Năm 2007, nhân dịp cả nước chuẩn bị kỷ niệm 60 năm Ngày Thương binh-Liệt sĩ, Báo Quân đội nhân dân ra ngày thứ 6 (13 - 7 - 2007), trên trang 2 có đăng bức ảnh với lời chú thích ngắn gọn “Đây là bức ảnh nằm cùng hài cốt liệt sĩ hy sinh tại Củ Chi nhưng chưa biết được tên, quê của liệt sĩ, cần tìm thân nhân”…
Đầu tháng 4-2009, Báo Quân đội nhân dân nhận được điện thoại của Thượng tá Lê Văn Toàn (Công tác tại Bộ CHQS tỉnh Tuyên Quang). Giọng anh Toàn xúc động: “Nhờ bức ảnh đăng trên báo, gia đình tôi đã tìm được hài cốt của chú là liệt sĩ Lê Văn Lũ”…
Hành trình vượt thời gian, không gian của bức ảnh
Tháng 7-2007, tôi về công tác tại Bảo tàng Quân khu 4 để có thông tin qua những di vật liệt sĩ mà các đội quy tập mộ liệt sĩ tìm được. Khi tham quan khu trưng bày di vật liệt sĩ, tôi đặc biệt ấn tượng với bức ảnh đen trắng. Dù nhiều chỗ đã bị ố vàng, nhưng khuôn mặt của người trong ảnh vẫn rõ nét với mái tóc cắt ngắn để lộ vầng trán vuông, da trắng, đôi mắt hơi nhìn xuống, đượm chút buồn buồn… Tôi càng ấn tượng hơn khi được Thượng tá Nguyễn Công Thành, Giám đốc Bảo tàng giới thiệu: “Đây là bức ảnh được tìm thấy khi quy tập một ngôi mộ liệt sĩ ở Củ Chi, TP Hồ Chí Minh. Chi hội Cựu chiến binh, Tiểu đoàn Cát Bi, TP Hải Phòng, nhập ngũ năm 1968, hiện nay đang sinh sống tại TP Hồ Chí Minh đã chụp lại bức ảnh và tặng đoàn cán bộ của Quân khu 4 khi đoàn vào thăm TP Hồ Chí Minh. Điều kỳ lạ là, trong khi các di vật khác an táng cùng liệt sĩ như: Bia mộ, bi đông, quân phục… do thời gian đều mục nát, không còn nguyên vẹn, nhưng tấm ảnh bằng giấy vẫn nguyên vẹn…”.
Ấn tượng với người trong ảnh và linh cảm mách bảo tôi rằng: Nhất định từ bức ảnh này sẽ tìm được người thân của liệt sĩ. Tôi đề nghị với Ban giám đốc Bảo tàng Quân khu 4 được chụp lại bức ảnh và sau đó đăng trên Báo Quân đội nhân dân với dòng chú thích như đã nêu trên.
“Cầm tờ báo, tôi nhận ngay ra chú Lũ...”
Một ngày đầu tháng 4-2009, trao đổi với tôi, Thượng tá Lê Văn Toàn vẫn chưa hết xúc động. Anh kể lại:
- Vừa nhìn thấy bức ảnh đăng trên báo, tôi đã rất xúc động và tự tin khẳng định: Đây là ảnh của chú ruột mình, liệt sĩ Lê Văn Lũ. Quê tôi, ở xã Liên Khê, huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng. Chú tôi nhập ngũ năm 1968, hy sinh 20-9-1969; trong giấy báo tử không ghi phần mộ an táng ở đâu.
Sau khi có những thông tin quý giá trên, tôi đã đưa tờ báo có đăng bức ảnh cho bà Lê Thị Hát (là em gái của liệt sĩ) xem. Khi nhìn thấy bức ảnh, bà Hát òa khóc. Sau những giây phút xúc động, bà Hát khẳng định: Đây chính là ảnh anh trai mình. Riêng bố tôi là anh trai cả của liệt sĩ nhưng do tuổi cao, mắt mờ nên không nhận rõ. Cùng thời gian trên tôi điện thoại cho con trai của liệt sĩ là Lê Văn Quang ở xã Liên Khê, huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng đi tìm mượn số Báo Quân đội nhân dân, ra ngày 13 - 7 - 2007 để cho bạn bè cùng lứa tuổi của chú tôi hiện nay đang sinh sống ở quê cùng xem. Tất cả mọi người, khi xem xong đều khẳng định: Người trong ảnh là ông Lê Văn Lũ. Bức ảnh được chụp năm 1968 (trước khi ông Lũ nhập ngũ).
Tiếp sau đó gia đình tôi tìm vào Bảo tàng Quân khu 4 để làm rõ các thông tin về bức ảnh nói trên. Tháng 7 – 2008, gia đình tôi vào Thành phố Hồ Chí Minh gặp cựu chiến binh Trần Văn Bản, cùng Tiểu đoàn Cát Bi với chú tôi và được biết: Hài cốt của chú tôi đã quy tập về Nghĩa trang liệt sĩ Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2000, ở ngôi mộ số 6, bông thứ 170, khu mộ liệt sĩ chưa biết tên. Để bảo đảm chắc chắn đấy là phần mộ của chú, gia đình tôi đặt vấn đề với Ban Quản lý nghĩa trang xin lấy mẫu vật hài cốt để giám định ADN. Ngày 10 - 12 - 2008, Viện Công nghệ sinh học đã có giấy xác nhận kết quả giám định gen hài cốt liệt sĩ tại ngôi mộ số 6, bông thứ 170, khu mộ liệt sĩ chưa biết tên tại Nghĩa trang liệt sĩ Thành phố Hồ Chí Minh là hài cốt của liệt sĩ Lê Văn Lũ.
…
Vậy là sau gần 40 năm yên nghỉ trên đất khách, cuối tháng 12 - 2008 hài cốt liệt sĩ Lê Văn Lũ được thân nhân đón từ Nghĩa trang liệt sĩ Thành phố Hồ Chí Minh về quê cha đất tổ. Hiện hài cốt liệt sĩ Lũ được an táng tại Nghĩa trang liệt sĩ số 4, huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng.
Vừa rồi tôi trở lại thăm Bảo tàng Quân khu 4, bức ảnh liệt sĩ Lê Văn Lũ vẫn còn đó - trang trọng trong khu trưng bày di vật liệt sĩ. Phần chú thích của bức ảnh đã có thêm dòng chữ “Qua bức ảnh này, thân nhân đã tìm được hài cốt liệt sĩ”.
Bài và ảnh: PHÚ SƠN – LÊ TOÀN