Bài 1: Thiệt hại nặng nề do hạn hán, xâm nhập mặn

Đồng khô, người khát

Tới các xã phía Tây thuộc huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận những ngày này, chúng tôi thấy cảnh tượng trên các vùng quê từ thị trấn Lương Sơn tới xã Phan Lâm giống như hoang mạc. Dưới cái nắng như thiêu đốt tại cánh đồng Hố Khỉ, bà Đặng Thị Đỗ ở thôn 1, xã Phan Lâm đang vội vã lùa đàn bò đi tìm nước uống. Xung quanh bà là những thửa ruộng nối tiếp nhau rộng hàng trăm héc-ta đang khô khốc, nứt toác, cát bụi bay mịt mù. “Hơn nửa năm rồi vùng này không có một giọt mưa. Ruộng đồng phải bỏ hoang. Nước cho người và gia súc chưa đủ, nói gì đến cấy trồng”-Bà Đỗ phân trần.

Tại huyện Hàm Tân, tình trạng hạn hán còn căng thẳng hơn. Giữa trưa nắng, những chiếc xe gắn máy cải tiến kéo theo bồn chở nước chạy như con thoi khắp các đường làng, ngõ xóm. Gia đình nào cũng ngổn ngang thùng chậu để trữ nước. Chị Trần thị Ly ở thôn 3, xã Sơn Mỹ cho biết, mấy tháng nay, mỗi ngày gia đình chị phải chi 50.000 đồng để mua nước phục vụ ăn uống và sinh hoạt. Cách đó không xa, cánh đồng lúa gần 50 ngày tuổi, rộng khoảng 30ha của người dân thôn Phò Trì, xã Tân Thắng, đang chết khô vì thiếu nước. Xót của, nhiều gia đình ra đồng nhổ lúa mang về cho bò ăn. Cầm trên tay nắm lúa chết, bà Nguyễn thị Lũy ở thôn Phò Trì ngậm ngùi cho biết: “Nhà tôi có 5 miệng ăn chỉ trông chờ vào 4 sào lúa, vậy mà giờ lúa chết hết không biết lấy gì nuôi con”.

Tới các xã Phước Trung, Phước Tiến, Phước Thành của huyện Bác Ái, tỉnh Ninh Thuận, hạn hán đang bày ra cảnh tượng tiêu điều. Các khe suối, hồ chứa nước ở đây đều cạn trơ đáy, ruộng vườn, cây cối chết khô, đàn cừu hàng chục nghìn con của các trang trại tại cánh đồng Tham Dú-Đồng Dày thiếu thức ăn và nước uống đang suy kiệt. Hằng ngày, chính quyền phải chở nước từ nhà máy nước Phan Rang cách khoảng 50km lên cấp nước cho người dân. Do lượng nước cấp hạn chế nên một số người dân phải xuống các khe suối đào bới, chắt nước từ lòng suối rỉ ra mang về phục vụ sinh hoạt. 

Người dân thôn 3, xã Sơn Mỹ, huyện Hàm Tân (Bình Thuận) mua nước phục vụ sinh hoạt hằng ngày. 

Tại nhiều địa phương ở khu vực Nam Trung Bộ như Hàm Tân, Hàm Thuận Nam (Bình Thuận), Bác Ái, Ninh Hải (Ninh Thuận), Khánh Sơn (Khánh Hòa), nước dành cho sản xuất đã trở thành thứ xa xỉ. Sản xuất nông nghiệp bị đình trệ, nhiều diện tích đất phải bỏ hoang. Mối quan tâm hàng đầu hiện nay của người dân cùng chính quyền địa phương là bảo đảm nguồn nước uống, sinh hoạt cho người và vật nuôi. Tuy nhiên đây cũng là bài toán nan giải bởi hầu hết sông, hồ, đập, giếng… cạn khô. Tại huyện Hàm Tân, các nhà máy cung cấp nước sinh hoạt khu vực Sơn Mỹ, Tân Thắng đã ngừng hoạt động, nhà máy nước Tân Minh dự kiến chỉ có thể cung cấp được đến hết tháng 3. Nhằm bảo đảm duy trì nguồn nước phục vụ sinh hoạt cho người dân, huyện Hàm Tân đã chi khoảng 1,8 tỷ đồng hỗ trợ các xã khoan và đào giếng mới nhưng tỷ lệ thành công rất thấp. Nhiều mũi khoan sâu 80-85m vẫn không có nước, có mũi khoan gặp nước nhưng bị nhiễm mặn không thể sử dụng. “Nếu khoan thành công, người dân sẵn sàng chi trả cho chúng tôi 100 triệu đồng cho 1 giếng nhưng chúng tôi đành bó tay”-Một thợ khoan giếng ở đây cho biết.

Trong khi chờ đợi một “phép màu” từ tự nhiên và chính quyền, từ đầu năm đến nay, người dân nhiều địa phương phải tự giải tỏa cơn khát bằng cách mua nước sinh hoạt với giá trung bình khoảng 100.000 đồng/1m3. Riêng với các hộ có vườn cây ăn trái thì phải mua nước tưới bằng xe bồn với giá 2 triệu đồng/8m3.

Chồng chất khó khăn

Đây là năm thứ 2 liên tiếp các tỉnh khu vực Nam Trung Bộ phải hứng chịu thiên tai hạn hán nghiêm trọng. Trong khi hậu quả của đợt hạn hán mùa khô 2014-2015 chưa khắc phục xong, thì thiệt hại do hạn hán mùa khô 2015-2016 lại ập tới khiến những khó khăn càng thêm chồng chất. Báo cáo của các địa phương cho biết, do ảnh hưởng của tình hình hạn hán và xâm nhập mặn, vụ Đông Xuân năm nay, diện tích gieo sạ lúa của tỉnh Khánh Hòa chỉ đạt 90%, năng suất giảm khoảng 30%, toàn tỉnh có hơn 7.000 hộ với gần 35.000 nhân khẩu bị thiếu nước; tỉnh Bình Thuận đã phải cắt giảm thêm 15.423ha lúa do không đủ nguồn nước tưới, tổng diện tích cây hằng năm bị thiệt hại là 1.402ha, khoảng 90.000 người dân thiếu nước sinh hoạt. Tại Ninh Thuận, 22% diện tích đất nông nghiệp phải dừng sản xuất trong vụ Đông Xuân, đàn gia súc gần 300.000 con cùng hơn 1.000 hộ dân thiếu nước nghiêm trọng, hơn 33.000 hộ phải hỗ trợ gạo do ảnh hưởng của tình trạng hạn hán. Địa phương này đang đề nghị Chính phủ cấp gạo cứu đói giáp hạt đợt 1 năm 2016 là 6.052,5 tấn.

Đời sống của người dân vùng hạn đang gặp rất nhiều khó khăn do sản xuất bị đình trệ, sinh hoạt bị đảo lộn. Hạn hán làm mất mùa, nợ nần, nghèo đói thành cái vòng luẩn quẩn. Điển hình như ở xã Phan Lâm (Bắc Bình) có 300 hộ thì 115 hộ thuộc diện nghèo; thôn Phò Trì, xã Tân Thắng (Hàm Tân) có 520 hộ thì 270 hộ thuộc diện nghèo và cận nghèo. “Có những gia đình một ngày không làm ra nổi 20.000 đồng nhưng vẫn phải mua 50.000 đồng nước để sinh hoạt. Hạn hán khiến đời sống của bà con rất cơ cực”-Ông Huỳnh Văn Cơ, Trưởng thôn Phò Trì ngậm ngùi cho biết.  

Theo dự báo của Trung tâm Dự báo Khí tượng-Thủy văn Trung ương, phải đến cuối tháng 6, hiện tượng El Nino mới kết thúc và Nam Trung Bộ mới có mưa. Trong khi đó, vụ Hè Thu thường bắt đầu vào khoảng đầu tháng 5, vì vậy dự kiến thiệt hại sẽ còn lớn hơn nhiều lần so với hiện nay.

Bài và ảnh: DUY HIỂN – ĐÌNH ĐÔNG