Bài 1: “Thuyền trưởng” ra tòa án quốc tế cứu tàu

QĐND - Lần đầu tiên trong cuộc đời, tôi bị choáng khi phải ra… “hầu tòa”, mà lại là một tòa án quốc tế ở Vương quốc Anh, điều mà trước đó có nằm mơ tôi cũng không bao giờ nghĩ tới. Trước mắt tôi, hàng chục chủ nợ hằm hằm nhìn tôi với “ánh mắt hình viên đạn”. TS Nguyễn Ngọc Sự, Chủ tịch Hội đồng thành viên (HĐTV) Tổng công ty Công nghiệp tàu thủy (SBIC-Vinashin trước kia) kể lại thời khắc khó vượt qua nhất kể từ khi ông được giao nhiệm vụ làm "thuyền trưởng" con tàu khổng lồ đã bị chìm dưới vực sâu thăm thẳm nợ nần…

“Ghế nóng”

Lo lắng. Mất ngủ. Hoang mang… Đang đường đường là Phó tổng giám đốc Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam, một đơn vị đầu tàu của ngành công nghiệp cả nước, phải về Vinashin trong hoàn cảnh đó, dù là ai đi chăng nữa, hẳn chẳng thể vui vẻ gì. Bốn năm trước, khi gặp chúng tôi, ông Sự cũng bộc bạch: Tôi từng… từ chối nhiệm vụ này vì sợ nó quá sức mình. Liệu có thể trục vớt, chèo lái nổi một con tàu có quá nhiều thương tích như Vinashin không? Nhưng rồi, với trách nhiệm người cán bộ, đảng viên, ông đã nghiêm chỉnh chấp hành quyết định.

Một con tàu chở ô tô xuất khẩu do SBIC đóng bàn giao cho chủ tàu. Ảnh: Lê Quý Đôn

Mùa hè năm 2010, khi ông Sự về cương vị mới, bức tranh u ám của Vinashin có thể khái quát trong nhận định của Bộ Chính trị với 4 yếu kém, sai phạm nghiêm trọng: (1) Đầu tư mở rộng quá nhanh, quy mô lớn, một số dự án trái với quy hoạch được phê duyệt, dàn trải…, có lĩnh vực không liên quan đến công nghiệp đóng tàu và sửa chữa tàu biển, trong đó, nhiều lĩnh vực kém hiệu quả, có nhiều công ty, dự án thua lỗ nặng. (2) Tình hình tài chính đứng trước bờ vực phá sản: Theo số liệu ban đầu, ước tính dư nợ lên tới khoảng 86.000 tỷ đồng; nợ đến hạn phải trả hơn 14.000 tỷ đồng; tỷ lệ nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu gấp gần 11 lần, khó có khả năng tự cân đối dòng tiền. (3) Sản xuất, kinh doanh hiện đang bị đình trệ; bị mất hoặc giảm nhiều đơn đặt hàng; nhiều dự án đầu tư dở dang, không hiệu quả. (4) Tình hình nội bộ diễn biến phức tạp: Hơn 70.000 cán bộ, công nhân viên lo lắng do việc làm và thu nhập giảm; đã có khoảng 17.000 công nhân chuyển việc hoặc bỏ việc; 5000 công nhân bị mất việc làm; nhiều công nhân bị chậm trả lương trong nhiều tháng…

Trong vũng lầy nợ nần khổng lồ đó, khoản nợ quốc tế 600 triệu USD của 21 nhà đầu tư nước ngoài có thể nói là nguy cơ, là cửa ải khó vượt qua nhất. Sau bao ngày “nếm mật nằm gai”, bao lần đàm phán ròng rã suốt hai năm, có lúc tưởng chủ nợ đã “êm xuôi” thì bão tố lại trở về khi họ hai lần kiện Vinashin ra Tòa án quốc tế ở Vương quốc Anh.

Khoản vay 600 triệu USD của Vinashin vay từ 21 tổ chức tín dụng và nhà đầu tư quốc tế (chủ yếu là các quỹ đầu tư rủi ro) là một khoản vay rất đặc thù vì khoản vay này không có bảo lãnh của Chính phủ hoặc ngân hàng, mà nó được bảo đảm bằng 21 công ty, nhà máy lớn, chủ lực của tập đoàn. Đồng thời, các chủ nợ có quyền mua bán trên thị trường và có quyền tuyên bố tới hạn đòi 100% nợ ngay lập tức nếu Vinashin mắc những vi phạm theo quy định của thỏa thuận tại bất cứ thời điểm nào, mọi sự phán quyết đối với khoản vay phải được sự đồng thuận của tất cả các chủ nợ. Việc tái cơ cấu khoản vay này là việc làm hết sức khó khăn, được xác định tái cơ cấu khoản vay này mang tính then chốt để tái cơ cấu các khoản vay khác của Vinashin.

“Trong hai năm ấy, điện thoại tôi nhiều lúc “cháy” các cuộc gọi đòi nợ. Nhiều khi họ gọi điện chửi mắng tôi đủ kiểu. Tôi phải kìm nén, bình tĩnh bảo họ không nên “chửi” tôi mà hãy để tôi xử lý, đưa ra được giải pháp hiệu quả. Nếu không tình hình xấu đi thì họ có thể mất tất cả”- ông Nguyễn Ngọc Sự hồi tưởng.

Viết kịch bản phá sản để không… phá sản

Nói vậy nhưng vụ kiện không chỉ làm ông Sự mất ăn, mất ngủ mà lãnh đạo Chính phủ rất quan tâm vì nó ảnh hưởng tới cả uy tín quốc gia. Chính phủ chỉ đạo rất quyết liệt, cứ hai tuần có một cuộc họp và tuần nào ông Sự cũng phải báo cáo gửi ban chỉ đạo. Sau nhiều đàm phán không thành, Vinashin buộc phải chấp nhận ra tòa án Anh với sự lo lắng tột cùng của ông Sự và cộng sự.

Trước đó, Vinashin đưa ra một số hình thức tái cơ cấu khác nhau để đàm phán với các chủ nợ như: Xóa nợ, giảm nợ, hoãn nợ, giãn nợ, kể cả dự kiến trường hợp xấu nhất là phá sản Vinashin để được xóa nợ… Tuy nhiên, các phương án đưa ra đều gặp bế tắc không thể giải quyết được.

Qua nghiên cứu các quy định của hệ thống Luật của Anh quốc, cộng với sự tư vấn của các tư vấn luật (Mayer Brown), tư vấn tài chính (KPMG), ông Sự biết rằng, để tái cơ cấu khoản vay này có thể xử lý theo quy định của Luật Anh, trong đó có quy định một trong các giải pháp tái cơ cấu nợ bằng một Thỏa thuận tái cấu trúc. Để tòa án phán quyết, Vinashin phải đưa ra phương án tái cơ cấu và phải thuyết phục được tối thiểu 50% số chủ nợ đang nắm giữ tối thiểu 75% tổng số nợ chấp thuận thì sẽ được tòa án phán quyết theo “UK Scheme” buộc các chủ nợ còn lại phải chấp hành theo số đông nói trên. Để làm được việc này thì một khối lượng khổng lồ các thủ tục pháp lý, hồ sơ pháp lý, song song với việc đó còn phải gặp các chủ nợ thuyết phục họ đồng thuận với phương án đưa ra. Đây là việc làm chưa có tiền lệ đối với một tổ chức nào tại Việt Nam.

TS Nguyễn Ngọc Sự. Ảnh: NGUYÊN MINH

Thậm chí trong quá trình đàm phán, Vinashin đã phải yêu cầu tư vấn luật làm cho một bộ hồ sơ các thủ tục phá sản theo đúng quy định của pháp luật (thực chất chỉ để phục vụ cho đàm phán, không phải cho mục đích phá sản) để làm cơ sở trao đổi với các chủ nợ về khả năng phá sản của Vinashin là không thể tránh được nếu các chủ nợ không đồng thuận hỗ trợ.

“Đầu tiên, tôi xin được tạm hoãn phiên tòa để tổ chức hội nghị chủ nợ và may mắn được 50% số chủ nợ đồng ý. Tòa án phán quyết đồng ý theo đề nghị của Vinashin, cho phép tổ chức hội nghị chủ nợ tại Xin-ga-po, ủy quyền cho ông Nguyễn Ngọc Sự làm chủ tọa. Việc chuẩn bị hội nghị phải xong trước trong vòng 14 ngày”- ông Sự kể.

Hồ sơ cho hội nghị liên quan tới 21 chủ nợ trên khắp thế giới thực sự là một núi giấy tờ, nhiều tới mức cao lên đến tận… nóc nhà. Ông Sự phải ngày đêm thúc giục, cùng cấp dưới chuẩn bị sao cho chu đáo nhất và bằng mọi giá phải xong trước thời hạn tòa quy định. Tất cả gồng mình và cũng có được bộ hồ sơ gửi trước giờ “chốt hạ” hai ngày.

Phiên tòa đầu tiên trong lịch sử Vương quốc Anh

Ngày 5-8-2013, ông Sự bay sang Xin-ga-po cùng các luật sư để tổ chức hội nghị chủ nợ. Đến căn phòng diễn ra hội nghị, những ông Tây chủ nợ mặt khó đăm đăm đã ngồi đông đủ chờ sẵn. Một công ty kiểm phiếu độc lập được thuê đã sẵn sàng. Tiếng là chủ tọa nhưng lại là con nợ, ông Sự không giấu được sự lo lắng. Sự lo lắng ấy là không thừa khi vừa vào hội nghị, một chủ nợ gay gắt đứng phắt lên tuyên bố: “Yêu cầu hoãn hội nghị!”.

Hội trường im phăng phắc. Cả ông Sự và luật sư đều chết lặng và cảm thấy… choáng váng. Bao nhiêu công sức chuẩn bị bây giờ lại hoãn thì hỏng cả. Phút choáng váng rồi cũng qua, ông Sự bình tĩnh nói:

- Xin ngài cho biết lý do phải hoãn hội nghị?

- Tài liệu dày cả đống thế này, làm sao chúng tôi đọc kịp? - chủ nợ nói.

- Xin ngài bình tĩnh-ông Sự phân trần-chúng tôi đã nghiêm túc thực hiện đúng phán quyết của tòa án ở Anh. Tòa án quy định, tài liệu gửi trước 14 ngày, chúng tôi đã gửi trước 16 ngày, tất cả chủ nợ đều đọc được sao ngài lại nói không đọc kịp? Vì vậy, tôi, với tư cách là chủ tọa hội nghị được tòa án ủy quyền, tuyên bố vẫn tổ chức hội nghị!

Những trình bày có lý có tình của ông Sự dần dần thuyết phục được các chủ nợ. Kết thúc hội nghị, các chủ nợ đã bỏ phiếu với tỷ lệ đồng thuận cao hơn yêu cầu với phương án mà Vinashin đề xuất (64,7059% số chủ nợ nắm giữ 79,3460% tổng số nợ). Người đòi dừng hội nghị lại chính là một trong những người đầu tiên đồng ý với đề nghị của Vinashin.

Ngày 4-9-2013, Tòa án tối cao Vương quốc Anh tổ chức phiên tranh tụng, ông Sự còn hồi hộp và lo lắng hơn. “Lần đầu tiên vào một tòa án quốc tế, thực sự tôi cảm thấy choáng. Tâm thế của một con nợ lớn sao mà tự tin được. Các quan tòa lại mặc quần áo cổ đại nhìn rất “uy nghi”. Cảm giác là không nhận thấy 1% họ ủng hộ gì mình cả!”.

Theo đúng diễn biến phiên tòa, ông luật sư lên trình bày 15 phút. Đến lượt ông chánh án trình bày, ông ta vừa trang nghiêm nói, vừa chỉ ra cái bàn to la liệt tài liệu:

- Tôi đã đọc rất kỹ tài liệu, chúng rất nhiều. Đây là vụ án rất hy hữu vì luật của Vương quốc Anh đã đề ra từ lâu nhưng tòa án chưa bao giờ xử một vụ tương tự để có tiền lệ. Vì thế, chúng tôi phải đọc rất kỹ và thấy Vinashin đã chuẩn bị rất đầy đủ. Tòa phán quyết đồng ý kiến nghị của Vinashin!

Các chủ nợ xôn xao nhưng cuối cùng họ cũng đồng ý với phán quyết của tòa. Tòa án tối cao Vương quốc Anh đã phán quyết phê chuẩn Thỏa thuận tái cấu trúc trong tố tụng do Vinashin đệ trình.

Phán quyết của tòa khiến ông Sự thở phào như trút được gánh nặng luôn đè lên ông suốt 3 năm trời. Công ty tư vấn luật cũng rất phấn khởi, một công ty nổi tiếng của Anh cũng xin phép được lấy hồ sơ vụ kiện làm mẫu bồi dưỡng cho cán bộ. Với khoản nợ 600 triệu USD được các chủ nợ đồng ý hoán đổi trái phiếu mới, thời hạn 12 năm, lãi suất 1% năm. Theo  giới chuyên môn đánh giá là một phương án rất tối ưu trong bối cảnh khó khăn “nghẹt thở” của Vinashin, không khác gì một khoản vay không lãi trong vòng 18 năm.

“Việc tái cơ cấu nợ là vấn đề quan trọng nhất trong quá trình tái cơ cấu Vinashin, nó phải được ưu tiên làm trước để tạo sự ổn định và rõ ràng về tài chính. Đến nay, về cơ bản, số nợ khổng lồ của Vinashin đã được tái cơ cấu, số nợ cũng đã giảm đi đáng kể, còn lại được giãn nợ 10 đến 12 năm với lãi suất bằng 0 hoặc lãi suất rất thấp (1%), đặc biệt là lãi phát sinh gần như không đáng kể (trước khi tái cơ cấu, mỗi ngày lãi suất và chênh lệch tỷ giá phát sinh khoảng 20 tỷ đồng). Bây giờ, việc tái cơ cấu nợ đã cơ bản rồi thì vấn đề tạo dựng lại lòng tin với khách hàng, tìm kiếm việc làm cho người lao động là hết sức quan trọng và cấp bách” - ông Nguyễn Ngọc Sự khẳng định.

Ghi chép của NGUYÊN MINH