguyễn Xuân Nghiệp. Điện ảnh QĐND lại thêm một đồng chí hy sinh ngay giữa thời bình, khi xông pha nơi tuyến đầu khó khăn gian khổ.

Hình ảnh tác nghiệp của nhóm làm phim Điện ảnh QĐND.

Trong trang sử hào hùng xây dựng và phát triển 55 năm qua, hàng trăm đạo diễn, biên tập, quay phim của Điện ảnh QĐND đã có mặt trên khắp các chiến trường. Trên những mặt trận khốc liệt nhất của các cuộc kháng chiến chống xâm lược, các chiến sĩ của Điện ảnh QĐND luôn ở tuyến đầu. Họ cầm máy và cầm súng. Riêng trong cuộc chiến tranh vĩ đại chống Mỹ, cứu nước đến ngày toàn thắng, đã có hơn 30 cán bộ, chiến sĩ của Điện ảnh QĐND hy sinh trên các chiến trường để làm nên những thước phim lịch sử.

Đã bao lần xem lại những thước phim tư liệu vô cùng quý giá mà Điện ảnh QĐND thực hiện khiến chúng tôi thực sự xúc động. Có những thước phim tối mật phải nhiều năm sau mới được công bố mới thấy hết giá trị to lớn của nguồn tư liệu do các nhà làm phim quân đội thực hiện. Một trong những tư liệu quý giá ấy là những hình ảnh ghi lại thời khắc lịch sử năm 1969 khi Bác Hồ kính yêu của dân tộc từ trần. Từ lúc Bác lâm bệnh nặng, tổ quay phim duy nhất thuộc Điện ảnh QĐND được giao nhiệm vụ ghi lại những thước phim lịch sử này. Tổ gồm các đồng chí Trần Anh Trà, Nguyễn Thanh Xuân đã túc trực ở Phủ Chủ tịch, ghi lại hình ảnh các giáo sư, bác sĩ ngày đêm chăm sóc sức khỏe cho Bác. Nhiều hình ảnh cảm động về các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quân đội đến thăm, túc trực bên giường bệnh của Bác với vẻ mặt âu lo chờ đợi. Tất cả những diễn biến trên giường bệnh của Người, cùng những giờ phút cuối cùng trước lúc Người đi xa đều được các đồng chí ghi lại đầy đủ, trở thành tư liệu tối mật quốc gia lúc bấy giờ. Mãi 20 năm sau, những hình ảnh tuyệt mật này mới được công bố trong bộ phim “Những giây phút cuối đời của Bác” gây xúc động cho đồng bào cả nước. Trong những ngày Bác mất, các chiến sĩ quay phim quân đội đã nén đau thương để bình tĩnh ghi lại những hình ảnh cảm động của đồng bào các dân tộc cả nước và bạn bè quốc tế đến tiễn biệt Người. Trong hoàn cảnh chiến tranh ác liệt, các tác giả đã vượt qua muôn vàn khó khăn, thiếu thốn, trở ngại để hoàn thành bộ phim 9 cuốn trong 7 ngày đêm, đã kịp thời đưa đến cho đồng bào và chiến sĩ cả nước những tình cảm sâu sắc về Bác Hồ kính yêu.

Đặc biệt, những ngày Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975, toàn bộ tư liệu của các tổ làm phim quay được suốt 55 ngày đêm trên khắp các địa bàn ác liệt nhất như Chiến dịch Tây Nguyên, Huế, Đà Nẵng rồi đánh vào đến tận sào huyệt cuối cùng của Mỹ ngụy là Sài Gòn với mốc son lịch sử ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng 30-4-1975 đã xây dựng nên bộ phim tài liệu hoành tráng “Chiến thắng lịch sử Xuân 1975” phản ánh tầm vóc to lớn của cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc.

Một mảng đề tài nữa mà các nhà làm phim của Điện ảnh QĐND thực hiện đó là tái hiện lại cuộc chiến tranh thần thánh của dân tộc. Cách làm phim về chiến tranh hiện nay cũng có những góc nhìn mới. Trên chiến trường, trong từng thời điểm không phải lúc nào người chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam cũng là người chiến thắng. Họ có thắng, có thất bại nhưng xuyên suốt toàn cục là sự vững vàng về ý chí, sự kiên định về niềm tin để có được thắng lợi toàn diện. Đó là thắng lợi của công lý, lẽ phải. Người chiến sĩ trong cuộc sống thời chiến tranh có những bi hùng. Họ thắng trên chiến trường thật đấy, nhưng lại là người chịu quá nhiều tổn thất, mất mát ở hậu phương. Đó là những câu chuyện buồn khi gia đình tan nát. Họ trở về với nỗi đau thương tật, nỗi đau xã hội, nỗi đau gia đình. Đó là nét chân thực của cuộc sống. Sự tô hồng thái quá, xa rời hiện thực sẽ khó có chỗ đứng trong lòng công chúng.

Hướng đi mới cho vấn đề chưa cũ

Trong kế hoạch làm phim năm 2015 với 15 bộ phim thuộc các mảng đề tài được Điện ảnh QĐND xác định, thì mảng đề tài về người chiến sĩ vẫn là dòng chủ đạo. Tuy nhiên, để làm được về đề tài người chiến sĩ hấp dẫn người xem thật không đơn giản. Hàng loạt bộ phim về người chiến sĩ hôm nay như: “Thế trận vùng đồng nước” của nhóm tác giả Lê Danh Tường, Nguyễn Thành Thái, Nguyễn Hợi; “Những hy sinh thầm lặng” của nhóm tác giả Phạm Thanh Hà, Phạm Huyên, Vũ Trọng Quảng, Nguyễn Ngọc Sinh; “Vẫn là người lính Trường Sơn” của nhóm tác giả Nguyễn Anh Nông, Trần Vinh, Lưu Quỳ, Vũ Trọng Quảng; hay các phim truyện video tiêu biểu như: “Mười ba bến nước” của đạo diễn trẻ Đặng Thái Huyền được tặng Giải thưởng Bông sen vàng; “Hoàng Sa trong lòng Tổ quốc” của đạo diễn Lưu Quỳ đạt Bông sen vàng; “Sóng nhà giàn” của đạo diễn Phạm Huyên đạt Bông sen bạc… cho thấy: Phản ánh về người chiến sĩ ngày nay không chỉ đơn thuần là huấn luyện, diễn tập, dã ngoại… Làm phim về người chiến sĩ hôm nay phải toát lên được ý chí, nguyện vọng, hoài bão của họ. Người chiến sĩ không chỉ biết cầm súng mà còn là người chiến sĩ có trí tuệ, có khát vọng vươn tới những đỉnh cao khoa học, làm chủ trang bị khí tài hiện đại. Họ có những khoảnh khắc vui, buồn, có suy nghĩ chân thực trước hết của một con người đặt trong bối cảnh chung. Phim về người chiến sĩ phải để người xem thấy được “cái mình, là mình” ở đó, nhưng cũng là điểm tựa để người chiến sĩ thấy tự hào để vươn lên. Nếu người xem thấy sự lạc lõng, xa rời đời sống thực thì cách làm phim đó đã thất bại.

Một trong những trăn trở lớn nhất hiện nay của Điện ảnh QĐND là làm sao để có những phim có chất lượng cao, phục vụ bộ đội và nhân dân. Những năm gần đây, nhiều “cây gạo cội” của Điện ảnh QĐND đã rút về phía sau, để lại một khoảng trống là sự thiếu hụt về lực lượng biên tập, biên kịch, đạo diễn, quay phim, cán bộ kỹ thuật có tay nghề vững, giàu kinh nghiệm và đã trải qua chiến tranh. Trước thực tế đó, Ban giám đốc Điện ảnh QĐND xác định: Ưu tiên phát triển tài năng trẻ bằng cách đầu tư kinh phí, tạo điều kiện cho đội ngũ sáng tác mới vào nghề đi thực tế ở đơn vị cơ sở, để nắm bắt các hoạt động của cán bộ, chiến sĩ, từ đó có những kịch bản văn học sát với đề tài người lính hôm nay. Điện ảnh QĐND cũng tập trung mở rộng quan hệ, cộng tác với các tác giả trong và ngoài quân đội cùng tham gia viết kịch bản văn học về đề tài chiến tranh cách mạng, hoạt động của người lính trong thời kỳ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, người lính trở về sau chiến tranh… Cùng với đó, thực hiện phương châm đi trước đón đầu về khoa học công nghệ, Điện ảnh QĐND đã hoàn thành lắp đặt hệ thống số hóa Trung tâm tư liệu với trang thiết bị hiện đại nhất hiện nay trong lĩnh vực lưu trữ, bảo quản, khai thác, sản xuất phim và đưa vào sử dụng. Với đối tượng phục vụ đặc trưng của mình là cán bộ, chiến sĩ trong quân đội nên Điện ảnh QĐND luôn coi trọng đề tài chiến tranh cách mạng, phản ánh kịp thời đời sống văn hóa tinh thần, cùng với những hoạt động của lực lượng vũ trang thời kỳ đổi mới; không quên đi sâu vào chủ đề, khắc họa hình ảnh cao đẹp Bộ đội Cụ Hồ đang làm nhiệm vụ ở vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn, nơi biên giới, hải đảo...

Bài và ảnh: NGUYỄN SANG