QĐND Online - Trồng 1ha chanh dây, nếu được mùa và được giá, mỗi năm nông dân thu lãi từ 300 đến 400 triệu đồng. Con số về lợi nhuận này đã khiến cho phong trào trồng chanh dây ở một số tỉnh Tây Nguyên gần đây phát triển ồ ạt, không theo quy hoạch và thiếu tính bền vững.

Lâu nay, ở các tỉnh Đắc Lắc, Đắc Nông cây chanh dây vốn chỉ được người dân trồng ở các bờ rào lấy quả phục vụ nhu cầu trong gia đình. Nhưng năm 2010, phong trào trồng chanh dây đột nhiên phát triển rầm rộ. Tìm hiểu nguyên nhân, được biết: năm 2009, khi một số hộ nông dân ở Đắc Lắc đem cây chanh dây về trồng theo dạng cây hàng hóa, giá quả chanh dây đột ngột tăng lên 10.000 đồng/kg. Với năng suất bình quân đạt 70-80 tấn/ha, thì trong một năm mỗi ha đem lại lợi nhuận ròng từ 300 đến 400 triệu đồng. Phong trào trồng chanh dây cũng bắt đầu rộ lên từ đây.

Tại Đắc Lắc, do trồng tự phát, nên ngành nông nghiệp tỉnh chưa thống kê được diện tích cây chanh dây hiện có. Tuy nhiên, theo tổng hợp sơ bộ thì chỉ từ đầu mùa mưa năm 2010 đến nay đã có hàng trăm ha chanh dây được trồng mới, tập trung ở các huyện Cư M’gar, Buôn Đôn, Ea H’leo và thành phố Buôn Ma Thuột. Trong đó, nhiều vùng đang có xu hướng trở thành vùng chuyên canh chanh dây.

Tại Lâm Đồng, cây chanh dây đã phát triển thành cây hàng hóa từ nhiều năm trước với diện tích gần 500 ha, nhưng nó cũng chỉ mới trở thành cây “hốt bạc” trong năm 2009. Theo tính toán, để trồng được 1ha chanh dây, người dân phải chi phí đầu tư từ 100 đến 150 triệu đồng cho các khoản như: giống, trụ, dây thép làm giàn…, chưa kể phân bón, thuốc trừ sâu, công chăm sóc. Anh Huỳnh Thanh Tiến, một nông dân ở xã Cư M’gar, huyện Cư M’gar (Đắc Lắc) vừa mạnh dạn phá bỏ hơn 1,5ha điều cùng gần 400 trụ tiêu đang bị sâu bệnh để đầu tư gần 300 triệu đồng trồng 2ha chanh dây nhưng vẫn tỏ ra lo lắng: “Loại cây này còn quá mới so với kinh nghiệm sản xuất của người dân. Năm ngoái một số hộ trong vùng thu lãi quá lớn, năm nay bà con trong vùng ồ ạt bỏ các loại cây cũ chuyển sang trồng chanh dây nên mình cũng làm theo. Thôi thì được ăn cả ngã về không vậy!”.

Vườn chanh dây của hộ anh Huỳnh Thanh Tiến, xã Cư M’gar, huyện Cư M’gar

Trước thực tế trên, nhiều chuyên gia kinh tế nông nghiệp đã cảnh báo rằng: việc ồ ạt trồng chanh dây tự phát ở Đắc Lắc, Đắc Nông và một số tỉnh Tây Nguyên đang thực sự tiềm ẩn những rủi ro quá lớn.

Hiện tại, quả chanh dây được tiêu thụ qua các thương lái chứ chưa có một nhà máy nào đứng ra thu mua, chế biến, sản xuất các sản phẩm từ chanh dây. Quả chanh dây tươi, sau khi mua gom từ các nhà vườn được thương lái móc lấy ruột, đóng vào thùng xốp rồi chở đi tiêu thụ ở tỉnh khác. Thậm chí người trồng chanh dây hoàn toàn không biết sản phẩm của mình được bán đi đâu.

Mặc dù vụ chanh dây năm ngoái nhiều hộ trúng giá, nhưng mức giá thu mua tùy thời điểm mà lên xuống thất thường: cao điểm lên tới 15.000 đồng/kg, nhưng có khi tụt xuống chưa đến 1.500 đồng/kg. Vì vậy, nếu thu hoạch đúng lúc hút hàng, giá cao (chanh dây cho thu hoạch nhiều vụ trong năm) thì trúng, bằng không thì phải chịu thua lỗ nặng.

Đây là loại cây trồng mới, chưa có khảo nghiệm bài bản để chọn ra các loại giống phù hợp, nên nguy cơ bị dịch bệnh, năng suất, chất lượng quả cũng khó lường trước được. Tại Đắc Lắc, đã có nhiều chủ vườn “méo mặt” vì gặp phải giống chanh dây “siêu lá” mà không có quả, một số vườn chanh dây cũng bị nhiễm các loại bệnh dịch chưa tìm được biện pháp phòng trừ. Còn tại Lâm Đồng, hơn một nửa diện tích chanh dây của tỉnh này đã bị nhiễm các loại dịch bệnh, sâu hại khó phòng trừ như: phấn trắng, chết rũ nhanh, nhện đỏ, bọ xít, rệp sáp… khiến năng suất các diện tích này giảm trên 80%.

Tại tỉnh Đắc Nông, mặc dù cây chanh dây mới đưa vào sản xuất thử nghiệm, nhưng theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn của tỉnh thì: trên địa bàn đã phát triển hơn 750ha chanh dây. Trong đó, riêng vụ hè thu 2010 Đắc Nông trồng mới 270ha, tập trung tại các huyện Đắc R’lấp, Đắc Glong, Tuy Đức và thị xã Gia Nghĩa.

Diện tích chanh dây mở rộng nhanh, khiến dư luận lo ngại, và tại kỳ họp HĐND tỉnh Đắc Nông lần thứ 14 vào cuối tháng 7-2010 vừa qua, một số đại biểu đã nêu ý kiến lo ngại: “Việc phát triển cây chanh dây với tốc độ nhanh như hiện nay là không theo quy hoạch, thiếu sự hướng dẫn của cơ quan chuyên môn. Khâu tiêu thụ cũng chưa ổn định, hiện Đắc Nông mới chỉ có một số cơ sở thu mua chế biến thủ công, thiếu tính bền vững và khó bảo đảm đầu ra cho lượng sản phẩm với khối lượng lớn”.

Trước ý kiến lo ngại trên, ông Nguyễn Đức Luyện, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Đắc Nông cho rằng: thời gian qua, cây chanh dây mới chỉ được Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chỉ đạo sản xuất thử và khảo nghiệm để công nhận chính thức về giống, không khuyến khích phát triển đại trà. Tới đây, khi đã xác định được giống tốt, ngành nông nghiệp tỉnh Đắc Nông sẽ tiến hành quy hoạch vùng sản xuất chanh dây tại một số huyện phía Nam của tỉnh như Đắc R’lấp, Đắc Song, Đắc Glong và thị xã Gia Nhgĩa, đồng thời xúc tiến tìm đầu ra ổn định cho sản phẩm.

Cũng theo ông Nguyễn Đức Luyện, các hộ nông dân khi chuyển đổi sang trồng chanh dây cần tính toán kỹ lưỡng, dựa trên cơ sở khoa học, bám sát quy hoạch của địa phương, không nên chạy theo phong trào, trồng ồ ạt để tránh thiệt hại về kinh tế.

Tại Tây Nguyên, những năm trước đây đã tái diễn vòng luẩn quẩn “chặt bỏ cây này trồng cây khác” một cách tự phát và người nông dân đã phải trả giá đắt. Điển hình như phong trào trồng khoai lang Nhật Bản hay mới đây nhất là hàng nghìn hộ dân, cùng nhiều doanh nghiệp ở các huyện Krông Bông, Ea Súp (Đắc Lắc)… chịu cảnh thua lỗ nặng, nợ nần chồng chất do trồng cây thuốc lá, điều cao sản, dưa hấu ồ ạt thiếu quy hoạch.

Bài và ảnh: Bình Định-Việt Dũng