"Sữa tươi nguyên chất" được làm từ... sữa bột. Chuyện tưởng như đùa thế mà lại có thật và đã nghiễm nhiên tồn tại từ bao nhiêu năm nay. Một nghịch lý được phát giác là trong lúc nông dân khổ sở vì giá sữa thu mua quá rẻ, khó khăn trong việc tiêu thụ sản phẩm thì phần lớn các cơ sở sản xuất sữa lại nhập khẩu sữa bột về để điều chế thành... sữa tươi. Như vậy, nhà sản xuất không chỉ lừa dối khách hàng mà còn góp phần đẩy đàn bò sữa vào lò mổ.

Quảng cáo kiểu “treo đầu dê...”

Chúng tôi tới quầy bán sữa ở siêu thị FiviMart nằm trên phố Trấn Vũ (Hà Nội) khi ở đây có khá đông người mua hàng. Khi biết chúng tôi tìm hiểu về thị trường sữa, chị Thu Lan, cán bộ ở một cơ quan nhà nước, nói đầy bức xúc: “Chồng tôi hay làm việc khuya, hai con tôi đang tuổi lớn nên ngày nào tôi cũng đến siêu thị mua về hai hộp sữa tươi và mấy vỉ sữa chua để tăng cường sức khỏe cho cả nhà, vì nghe nói sữa, nhất là sữa tươi rất giàu dinh dưỡng. Khi nghe thông tin nhà sản xuất đã pha sữa bột gầy thành sữa tươi, tôi rất bất bình. Hóa ra từ xưa tới nay người tiêu dùng đã bị lừa”. Khi đời sống người dân, nhất là ở thành thị tăng lên, nhu cầu về sữa cũng tăng theo, những gia đình sử dụng sữa tươi hàng ngày không phải là hiếm. Như hiểu tâm lý này, các doanh nghiệp đã cho ra đời hàng loạt sản phẩm sữa với các nhãn mác: “Sữa tươi tiệt trùng nguyên chất”, “Sữa tươi tiệt trùng có đường”, “Sữa tươi tiệt trùng nguyên kem…”. Có điều, hình như từ xưa tới nay, chưa có cơ quan nào kiểm tra xem: sữa tươi được bày bán có “tươi” thật không?

Trên thị trường có rất nhiều sản phẩm sữa tươi, nhưng liệu đâu là sữa tươi thật? (ảnh: Thanh niên).

Tôi có người bạn nhà chuyên bán các sản phẩm sữa. Bạn tôi khẳng định phần lớn các sản phẩm sữa tươi bán trên thị trường đều được làm chủ yếu từ sữa bột bởi: “Sữa tươi “thật” thì chỉ bảo quản được tối đa là 5 ngày, phải được đựng trong chai nhựa, ở nhiệt độ từ 0 đến 5oC. Trong khi phần lớn các sản phẩm “sữa tươi” đều được đóng bằng bao giấy, có thời hạn bảo quản dài tới… 6 tháng. Nhất định đó không thể là sữa tươi nguyên chất được!”.

Vừa qua, đại diện một công ty sữa nổi tiếng thừa nhận, hiện trong các sản phẩm của công ty, nguyên liệu sữa bò tươi nguyên chất chỉ chiếm khoảng 10-15%, còn lại là sữa bột. Theo đánh giá của các chuyên gia ngành chăn nuôi thì công ty nói trên là một trong những công ty có hệ thống thu mua sữa tươi nguyên liệu cho nông dân khá tốt. Ấy thế mà lượng sữa tươi được sử dụng trong sản phẩm sữa của họ chỉ đạt như vậy thì với những công ty sữa không hề có các điểm thu mua sữa tươi thì tình hình sẽ ra sao?

Kết quả kiểm tra bước đầu của đoàn thanh tra liên ngành do Thanh tra Bộ Y tế, cục An toàn vệ sinh thực phẩm (Bộ Y tế) và cục Quản lý thị trường (Bộ Thương mại) phối hợp cho thấy, ở các công ty được kiểm tra phần lớn các sản phẩm sữa tươi đều chưa đạt tiêu chuẩn mà Bộ Y tế đã đề ra. Nhiều sản phẩm sữa được ghi là sữa tươi nhưng bản chất không phải là sữa tươi.

Ông Trần Quang Trung, Chánh thanh tra Bộ Y tế cho rằng: “Nếu công bố tiêu chuẩn mà khác với bản chất trên bao bì thì gọi là gian lận thương mại. Trong trường hợp này, các doanh nghiệp phải công bố lại chất lượng của sản phẩm sữa đúng bản chất và phải thay đổi nhãn mác”. Ngay cả ở Vinamilk, doanh nghiệp sản xuất sữa hàng đầu của Việt Nam, một lãnh đạo công ty đã công nhận có dùng sữa bột nhập khẩu để chế biến sữa tươi, Vinamilk cho biết, bắt đầu từ tháng 1-2007 sẽ thay đổi nhãn hàng hóa một số sản phẩm cho phù hợp với quy định.

Tại sao các công ty sữa không thích chế biến sữa tươi nguyên liệu?

Theo cục Chăn nuôi (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), hiện nay nhu cầu tiêu dùng cả nước lên đến 650 triệu lít sữa, trong khi trong nước mới sản xuất được 197 triệu lít. Vì thế, thiếu nguyên liệu được xem là một nguyên nhân dẫn tới tình trạng các công ty dùng sữa bột để pha chế, thay thế sữa tươi nguyên liệu. Thanh tra Y tế cho biết, nhiều công ty được kiểm tra đã có dự án nuôi bò sữa để cung cấp nguyên liệu, nhưng kết quả không được như mong muốn. Vì vậy, họ đã sử dụng các sản phẩm sữa bột cùng với các chất phụ gia khác để điều chế thành "sữa tươi" tiêu thụ trên thị trường.

Một chuyên gia nhận định, nguyên nhân chủ yếu khiến các doanh nghiệp không mặn mà với việc dùng sữa tươi nguyên liệu để chế biến là vì sữa tươi nguyên liệu rất dễ hư hỏng, giảm chất lượng. Để chế biến sữa tươi nguyên liệu thành sữa tươi thành phẩm bán ra ngoài thị trường phải có dây chuyền sản xuất đạt tiêu chuẩn, tuân thủ cách thức bảo quản nghiêm ngặt. Đã từng có chuyện một doanh nghiệp phải đổ đi hàng chục tấn sữa tươi/ngày, lý do là bảo quản sữa, vắt sữa không đúng qui cách, sữa nhiễm tụ cầu vàng, tiệt trùng và thanh trùng đều không tiêu hủy hết độc tính. Trong khi sản xuất sữa nước từ sữa bột an toàn, rẻ, chất lượng lại ổn định, bảo quản được lâu. “Để giải quyết khó khăn thiếu nguyên liệu, doanh nghiệp có thể nhập khẩu sữa tươi nguyên liệu để chế biến tại Việt Nam. Nhưng giá sữa tươi nguyên liệu ngoại nhập có giá thành cao hơn rất nhiều so với sữa bột gầy nhập khẩu nên các doanh nghiệp thường chọn nhập sữa bột gầy về pha chế”, chuyên gia này nói.

Giá thu mua sữa tươi từ nông dân ở Việt Nam vào loại thấp nhất khu vực, nhưng giá bán sữa nước lại vào loại cao. Cũng chính vì lý do mua rẻ, bán đắt, thị trường tăng trưởng nhanh nên kinh doanh sữa được cho là ngành đem lại lợi nhuận cao.

Tình hình sẽ thay đổi nếu người tiêu dùng lên tiếng...

Hiện nay thị trường sữa rõ ràng là rất lộn xộn. Song quản lý như thế nào lại không đơn giản, bởi cùng một sản phẩm có tới hai bộ quản lý: Bộ Khoa học- Công nghệ quản lý chất lượng, Bộ Y tế quản lý vệ sinh và an toàn. Bà Nguyễn Thị Khánh Trâm, Phó Cục trưởng Cục An toàn vệ sinh thực phẩm (Bộ Y tế) cho biết sau khi các sản phẩm sữa được công bố chất lượng (có thể tại Sở Y tế ở địa phương hoặc Cục An toàn vệ sinh thực phẩm) sẽ được lưu hành trong thời hạn 3 năm. Sau đó, các doanh nghiệp sẽ phải tiến hành các thủ tục để công bố lại. Trong thời gian 3 năm trên, thanh tra Y tế có thể tiến hành kiểm tra bất cứ lúc nào để phát hiện các sai phạm trong chất lượng. Tuy nhiên, theo bà biết, hiện tổng số cán bộ thanh tra Y tế trên cả nước chỉ có khoảng 250-300 người, mà lĩnh vực quản lý lại rất rộng: cả khám chữa bệnh, dược phẩm, khiếu nại tố cáo, an toàn vệ sinh thực phẩm… nên công tác hậu kiểm chưa được tiến hành đầy đủ, chủ yếu chỉ khi có tố cáo thì mới tiến hành thanh tra.

Ông Nguyễn Đăng Vang, Cục trưởng Cục Chăn nuôi khẳng định, hàm lượng dinh dưỡng của các sản phẩm sữa làm từ sữa bò nguyên chất chắc chắn tốt hơn nhiều so với làm từ sữa bột. Tại nhiều nước, các loại sữa nước sản xuất từ sữa bột gầy (đã tách bơ - chất béo) chỉ dùng cho người lớn, còn trẻ em chỉ dùng loại sữa sản xuất từ 100% sữa tươi nguyên chất.

“Nhãn hàng hóa đã đề là sữa tươi thì thành phần bên trong dứt khoát phải từ 99% trở lên là sữa tươi”. Chị Thu Lan (khách hàng mua sữa đã nêu ở trên) yêu cầu. Còn về lâu dài, theo ông Nguyễn Đăng Vang, chúng ta cần phải có những biện pháp để nâng cao tỉ lệ sữa bò tươi nguyên chất trong các sản phẩm sữa nước. Để thực hiện việc này có thể đặt ra lộ trình. Như vậy, các nhà máy chế biến sữa sẽ buộc phải lựa chọn hoặc là đẩy mạnh thu mua nguyên liệu sữa bò tươi trong nước, hoặc nhập khẩu nguyên liệu sữa tươi từ nước ngoài. “Để thực hiện điều này, chính người tiêu dùng phải nâng cao nhận thức, tự lên tiếng bảo vệ quyền lợi của mình”, ông Vang nhấn mạnh.

Theo quy định, các loại sữa nước được phân loại theo tiêu chí như sau:

Sữa tươi nguyên liệu: 100% sữa tươi nguyên chất, hoàn toàn không được pha thêm hoặc rút bớt chất gì.

Sữa tươi tiệt trùng: nhà sản xuất có thể dùng 99% sữa tươi, 1% sữa bột, có thể cho thêm hương liệu, phụ gia.

Sữa tiệt trùng: Có thể sản xuất từ nguyên liệu sữa tươi, sữa bột và tiệt trùng ở nhiệt độ cao.

Sữa thanh trùng: Sữa tươi, thời hạn sử dụng ngắn.

Sữa hoàn nguyên: Sữa bột có thể pha thành sữa nước.

HỒ QUANG PHƯƠNG