Thật bất ngờ, ngay sau khi khởi đăng loạt bài "Người Hà Nội tuyên chiến với tệ đổ rác ra đường", báo Hànộimới nhận được rất nhiều điện thoại, thư góp ý của bạn đọc khắp nơi. Tất cả đều bày tỏ sự đồng tình, ủng hộ việc báo tuyên chiến để giải quyết một vấn đề tưởng như nhỏ, nhưng tồn tại đã lâu, gây bức xúc trong dư luận. 

Và hầu hết các cơ quan chức năng mà chúng tôi đến làm việc cũng đều mong muốn tìm mọi cách "xóa sổ" tệ đổ rác ra đường. Câu hỏi được đặt ra là nhiều cơ quan, nhiều người dân bức xúc với tệ nạn này đến thế, vậy tại sao Hà Nội vẫn phải chịu cảnh bước ra đường là gặp rác?

Ý thức quá kém! 

Người Hà Nội thanh lịch, hào hoa; Người Tràng An... như thể hoa nhài. Hầu hết mọi người dân đất Việt và nhiều bạn bè quốc tế biết điều đó, qua sách vở, thơ ca. Nhưng đó là Hà Nội 36 phố phường xưa, còn Hà Nội hôm nay, dù không muốn gọi tên thì sự thật vẫn hiển hiện làm đau lòng những người yêu Hà Nội. Bởi, bên cạnh những con phố, tòa nhà, cây cầu hiện đại mọc lên ngày một nhiều, còn có một Hà Nội khác, đó là Hà Nội... lụt, Hà Nội bụi, Hà Nội rác.  

Nói về rác, lần ngược thời gian, cứ nghĩ đến chuyện thu gom rác của các hộ dân Hà Nội ngày trước mà... thèm. Thèm cái ý thức tiết kiệm, sạch sẽ. Chẳng đâu xa, ngay thời bao cấp gần đây, từ lông gà, lông vịt, sách báo cũ, chai lọ vỡ... tất tật đều được các hộ gom lại, phân loại, gói cẩn thận chờ "Ai đồng nát đê" đến để bán, tiền thu được không phải nhiều, chỉ đủ mua ít kẹo bột cho con trẻ, nhưng được cái đường phố sạch sẽ và cái được lớn hơn là giáo dục cho thế hệ sau tính tiết kiệm và biết giữ vệ sinh chung. Còn bây giờ, thời kinh tế thị trường, cuộc sống khấm khá hơn, chẳng thấy mấy ai tong tẩy quang gánh đi thu mua đồng nát nữa, thay vào đó là những người đạp xe, trên ngoắc chiếc loa khọt khẹt xin mua lại "ti vi, bàn là, quạt cháy, máy bơm hỏng; đầu đĩa, âm li, tủ lạnh... cũ". Chẳng biết có phải vì thế mà những thứ không bán được, các hộ dân đều cho ra thùng rác. Người có ý thức thì cho rác vào thùng, không thì cứ quăng đại ra đường, những ai biết ngượng thì len lén tìm góc tường, chân cột đèn, thả nhẹ túi rác rồi phủi tay đi...

Rác bị vứt tại khu vực chợ đêm Đồng Xuân

Thông thường cữ 6 giờ chiều, nhân viên thu gom rác đi khắp các ngõ ngách gõ kẻng báo hiệu mọi người đến giờ đổ rác. Cư dân Hà thành bây giờ đông gấp mấy lần trước, rác cũng nhiều hơn. Có người xách túi rác đến nơi, thấy công nhân môi trường đang hì hụi chèn, nén rác, không chịu đợi đến lượt để cho vào xe, cứ thế ném huỵch xuống đường, trong túi đựng đủ các loại, chai lọ vỡ, rau, cơm ôi, thịt, cá thiu, thối... bục ra, công nhân có phàn nàn, ngay lập tức bị đốp thẳng vào mặt: "Nếu không làm thế, gọn ghẽ cả, các anh chị lấy đâu việc mà làm?".  

Mới đây, Hà Nội được Chính phủ Nhật Bản tài trợ 3 triệu USD để triển khai dự án phân loại rác tại gia đình (gọi tắt là Dự án 3R). Các hộ dân ở những phường triển khai dự án được tuyên truyền, vận động phân rác ra làm 2 loại vô cơ và hữu cơ trước khi đưa ra xe thu gom rác của nhân viên môi trường đô thị. Khi dự án mới triển khai, có người vội ngồi tính "cua trong lỗ", nhẩm khi nhân rộng ra, mỗi ngày thành phố tiết kiệm được hàng tỷ đồng từ rác. Thế nhưng, theo một cán bộ của Công ty Môi trường đô thị Hà Nội, khi hết thời hạn dự án, mọi việc lại trở về "vạch xuất phát", nghĩa là nhiều người dân lại để rác lẫn lộn và khi đem đổ thì rất tùy tiện, thậm chí vứt rác ra ngoài thùng rác. 

Có cả ngàn lý do để thanh minh cho việc đổ rác bừa bãi. Một trong đó vẫn thường được dùng như "lá bùa" che đậy cho những hành vi thiếu văn hóa là đổ lỗi cho việc ngành môi trường thiếu thùng đựng rác. Thế nhưng, vừa rồi bên môi trường cho lắp đặt 4 nghìn thùng đựng rác trên địa bàn 4 quận cũ của nội thành Hà Nội, nhiều hộ đã tỏ thái độ "chiến đấu" kịch liệt, tìm mọi cách không cho để thùng rác trước cửa nhà mình, nếu bị phường chỉ định, thể nào vài ba ngày sau thùng rác ở đó nhẹ thì sứt mẻ, mất nắp, nặng thì không cánh mà bay, thế nên có rất nhiều dãy phố hiện nay không có lấy một thùng đựng rác.  

Nhiều người vẫn nói, muốn ngăn chặn tệ đổ rác ra đường thì phải bắt đầu từ giáo dục ý thức, đặc biệt phải đưa vào các trường học - nói đúng lắm! Nhưng biết dạy trẻ thế nào, khi người lớn vẫn hằng ngày "bêu" gương bằng cách thản nhiên ném rác ra đường? Xin được kể một câu chuyện: Có cháu gái chừng tám tuổi, đi học về, được mẹ sai đi đổ rác. Nhưng khi cháu mang rác ra điểm tập kết, thì xe chở rác đã đi rồi. Cháu mang rác về nhà, bị mẹ đánh mắng cho tơi bời và đe: Nếu mày không vứt được túi rác đó đi, thì tối nay phải ôm rác mà ngủ. Cháu bé nước mắt ngắn dài, cứ loanh quanh với túi rác trên tay ở đầu ngõ. Cháu sợ vứt ra đường, có người nhìn thấy sẽ mắng. Phải rất lâu, cháu mới tìm được chỗ vứt túi rác, đó là một miệng cống bị mất nắp. Theo dõi cháu bé từ lúc mang rác ra, quay về nhà và tìm chỗ đổ... mấy bà tập thể dục dưỡng sinh không "nhân danh" hội phụ nữ hoặc chí ít là hàng xóm, khuyên bảo mẹ cháu đổ rác đúng giờ, lại khen: Con bé này thế mà "thông minh". 

Chế tài lạc hậu, thiếu tính răn đe 

Để tìm hiểu các văn bản quy định quản lý rác thải trên địa bàn Hà Nội, chúng tôi rất ngạc nhiên, bởi anh Lê Trung Dũng, Trưởng phòng Tổ chức Công ty TNHH nhà nước một thành viên Môi trường đô thị chỉ có thể cung cấp mỗi Quyết định 3093 của UBND TP ban hành ngày 21-9-1996. Anh Dũng khẳng định: 13 năm rồi, thành phố chưa ban hành thêm một quy định mới nào thay thế quyết định đã quá cũ và có nhiều điểm bất hợp lý.

Rác bị vứt ra đường dù đã có thùng rác tại đường Lê Đức Thọ

Trong QĐ 3093 có quy định rõ: Mọi tổ chức, cá nhân sinh hoạt trên địa bàn thành phố Hà Nội có nhu cầu thải rác, phải bỏ rác vào thùng rác công cộng (khoản 2 Điều 5) và phạt tiền và buộc thu dọn hoặc chịu toàn bộ kinh phí thu dọn để trả lại hiện trạng ban đầu và bị phạt tiền 10.000 đồng khi vứt rác sinh hoạt ra hè, đường phố và các nơi công cộng không đúng quy định (Điều 9). Quy định là vậy, nhưng anh Dũng cho biết, từ khi QĐ 3093 ban hành đến nay, cả thành phố chưa phạt một trường hợp nào vứt rác ra đường. Vì sao vậy? Lúc đầu chúng tôi cũng có đi phạt, có vé phạt hẳn hoi - anh Dũng trả lời nhưng cũng chỉ phạt các xe thồ, xe cải tiến chở phế thải xây dựng đổ bậy, chứ không phạt trường hợp nào đổ rác sinh hoạt ra đường.  

Về trách nhiệm xử phạt các hành vi đổ rác ra đường, QĐ 3093 ghi rõ: UBND các phường, thị trấn có trách nhiệm chỉ đạo việc quản lý rác thải trên địa bàn, phổ biến, tuyên truyền, vận động, kiểm tra, xử lý các hành vi vi phạm của các cá nhân,  hộ gia đình và các tổ chức trên địa bàn. Tuy nhiên, trên thực tế, hầu hết các phường mới tập trung vào việc tuyên truyền, vận động vệ sinh môi trường vào chiều thứ bảy hằng tuần, còn việc xử phạt người đổ rác bừa bãi chưa làm được. Phần lớn chỉ dừng lại ở việc nhắc nhở các hộ dân thường xuyên vi phạm thông qua các cuộc họp tổ dân phố, các hội, đoàn thể. Kiểu "vào cuộc" như vậy của cả hệ thống chính trị nặng về hình thức, không đem lại hiệu quả, kết cục là nhiều phường vẫn tồn tại các "điểm đen" về đổ rác không đúng nơi quy định. 

Muốn tạo thành ý thức, chỉ có hai cách, đó là giáo dục và xử phạt. Với một quy định quá lỗi thời và trách nhiệm chung chung như QĐ 3093 thì tệ đổ rác ra đường tồn tại bấy lâu ở Hà Nội cũng là điều dễ hiểu. Khi mà công tác tuyên truyền chưa tạo được sự chuyển biến rõ rệt, chắc chắn phải có những chế tài xử phạt đủ mức răn đe.

Thay lời kết, xin được đưa ra 2 ví dụ: Thứ nhất, ở TP Đà Nẵng những năm qua đã làm rất tốt Chương trình "5 không", trong đó có "Không có người lang thang ăn xin". Để làm được điều này, ngoài tuyên truyền, vận động, Đà Nẵng còn có cơ chế, hễ người dân nào nhìn thấy người lang thang, cơ nhỡ, gọi điện đến đường dây nóng đều được thưởng; những người lang thang ăn xin khi bị giữ, đều bị trả lại địa phương hoặc đưa vào các nơi bảo trợ. TP làm cương quyết đến mức, trên các đường phố, không còn cảnh người lang thang ăn xin. Thứ hai, ở Xin-ga-po, trường hợp đổ rác nơi công cộng, nếu bị tòa án kết tội thì người vi phạm lần đầu sẽ bị phạt đến 10.000 USD và nếu tái phạm sẽ bị phạt đến 20.000 USD; bên cạnh đó, còn có cả hình phạt tù nhằm trừng trị những người vi phạm ngoan cố. 

Liệu Hà Nội chúng ta học được kinh nghiệm gì ở những nơi nói trên, để có thể thoát khỏi cảnh "sống chung" với tệ đổ rác ra đường?

Theo HNMO

Nghịch lý giữa Thủ đô văn hiến (Bài 2)