QĐND - Không dễ gì giám đốc của một nhà máy quốc phòng, chuyên bảo quản, sửa chữa các loại ra-đa, xe máy cho các đơn vị trong quân đội như Đại tá Phạm Văn Dành lại nhận được danh hiệu: Doanh nhân tiêu biểu trong khối doanh nghiệp quốc phòng năm 2009. Khi chúng tôi hỏi về điều này, Đại tá Nguyễn Văn Đảm-Cục trưởng Cục kỹ thuật, Quân chủng Phòng không-Không quân cười nói: “Từ những ngày chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ ở miền Bắc, người ta biết đến Nhà máy Z.119 như một “bệnh viện” của các loại ra-đa, xe máy. Đến nay, không chỉ hoàn thành tốt nhiệm vụ trung tâm, nhà máy còn là một doanh nghiệp làm ăn giỏi, mang lại hiệu quả kinh tế cao. Anh nên xuống đó sẽ thấy Z.119 như thế nào”.

Sửa chữa động cơ xe ra-đa.

Khi chưa đến nhà máy Z.119, tôi cứ hình dung nơi đây phải khang trang, hoành tráng và quy mô lắm. Nhưng không phải vậy. Ẩn mình trong màu xanh cây lá, những phân xưởng sửa chữa, hiệu chỉnh phương tiện kỹ thuật, giống một “bệnh viện” hơn là một nhà máy. Giám đốc Phạm Văn Dành bận túi bụi với công việc. Nhìn thấy chúng tôi, anh chỉ kịp vẫy tay chào, rồi lại tất tả bước vào phòng tiếp khách hàng. Trung tá Bùi Gia Tự - Chủ nhiệm chính trị - giải thích: “Các anh thông cảm. Nhà máy đang trong thời kỳ sản xuất đỉnh điểm, nên giám đốc bận lắm. Chút nữa tôi và Chính ủy sẽ làm hướng dẫn viên cho mọi người đến tham quan các phân xưởng sản xuất”.

Chính ủy Nguyễn Mạnh Đang là một người trầm tính. Vốn xuất phát từ một sĩ quan kỹ thuật, từng tu nghiệp ở Liên Xô (trước đây), anh nói năng chắc nịch, chính xác đến từng câu chữ, nhất là về các thuật ngữ, quy trình kỹ thuật. Trên con đường rợp bóng cây khi đi xuống phân xưởng sửa chữa ra-đa, Đại tá Nguyễn Mạnh Đang giới thiệu: “Xưởng MZ-495 (tiền thân của nhà máy chúng tôi) được thành lập ngày 7-8-1965 với nhiệm vụ sửa chữa vừa các loại ra-đa, máy chỉ huy, máy phát điện phục vụ pháo, các loại đồng hồ đo điện, máy kiểm tra thuộc trang bị của Cục Quân giới và sản xuất một số phụ tùng thay thế. Ngày đó xưởng chỉ có 23 máy công cụ các loại, một bộ đồ sửa chữa ra-đa – máy chỉ huy và 3 xe công trình”.

 Khi xưởng MZ-495 bước vào hoạt động, cũng là lúc đế quốc Mỹ đánh phá miền Bắc ác liệt hơn. Chúng sử dụng cả tên lửa Sơ-rai (tự động bám theo sóng ra-đa), làm hỏng nhiều trang bị chiến đấu của chúng ta. Nhiệm vụ của MZ-495 là sửa chữa các loại ra-đa, khí tài phòng không, đặc biệt là sửa chữa ra-đa cảnh giới dẫn đường. Với đội ngũ kỹ sư, kỹ thuật viên ít ỏi, anh em phải làm việc cả ngày lẫn đêm. Bằng tinh thần “Tất cả cho chiến thắng”, xưởng MZ-495 đã “xuất viện” cho hàng chục lượt chiếc ra-đa, máy chỉ huy. Chiến tranh trên bầu trời diễn ra vô cùng ác liệt, nó cũng đòi hỏi công việc sửa chữa của các chiến sĩ MZ-495 cũng phải nhanh hơn, chất lượng hơn. Những ngày làm việc dưới làn bom đạn thù, xưởng vừa tổ chức sửa chữa, vừa tranh thủ bồi dưỡng nâng cao trình độ, kiến thức chuyên môn cho công nhân và nghiên cứu các tài liệu, hướng dẫn đưa từ Liên Xô sang. Sau này, một số cán bộ kỹ thuật được cử sang Hung-ga-ri, Liên Xô học tập, nghiên cứu và thực tập, thì năng lực sửa chữa, bảo quản khí tài của đơn vị được nâng lên mạnh mẽ.

Đến khi thành lập Nhà máy V.119 (trên cơ sở MZ-495 và một số đơn vị khác), đế quốc Mỹ tiếp tục leo thang đánh phá miền Bắc với quy mô lớn hơn. Không ít lần nhà máy vừa phải cơ động sơ tán, vừa dồn sức tập trung  sửa chữa khí tài chiến đấu cho các đơn vị. Đã có công nhân hy sinh khi đang hiệu chỉnh khí tài như các đồng chí: Nguyễn Văn Cơ, Đỗ Đức Nam và Nông Quốc Chí. Địch càng đánh phá mạnh, đội ngũ cán bộ kỹ thuật, công nhân của nhà máy càng làm việc hăng hái. Từ năm 1968 đến ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, năm nào nhà máy cũng hoàn thành hơn 100% kế hoạch, chỉ tiêu trên giao. Trong những năm 1970, 1971, V.119 liên tục được đón tiếp các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước là Tổng bí thư Lê Duẩn, Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Phó thủ tướng Lê Thanh Nghị, Phó thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Võ Nguyên Giáp tới thăm, kiểm tra và động viên. Vì thế, tinh thần, trách nhiệm làm việc của cán bộ, chiến sĩ, công nhân càng được củng cố, nâng cao. Với sự góp sức hiệu quả của V.119, Bộ đội Phòng không-Không quân và Hải quân đã đánh tan chiến lược tập kích bằng đường không của đế quốc Mỹ, cùng quân và dân miền Bắc làm nên một “Điện Biên Phủ trên không” lịch sử, góp phần giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Cái tên V.119 được thay bằng Z.119 từ tháng 7-1977 cho thống nhất với các nhà máy khác, và nó đã thực sự nổi bật trong thời kỳ đổi mới. Trung tướng Trần Nhẫn-nguyên Tư lệnh Quân chủng Phòng không kể lại: “Bước vào thời kỳ đổi mới, mặc dù đời sống của anh em gặp nhiều khó khăn, nhưng tình hình sản xuất của Z.119 tiến bộ không ngừng. Không chỉ sửa chữa tốt các loại ra-đa, máy chỉ huy hiện có, nhà máy còn có khả năng nghiên cứu, sửa chữa các loại ra-đa mới”. Với khả năng này, nhà máy còn cử nhiều đoàn cán bộ kỹ thuật đi đến 3 quân chủng (Phòng không, Không quân và Hải quân), kể cả các đơn vị đóng quân trên đảo xa để sửa chữa ra-đa, khí tài…

Hai kỹ sư trẻ (từ phải sang): Đỗ Thái Sơn và Nguyễn Bá Quang đang kiểm tra thiết bị trên máy vi tính.

Chúng tôi đến thăm phân xưởng sửa chữa ra-đa. Mới nhìn, tôi thấy một dãy nhà xưởng dường như yên ắng. Nhưng khi bước vào trong, mới thấy cảnh làm việc cuốn hút và mê mải vô cùng. Các bộ phận như là các phòng khám bệnh, xét nghiệm, giải phẫu, cấy ghép… trong bệnh viện. Mọi chiếc ra-đa vào đây đều phải trải qua các công đoạn: Tổng tháo; đưa đến các bộ phận kiểm tra, bảo quản, sửa chữa, hiệu chỉnh; cuối cùng lại đưa về công đoạn đầu để lắp ráp hoàn chỉnh. Nghe ra có vẻ "ngon ăn", nhưng ai đã từng làm công tác kỹ thuật, thì những công đoạn ấy có khi phải diễn ra hơn một tháng trời, có khi còn hơn nữa. Thiếu tá quân nhân chuyên nghiệp Nguyễn Văn Thành ở bộ phận hiệu chỉnh ra-đa nói: “Có nhiều chiếc, chúng tôi phải hiệu chỉnh gần 30 ngày mới xong. Tất cả các công đoạn phải thật tỉ mỉ, chính xác, đồng bộ, bảo đảm đúng tiêu chuẩn kỹ thuật”.

Chẳng thua kém lớp cha anh trước đây, lớp kỹ sư trẻ của Nhà máy Z.119 hôm nay liên tục có những tìm tòi, nghiên cứu khoa học và có nhiều công trình sáng kiến, cải tiến kỹ thuật mang lại giá trị cao. Tôi muốn nói đến hai kỹ sư trẻ là Trung úy Nguyễn Bá Quang và Thiếu úy Đỗ Thái Sơn. Với công trình “Nghiên cứu, thiết kế chế thử CARD thu thập và truyền dữ liệu ra-đa theo phương thức truy nhập và mã hóa đường truyền mạch sử dụng công nghệ FPGA”, hai anh đã đạt giải nhì cuộc thi “Tuổi trẻ sáng tạo” toàn quân năm 2009. Để có một công trình như vậy, Quang và Sơn phải bỏ ra rất nhiều thời gian tìm hiểu, nghiên cứu, lắp ráp. Làm đi làm lại năm bảy lần, vừa làm vừa rút kinh nghiệm mới được sản phẩm thành công. Với kết quả này, các anh đã giúp cho công việc sửa chữa, hiệu chỉnh ra-đa nhanh chóng hơn, chất lượng hơn và tiết kiệm rất nhiều chi phí cho nhà máy khi không phải mua thiết bị của nước ngoài. Bá Quang tâm sự: “Được về làm việc ở Nhà máy Z.119 là niềm tự hào và vinh dự của chúng tôi. Hầu hết các đơn vị trong toàn quân có sử dụng thiết bị ra-đa đều biết đến chất lượng sửa chữa, hiệu chỉnh ở đây tốt đến mức nào. Vì vậy, anh em đã cố gắng làm việc hết mình, xứng đáng với “thương hiệu” của Z.119”.

Công việc vất vả hơn có lẽ là ở phân xưởng sửa chữa xe ra-đa. Thấy những công nhân như đánh vật với các khối máy, hay chui vào sửa chữa trong gầm xe, tôi nhìn họ mà cứ tưởng là những người thợ lò, mồ hôi ướt đầm, gương mặt, quần áo lấm lem... Công nhân Lê Văn Dũng so sánh: “Chúng tôi chỉ khác người thợ lò vì không phải làm việc dưới lòng đất. Nhưng ở đây cũng ồn ào, chát chúa chẳng kém gì đang khai thác than lộ thiên cả”.

Giám đốc Phạm Văn Dành có mặt ở phân xưởng từ lúc nào, giới thiệu: Từ đầu năm 2009 đến nay, nhà máy đã tổ chức sửa chữa thành công 20 bộ ra-đa, 54 xe máy, hơn 100 phương tiện đo lường các loại. Ngoài ra, nhà máy còn đưa nhân lực, phương tiện đi tới các đơn vị, kể cả đảo xa, sửa 7 bộ ra-đa và nhiều loại khí tài, trang, thiết bị khác. Năm nào cũng hoàn thành tốt nhiệm vụ khiến năng suất lao động của Z.119 liên tục tăng, góp phần xây dựng nhà máy ngày càng phát triển, mang lại lợi nhuận cao; đời sống của cán bộ, chiến sĩ được nâng lên đáng kể. Với chủ trương tinh gọn về biên chế tổ chức, thường xuyên bổ sung đội ngũ kỹ sư, kỹ thuật viên trình độ cao, chất lượng sửa chữa được đặt lên hàng đầu, kết hợp với việc chăm lo tốt đời sống vật chất, tinh thần cho mọi người, Z.119 đang cho thấy những bước đi vững chắc, nhanh nhạy của mình. Đó cũng là những yếu tố tạo nên thương hiệu “Trung thực, thận trọng, tỉ mỉ, khoa học, chính xác” của nhà máy.

Nhìn ra bầu trời trong xanh đầy nắng, nhớ về những cánh sóng ra-đa trên khắp mọi miền của Tổ quốc, tôi thấy gần gũi và thân quen với Nhà máy Z.119 vô cùng. Công việc thầm lặng nhưng đầy ý nghĩa của cán bộ, chiến sĩ, công nhân nơi đây đang góp phần cùng các chiến sĩ trên các trận địa, bảo vệ vững chắc vùng trời, vùng biển, hải đảo và biên cương Tổ quốc.

Bài và ảnh: Lê Phi Hùng