Bài 1: Tượng đài lịch sử giữa trùng khơi

Chiến sĩ Đội K92 cất bốc hài cốt liệt sĩ trên đồi 100.

Bài 1: Tháng chín trên đồi 100

Tôi ra đảo Phú Quốc đúng vào thời điểm Đội qui tập hài cốt liệt sĩ K92 (Bộ CHQS tỉnh Kiên Giang) đang tìm kiếm, cất bốc hài cốt liệt sĩ Nhà tù Phú Quốc trên khu vực đồi 100 thuộc ấp 4, thị trấn An Thới. Khu vực này trước đây là nơi bọn chỉ huy Trại tù binh cộng sản Việt Nam-Phú Quốc chôn cất các tù binh.

Tại đây, sau nhiều lần qui tập hài cốt liệt sĩ, chính quyền tỉnh Kiên Giang xây dựng tượng đài Nắm Đấm với ý nghĩa thể hiện lòng căm thù của những thế hệ chiến sĩ cách mạng bị tù đày, bị tra tấn dã man đến chết. Quanh khu tượng đài hiện nay là rừng tràm. Tuy nhiên, những lần trước, việc tìm kiếm cất bốc hài cốt chỉ thực hiện ở những gò nổi, độ sâu chỉ hơn một mét, nên có khả năng còn sót lại những hài cốt liệt sĩ còn nằm sâu dưới lòng đất. Hơn nữa, từ những cứ liệu lịch sử về số lượng tù binh bị chết và hiện trạng ở nghĩa địa trên đồi 100 cho thấy, các liệt sĩ ở nhà tù Phú Quốc xưa đã bị chôn nhiều lớp. Đầu tháng 8-2008, Bộ Tư lệnh Quân khu 9 và UBND tỉnh Kiên Giang đã phối hợp tổ chức thực hiện tìm kiếm qui tập liệt sĩ nhà tù Phú Quốc.

Sứ mệnh cao cả

Đại tá Ngô Minh Chánh, Đội trưởng Đội tìm kiếm, qui tập hài cốt liệt sĩ K92, người chủ trì, chỉ đạo trực tiếp công tác tìm kiếm, qui tập hài cốt liệt sĩ nhà tù Phú Quốc trên đồi 100 cho biết:

- Cuộc tìm kiếm qui tập liệt sĩ lần này do Bộ Tư lệnh Quân khu 9, UBND tỉnh Kiên Giang phối hợp thực hiện và có qui mô lớn nhất từ trước đến nay trên tổng diện tích gần 22.000m² tại khu vực đồi 100. Tỉnh Kiên Giang thành lập Ban chỉ đạo thực hiện tìm kiếm qui tập hài cốt liệt sĩ Nhà tù Phú Quốc.

Cán bộ, chiến sĩ đội K92 vừa kết thúc đợt tìm kiếm liệt sĩ ở trên đất bạn Cam-pu-chia. Ngày 26-7-2008, sau khi cùng chính quyền địa phương phối hợp tổ chức truy điệu cho 247 liệt sĩ tại nghĩa trang thị xã Hà Tiên, thì chỉ 2 ngày sau, Đại tá Ngô Minh Chánh nhận được nhiệm vụ mới của đội: Hành quân ra đảo Phú Quốc khảo sát, tìm kiếm hài cốt liệt sĩ ở nhà tù Phú Quốc. Khi nhận được nhiệm vụ, đêm hôm ấy, Đại tá Ngô Minh Chánh suy nghĩ nhiều lắm. Đây là lần đầu tiên, đội K92 nhận nhiệm vụ tìm kiếm qui tập hài cốt ở trên đảo Phú Quốc mà không có bất cứ thông tin nào liên quan.

Công việc chuẩn bị được gấp rút tiến hành và đầu tháng 8 vừa qua, tại khu rừng tràm trên đồi 100 thuộc ấp 4, thị trấn An Thới, cuộc tìm kiếm chính thức được triển khai. Buổi lễ ra quân có sự tham dự của đông đảo bà con trên đảo, chính quyền địa phương và cán bộ, chiến sĩ thuộc Vùng 5 Hải quân, Vùng 5 Cảnh sát biển, Bộ đội Biên phòng và đại điện nhiều cơ quan, ban, ngành huyện Phú Quốc. Nhiều cơ quan, đơn vị đóng quân trên đảo Phú Quốc cũng dồn sức hỗ trợ đội K92 hoàn thành nhiệm vụ. Sở chỉ huy Vùng 5 Hải quân đã triển khai lực lượng khai thác khu vực rừng tràm, bàn giao mặt bằng cho đội K92. Mặt bằng được giải phóng đến đâu, tiểu đội công binh của Ban CHQS huyện đội Phú Quốc triển khai rà phá bom, mìn đến đó nhằm bảo đảm an toàn cao nhất.

Đội K92 tiến hành đào tìm kiếm theo các khu vực được đánh dấu trên sơ đồ. Máy cuốc đào theo mỗi đường có diện tích ngang 4 mét, dài 33 mét và sâu 4 mét. Hoạt động tìm kiếm được giám sát, kết luận của tổ giám sát gồm đại diện đội K92, Ban CHQS và Phòng Lao động-Thương binh-Xã hội huyện Phú Quốc.

Đón các anh về

Những ngày ở đảo, tôi có dịp chứng kiến không khí khẩn trương của các cán bộ, chiến sĩ tìm kiếm qui tập hài cốt liệt sĩ, dù thời tiết bị ảnh hưởng do các cơn bão số 5, 6; có những trận mưa lớn, kéo dài nhiều ngày. Trong khu vực tìm kiếm, chiếc xe cuốc hiệu Kobel cứ miệt mài xới những khuông đất đỏ còn rịn nước mưa ở độ sâu 3 đến 4 mét. Ánh mắt của mọi người đều chăm chú nhìn vào xáng múc. Chỉ cần lộ màu đất đen xỉn, hoặc một miếng vải dù, cao su, bao bố… thì lập tức anh em dừng máy lại. Những chiến sĩ đội K92 tập trung tìm kiếm các vị trí vừa thấy các dấu hiệu có hài cốt liệt sĩ. Trong tấm vải ngả màu đen xỉn, rách tươm bọc hài cốt, nhưng mẩu xương nhỏ nằm lẫn lộn với những chiếc đinh sắt rỉ sét.

Mỗi lần, một hài cốt được phát hiện, những chiến sĩ đội K92 dùng thuổng cẩn thận lùa nhẹ đất, nhặt những khúc xương nhỏ đặt nhẹ vào tấm vải dù mới. Những tấm vải dù bọc hài cốt tìm thấy tại hiện trường trải qua nhiều chục năm đã cũ nát, rách tươm, găm nhiều đinh rỉ sét có chiều dài từ 6 đến 8cm.

Trong 15 ngày đầu, đội K92 tìm được 35 hài cốt liệt sĩ ở khu vực tượng đài Nắm Đấm. Phần lớn đều không thể xác định được tên tuổi. Nhiều hài cốt khi mở ra chỉ còn ít mẩu xương vụn vỡ nhưng có nhiều đinh. Có những chiếc đinh còn cắm sâu vào xương, dù đã bị chôn vùi gần 40 năm. Có trường hợp đặc biệt, vừa xới lên, thấy những khối đất đen còn nguyên hình hài cánh tay, hoặc chân, nhưng khi chạm vào là bị vỡ vụn, không còn mảnh nào. Với những trường hợp như vậy, cán bộ, chiến sĩ đội K92 gói bọc khối đất cẩn thận, đem chôn một nơi hợp lý, vì không đủ yếu tố để công nhận hài cốt liệt sĩ được qui tập.

Khi khu vực đài tưởng niệm Nắm Đấm được tìm kiếm xong, cán bộ, chiến sĩ đội K92 san lấp mặt bằng, trồng cây bằng lăng. Và chỉ một ngày sau, như có phép màu, trên những thân cây bằng lăng nhú lên hàng trăm mầm lá màu cánh gián, như sự hồi sinh bất diệt.

Khi cuộc tìm kiếm được di chuyển sang khu vực rừng tràm bên ngoài hàng rào khu tưởng niệm, rộng hơn 15.000m², số lượng hài cốt qui tập được ngày càng nhiều. Đến ngày 2-10, số hài cốt đã lên đến con số 123. Diện tích tìm kiếm càng được mở rộng, không khí làm việc càng nhộn nhịp, khẩn trương. Trải tấm sơ đồ trên mặt bàn, Đại tá Ngô Minh Chánh chỉ cho tôi khu vực mà đội tiếp tục thực hiện trong thời gian tới và nói:

- Trước lúc khởi công tìm kiếm hài cốt, chúng tôi tổ chức đoàn đến nhà ông Trần Văn Nhu (tức Bảy Nhu, 82 tuổi) - nguyên Giám thị nhà tù Phú Quốc - hiện nay đang còn sống trên đảo để nhờ ông chỉ giúp các vị trí, diện tích thực tế khu nghĩa địa cũ, những nơi có chôn cất liệt sĩ trại tù binh Phú Quốc. Những hài cốt không tên vừa tìm được lần này, cùng với 905 liệt sĩ là tù binh bị giam cầm ở Phú Quốc qui tập được trước đây, tổng cộng mới được hơn 1.000 liệt sĩ. Như vậy, so với con số 4.000 liệt sĩ hy sinh tại trại tù binh Phú Quốc đã được nhiều người nói đến, còn khoảng 3.000 hài cốt liệt sĩ nữa chưa tìm thấy. Còn bao nhiêu liệt sĩ đang vùi sâu trong lòng đất, đây là câu hỏi khó! Núi rừng Phú Quốc rộng mênh mông. Dù việc tìm kiếm khó khăn, nhưng chúng tôi quyết làm hết sức mình để tri ân những thế hệ cha, anh đã anh dũng hy sinh để giữ khí tiết cách mạng. Chúng tôi bắt đầu công việc vào đúng thời điểm Báo Quân đội nhân dân khởi đăng loạt bài 9 kỳ về trại giam tù binh Phú Quốc với nhiều câu chuyện cảm động về các chiến sĩ cách mạng kiên trung. Qua loạt bài, chúng tôi được động viên, khích lệ, xác định rõ hơn trách nhiệm của mình. Ý tưởng báo nêu rất đúng là cần có những chương trình “Nghĩa tình Phú Quốc”. Việc tìm kiếm hài cốt liệt sĩ ở Phú Quốc là tiếp nối của hoạt động nghĩa tình ấy…

Bảy Nhu, người mà tôi đã được nghe nhiều người kể, là một cai tù khét tiếng, trưởng giám thị khu biệt giam 2, hiện còn sống bên cạnh Di tích lịch sử Nhà tù Phú Quốc. Khi nghe anh Chánh nhắc đến Bảy Nhu, tôi chợt nghĩ cần phải gặp con người này. Số lượng liệt sĩ còn quá lớn, liệu còn bao nhiêu trong rừng tràm kia? Từ trước đến nay, những hài cốt liệt sĩ tìm thấy phần lớn đều không có tên tuổi. Thông tin liên quan đến việc chôn cất các tù binh, quản lý tên tuổi ở trại tù binh Phú Quốc hiện nay hầu như không còn gì. Tử tù sau khi bị bắn chết, bị bệnh chết hay bị tra tấn đến chết… sau đó được xử lý, giải quyết như thế nào, quản lý hồ sơ chôn cất ra sao? Có lẽ, Bảy Nhu là mắt xích đầu tiên có thể hỏi. Nhưng liệu khi gặp tôi, Bảy Nhu có chịu nói về quá khứ đầy ắp tội ác của bộ máy nhà tù mà chính ông là một bộ phận gắn liền trong đó?

(Còn nữa)

Kỳ sau: Lời kể của người cai ngục

Bài và ảnh: ĐẶNG TRUNG KIÊN