Để giải quyết vấn đề này, bằng sự giúp đỡ của Tổ chức Hợp tác phát triển Đức (GIZ), UBND tỉnh Bạc Liêu đã triển khai mô hình cấy lúa theo phương thức “ướt khô xen kẽ” (AWD) ở tất cả các địa phương trong tỉnh. Mô hình này đã và đang mang lại hiệu quả thiết thực cho người nông dân sản xuất bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu.

Một phương thức trồng lúa mới

Từ bao đời nay, phương thức trồng lúa sử dụng và phụ thuộc một lượng lớn nước tự nhiên đã gắn chặt và trở thành truyền thống canh tác của người nông dân ĐBSCL. Nhưng trước những tác động của biến đổi khí hậu khiến hiện tượng khô hạn, xâm mặn tại Bạc Liêu diễn ra trên diện rộng, lượng nước ngày một sụt giảm. Điều này đã đặt ra thách thức không nhỏ tới ngành nông nghiệp và nông dân các tỉnh thuộc ĐBSCL, đặc biệt là Bạc Liêu-nơi có diện tích trồng lúa rất lớn. Trước tình hình này, dưới sự hướng dẫn của GIZ và Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), Chi cục Bảo vệ thực vật tỉnh Bạc Liêu đã khuyến cáo nông dân trồng lúa nên áp dụng cách quản lý nước theo kỹ thuật tưới “ướt khô xen kẽ”.

Bà Hồng Kim Thư, Phó chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ thực vật tỉnh Bạc Liêu cho biết, nhằm giúp nông dân ứng phó với việc thiếu nước trong sản xuất lúa, đặc biệt là vụ đông xuân với diện tích gieo trồng hơn 182.000ha, từ vụ đông xuân 2011-2012 đến vụ đông xuân 2013-2014, Chi cục Bảo vệ thực vật tỉnh Bạc Liêu phối hợp với GIZ triển khai thực hiện 30 điểm trình diễn kỹ thuật tưới nước tiết kiệm “ướt khô xen kẽ” cho nông dân. Đây là phương thức cấy lúa không phải lúc nào cũng cần ngập nước và chỉ cần bơm nước vào ruộng cao tối đa là 5cm.

Nông dân ấp Nam Hưng, xã Vĩnh Hưng, huyện Vĩnh Lợi, tỉnh Bạc Liêu kiểm tra lượng nước trên ruộng áp dụng theo kỹ thuật AWD tại điểm triển khai do GIZ hỗ trợ. 

Theo Chi cục Bảo vệ thực vật tỉnh Bạc Liêu, trong 1-10 ngày sau khi sạ, nông dân cần giữ mực nước ruộng từ bão hòa đến cao khoảng 1cm. Mức nước trong ruộng sẽ được giữ cao khoảng 1-3cm theo giai đoạn phát triển của cây lúa và giữ liên tục cho đến bón phân lần hai (khoảng 20-25 ngày sau khi sạ). Giai đoạn từ 25-40 ngày sau khi sạ cần giữ mực nước trong ruộng từ bằng mặt đất đến thấp hơn mặt đất 15cm (đặt ống nhựa có đục lỗ bên hông, bên trong có chia vạch 5cm để theo dõi). Khi nước xuống thấp hơn vạch 15cm thì bơm nước vào ngập tối đa 5cm so với mặt đất ruộng. Cách điều tiết nước này sẽ làm phơi lộ mặt ruộng, vì vậy được gọi là tưới “ướt khô xen kẽ”. Mực nước dưới mặt đất càng xa (nhưng không thấp hơn 15cm so với mặt đất) càng giúp rễ lúa ăn sâu vào trong đất, chống đổ ngã và dễ thu hoạch. Giai đoạn lúa 40-45 ngày sau sạ là giai đoạn bón phân lần 3. Lúc này cần bơm nước vào khoảng 1-3cm trước khi bón phân nhằm tránh ánh sáng làm phân hủy và phân bị bốc hơi, đặc biệt là phân đạm.

Đến giai đoạn lúa trổ đòng (khoảng 60-70 ngày sau khi gieo sạ) cần giữ mực nước trong ruộng cao 3-5cm liên tục trong khoảng 10 ngày để đủ nước cho cây lúa trổ và thụ phấn dễ dàng, hạt lúa không bị lép, lửng. Cây lúa 70 ngày đến thu hoạch là giai đoạn lúa ngậm sữa, chắc và chín nên chỉ cần giữ mực nước từ bằng mặt đất đến thấp hơn mặt đất 15cm để tránh xù phèn.

Những kết quả khả quan

Sau 2 vụ lúa trồng thử nghiệm, Chi cục Bảo vệ thực vật tỉnh Bạc Liêu đánh giá, thông qua kỹ thuật “ướt khô xen kẽ” có thể giảm từ 15-30% lượng nước tưới mà không ảnh hưởng tới năng suất. Ngoài ra, khi áp dụng kỹ thuật “ướt khô xen kẽ”, giai đoạn khô (cây lúa ở thời điểm 30-40 ngày sau gieo sạ) sẽ tạo điều kiện thuận lợi để rễ lúa ăn sâu vào đất và hút dinh dưỡng. Cây lúa có bộ rễ khỏe, thân cứng sẽ ít bị ảnh hưởng bởi sâu bệnh và giảm tỷ lệ đổ ngã. Với việc áp dụng kỹ thuật “ướt khô xen kẽ” kết hợp với chương trình “1 phải 5 giảm”, lợi nhuận bình quân tăng từ 3,8 triệu đồng/vụ/ha lên 7 triệu đồng.

Theo Chi cục Bảo vệ thực vật tỉnh Bạc Liêu, quá trình 5 giảm đó là: Giảm phân bón; giảm thuốc trừ sâu; giảm lượng giống; giảm sử dụng nước; giảm chi phí tránh thất thoát trong thu hoạch. Ông Trần Hoàng Hận, nông dân thuộc ấp Nam Hưng, xã Vinh Hưng, huyện Vĩnh Lợi (tỉnh Bạc Liêu) cho biết: "Nhà tôi cấy 3ha lúa. Trước đây, chi phí 1ha lên tới 21 triệu đồng, sau khi áp dụng kỹ thuật “ướt khô xen kẽ”, chi phí giảm xuống còn 17-18 triệu đồng/ha. Năng suất tăng từ 32 tấn/vụ lên 42 tấn/vụ".

Mô hình đã được nhân rộng tới 5 huyện, thị xã: Phước Long, Hồng Dân, Giá Rai, Vĩnh Lợi và Hòa Bình với diện tích 439ha. Đây là những điểm được GIZ hỗ trợ và xây dựng điểm trình diễn. Dự án GIZ Bạc Liêu đã hỗ hợ 30ha, nhưng diện tích nông dân tự thực hiện lên đến 701,53ha. So với phương pháp cấy lúa truyền thống, việc áp dụng kỹ thuật “ướt khô xen kẽ” giúp người nông dân giảm từ 2-4 lần bơm nước/vụ. Không chỉ có vậy, người nông dân còn giảm được từ 48-57kg lúa giống/ha và giảm từ 2-4 lần phun thuốc trừ sâu, góp phần không nhỏ trong việc giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ môi trường.

Bài và ảnh: THỤY TÂN