Bên cạnh ý thức người dân chưa tốt, chế tài xử phạt hành chính và người thực hiện chưa rõ ràng, nguyên nhân của tệ đổ rác ra đường trầm trọng hiện nay ở Hà Nội còn do những hạn chế của hệ thống thu gom rác. Khắc phục những nhược điểm này có ý nghĩa sống còn đối với mục tiêu tẩy trừ tệ đổ rác ra đường.

Công ty Môi trường đô thị (URENCO) là đơn vị lớn nhất ở Hà Nội chịu trách nhiệm quản lý chất thải rắn (rác thải sinh hoạt…) và duy trì vệ sinh môi trường đô thị, "bao sân" 4 quận nội thành gồm Ba Đình, Hoàn Kiếm, Hai Bà Trưng và Đống Đa. Các quận nội thành khác do 3 đơn vị "xã hội hóa" là Công ty Dịch vụ cổ phần Môi trường Thăng Long, Hợp tác xã Thành Công và Công ty Môi trường Xanh cùng với UBND các quận thực hiện. Trên địa bàn Hà Nội mở rộng còn có 4 đơn vị trực tiếp thu gom, vận chuyển gồm Công ty Môi trường đô thị Hà Đông, Công ty Môi trường và công trình đô thị Sơn Tây và hai doanh nghiệp tư nhân ở huyện Chương Mỹ. Lực lượng thu gom rác trên đây mới chỉ đáp ứng được già nửa yêu cầu hằng ngày của Thủ đô. Theo ông Lê Văn Dục, Phó GĐ Sở Xây dựng, lượng rác hằng ngày toàn TP vào khoảng 6.200 tấn, nhưng mới chỉ có từ 3.200 đến 3.500 tấn được thu gom. Khoảng 3.000 tấn rác chưa được thu gom chủ yếu rơi vào khu vực ngoại thành Hà Nội (cũ) và Hà Tây (cũ).

Rác quá tải, công nhân môi trường đô thị thu gom không xuể.

Ông Nguyễn Văn Hòa, Phó GĐ Công ty Môi trường đô thị khẳng định, 100% lượng rác các quận nội thành Hà Nội cũ đã được thu gom. Khả năng thu gom rác trong nội thành Hà Nội là tốt, nhưng không đồng nghĩa với chất lượng thu gom. Đây chính là vấn đề chúng tôi sẽ phân tích dưới đây.  

Bố trí thùng rác chưa khoa học 

Về nguyên tắc, có một số việc mà hệ thống thu gom rác không thể thiếu được. Thứ nhất, là bố trí các thùng rác cố định đặt cả ngày khắp các tuyến phố để người đi đường hoặc người dân sống trong khu vực có nhu cầu bỏ rác phát sinh trong ngày. Thứ hai, là bố trí những thùng rác để tiếp nhận rác của người dân không kịp đổ khi công nhân gõ kẻng đi thu hoặc những khu vực mà công nhân không thể đẩy xe vào để gom. Nếu làm tốt được hai việc này, người dân không có lý do gì để tái diễn tệ đổ rác ra đường. Thực tế thì các đơn vị chịu trách nhiệm thu gom rác chưa làm tốt được hai việc này. Vì sao? 

Trước hết nói về số lượng thùng rác bố trí trên các tuyến phố, tại cuộc làm việc với Ban Tuyên giáo Thành ủy ngày 20-10, ông Lê Văn Dục, Phó GĐ Sở Xây dựng cho biết, toàn TP đã bố trí 2.850 thùng rác các loại. Hà Nội (cũ) có khoảng 1.400km đường, chưa kể có hàng ngàn khu dân cư tập trung cần được bố trí thùng rác. Số lượng thùng rác nói trên là quá ít. Mặt khác, theo Xí nghiệp Môi trường đô thị số 2, chỉ riêng địa bàn quận Hoàn Kiếm đã bố trí 600 thùng rác; vậy, tại các quận khác, số lượng thùng rác chắc chắn sẽ còn thưa thớt hơn rất nhiều. Những con số này cũng rất phù hợp với thực tế khảo sát của chúng tôi. Nhiều tuyến phố hiện nay rất thưa vắng thùng rác như Hàng Bông, Kim Mã, Hoàng Quốc Việt, Cầu Giấy, Xuân Thủy, Tôn Đức Thắng, Hoàng Cầu… và tại nhiều khu tập thể trên địa bàn quận Thanh Xuân, Ba Đình, Đống Đa, Cầu Giấy, Long Biên, Hai Bà Trưng. Tại khu dân cư Trung Hòa - Nhân Chính, một số cán bộ, công chức cho biết, họ thường không về kịp giờ đổ rác, nhưng cũng không biết thùng rác dự phòng ở đâu. Vừa qua, TP đã bắt đầu triển khai thêm khoảng 4.000 thùng rác, nhưng việc triển khai này xem ra chưa đem lại hiệu quả thực tế.  

Số lượng thùng rác chưa "phủ" kín những khu vực cần thiết đã đành, nhiều khu vực, thùng rác được bố trí còn chưa phù hợp với nhu cầu. Khu vực đối diện chợ Đồng Xuân là một ví dụ. Ngày 21-10, chúng tôi chứng kiến tới 3 thùng rác được bố trí một chỗ, nhưng rác vẫn đầy "phè", người dân đành phải bỏ rác dưới chân thùng. Bà Lê Thị Hồng, ở đầu phố Hàng Chiếu cho biết "Chẳng còn cách nào anh ạ". Để bố trí thùng rác có dung tích phù hợp ở những địa điểm "nhạy cảm" như vậy, công nhân phụ trách phải chủ động tính toán, đề xuất. Thực tế, dù công nhân môi trường đã rất vất vả thu gom, nhưng vì chưa có được sự chủ động này, nên họ vẫn để tình trạng bất cập trên diễn ra phổ biến tại các chợ trên địa bàn TP, nơi nhu cầu đổ rác của người buôn bán nhiều và thường xuyên thay đổi.

Cần thay ngay những thùng rác cũ, bẩn,xấu 

Theo lý giải của một số cán bộ URENCO, việc bố trí thùng rác hiện nay gặp nhiều khó khăn do người dân nhiều khu vực, nhất là buôn bán kinh doanh, phản đối kịch liệt. Họ không muốn có thùng rác choán trước mặt cửa hàng. Về vấn đề này, lỗi không chỉ từ phía người dân vì phần lớn các thùng rác đặt trên các tuyến phố dù là cố định hay định kỳ hiện nay đều rất mất vệ sinh. Phố Hàng Đào chẳng hạn, thùng rác được bố trí khá "dày" tại khu phố buôn bán có nhiều khách nước ngoài này, nhưng một số thùng bị mất nắp và hầu hết các thùng rác màu xanh đều nhem nhuốc, rất phản cảm. Chị Lê Minh Khuê, chủ cửa hàng vải trên phố này nói "Họ chẳng bao giờ rửa những thùng rác để trước cửa nhà chúng tôi. Lúc nào cũng bẩn". Có lẽ URENCO và các đơn vị phụ trách chưa có ý thức về vấn đề này, những thùng đựng rác quá bẩn, cũ kỹ, đã đến lúc phải cho ra bãi rác.

Rác trên phố Phủ Doãn (ảnh chụp lúc 22h ngày 22-10-2009). Ảnh: Đàm Duy - Thái Hiền

Tại nhiều đô thị trên thế giới, ở mỗi tuyến phố, khu dân cư đều có vị trí đặt thùng rác được quy hoạch rõ ràng. Hà Nội chưa làm được việc đó, nên phải "liệu cơm gắp mắm" mà bố trí thùng rác. Quy trình bố trí thùng rác hiện nay không cho phép URENCO hay các đơn vị khác muốn đặt ở đâu, bao nhiêu thùng là được. Họ đều phải làm việc với UBND phường, tổ dân phố để lựa chọn, thống nhất, sau đó mới thực hiện. Quy trình phức tạp, cộng với không có nhiều lựa chọn vị trí là một trong những nguyên nhân khiến việc bố trí thùng rác hiện nay chưa được như ý muốn. Theo ông Trần Quang Thục, Giám đốc Xí nghiệp Môi trường đô thị số 2 (phụ trách quận Hoàn Kiếm), trong kho của Xí nghiệp còn dự phòng 800 thùng rác, có nghĩa là không thiếu, mà chỉ thiếu vị trí đặt chúng mà thôi.  

Ai cũng biết Hoàn Kiếm là quận trung tâm Hà Nội, nhưng cũng mới chỉ có 4/18 phường gồm Hàng Đào, Tràng Tiền, Hàng Bạc, Phan Chu Trinh tổ chức được việc đặt các thùng rác cơ động (màu cam, 240 lít) để đón rác người dân không kịp đổ khi công nhân đi thu. Để giải quyết vấn đề bố trí thùng rác sao cho phù hợp, không chỉ cần URENCO và các đơn vị phụ trách các địa bàn chủ động hơn, trách nhiệm hơn mà rất cần sự phối hợp của UBND các quận, các phường và đặc biệt là người dân từng khu vực. Để các quận, phường vào cuộc, không thể thiếu sự chỉ đạo, giao nhiệm vụ từ UBND TP.  

Chấn chỉnh quy trình, phong cách làm việc 

Chất lượng thu gom rác hằng ngày hiện nay cũng nổi lên nhiều vấn đề, phụ thuộc nhiều vào phong cách làm việc của công nhân. Tại nhiều khu vực, người dân cho hay, không biết công nhân thu gom rác vào giờ nào. Một số người kêu rằng, công nhân đi quá nhanh, người dân đuổi theo không kịp đổ rác. Hiện nay, các xí nghiệp của URENCO đều có bộ phận theo dõi, giám sát, kiểm tra công nhân làm việc có đúng quy trình, chất lượng hay không. Chẳng hạn, Xí nghiệp số 2 phụ trách địa bàn quận Hoàn Kiếm cho biết, mỗi ngày có ít nhất 55 trường hợp bị xử phạt. Nhân lên, một tháng có tới hàng nghìn lỗi vi phạm về quy trình thu gom rác chỉ trên địa bàn một quận thì hỏi sao người dân không chê trách chất lượng thu gom cho được? Dù có phạt, nhưng lỗi nhiều như vậy thì rõ ràng là vấn đề cần báo động. Thực tế này đòi hỏi Công ty cần có biện pháp để công nhân ít mắc lỗi hơn, thay vì phải phạt nhiều như vậy.  

Xe thu gom rác vào giờ cao điểm cũng gây ách tắc giao thông 

Tình trạng xe thu gom rác đi vào giờ cao điểm, tập kết xe rác gây ách tắc giao thông cũng rất phổ biến. Tại cuộc giao ban với lãnh đạo các cơ quan báo chí chiều 22-10, Phó Chủ tịch UBND TP Nguyễn Văn Khôi cũng phải lên tiếng về tình trạng này. "Hiện tượng xe gom rác đẩy vào giờ cao điểm rất phổ biến, kể cả sáng lẫn chiều. Cái đó dân bức xúc lắm" - ông nói. Ô nhiễm môi trường tại các điểm tập kết rác còn phổ biến và gây bức xúc nhiều hơn. Ô nhiễm lúc tập kết chuyển lên xe tải chở đi bãi rác thì có thể thông cảm được, nhưng sau khi làm xong việc đó, hầu như các đơn vị thu gom không  rửa sạch nước rác rỉ ra khu vực tập kết. Đi qua bất kỳ điểm tập kết rác nào cũng dễ thấy dưới nền hằn lớp rỉ nước màu đen bám lâu ngày và dĩ nhiên là bốc mùi rất nặng. Đó là chưa kể rất nhiều hình ảnh nhức mắt khi công nhân thu gom lặc lè đẩy xe rác cao ngất, thỉnh thoảng còn đánh rơi rác dọc đường (nhưng cũng không quay lại quét dọn). Nếu thiếu người, thiếu phương tiện, URENCO và các đơn vị hoàn toàn có thể đề xuất với UBND TP, thậm chí HĐND TP hỗ trợ, đầu tư. Hằng năm, UBND TP vẫn chi cho các quận hàng chục tỷ đồng cho công tác vệ sinh môi trường, thu gom rác (theo Phó GĐ Sở Xây dựng Lê Văn Dục là từ 30-80 tỷ đồng), ngân sách TP định mức 1% chi cho bảo vệ môi trường, không có lý gì TP lại không sẵn sàng đầu tư cho những nhu cầu cần thiết như vậy. Thế nhưng, bao năm nay, những hình ảnh nhức mắt nói trên vẫn được "diễn đi diễn lại" hằng ngày, liệu URENCO, UBND các quận đã thực sự tâm huyết và làm hết trách nhiệm?

Bài 1: Thói quen đáng xấu hổ

Bài 2: Nghịch lý giữa Thủ đô văn hiến

Bài 3: Kiểu "đánh trống bỏ dùi"

Bài 4: Từ văn bản đến đời sống

Theo HNMO