Bài 1: Giải phóng mặt bằng – không cần, vẫn cố…

QĐND Online - Đã 7 năm kể từ khi triển khai xây dựng tuyến tàu điện ngầm đầu tiên tại TP Hồ Chí Minh, dự kiến khởi công vào đầu năm 2009 nhưng phải lùi lại giữa năm 2009, cuối 2009 rồi lùi tới 2010; gần đây lại lùi tới 2011, song vẫn có nguy cơ bế tắc. Từ năm 2008, Báo Quân đội nhân dân là tờ báo đầu tiên phản ánh những vướng mắc của dự án. Nhân dịp Phó thủ tướng Chính phủ vừa có công văn chỉ đạo UBND TPHồ Chí Minh giải quyết vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ dự án, QĐND Online xin giới thiệu bài viết phản ánh tổng quan các vướng mắc cản trở dự án này…

ĐỊA PHƯƠNG NÓI “CẦN” – BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI, TƯ VẤN NHẬT BẢN BẢO “KHÔNG”

Năm 2003, vấn đề làm tàu điện ngầm ở TP Hồ Chí Minh đã được bàn thảo nhưng phải đến năm 2007, dự án mới chính thức được Chính phủ phê duyệt. Theo quy hoạch, hệ thống đường sắt đô thị của TP Hồ Chí Minh gồm 7 tuyến metro xuyên tâm và vành đai với tổng chiều dài là 94,4 km. Tuyến metro (tàu điện ngầm) số 1 Bến Thành - Suối Tiên là tuyến đầu tiên được triển khai, khởi động từ năm 2008, dự kiến sẽ khởi công vào đầu năm 2009 nhưng đến nay (tháng 8-2010) dự án vẫn nằm trên giấy vì các quyết định thu hồi đất của UBND TP Hồ Chí Minh ban hành vào tháng 12 năm 2008 đã vấp phải sự phản ứng quyết liệt của người dân. Đây là nguyên nhân chính làm cản trở dự án nhưng thật khó tin, nguồn gốc của nguyên nhân đó lại do những chỉ đạo, điều hành trái với quy luật và mục tiêu thông thường của tất cả các quốc gia trên thế giới khi làm tàu điện ngầm. Để bạn đọc hình dung rõ hơn vấn đề này, xin lược thuật như sau:

Sơ đồ tuyến tàu điện ngầm TP Hồ Chí Minh

Đầu năm 2006, chủ đầu tư dự án là Bộ Giao thông Vận tải (GTVT) và đơn vị tư vấn là nhà thầu Otanabe (Nhật Bản) đưa ra phương án không giải tỏa nhà dân nằm trên tuyến ngầm dài 2,6 km từ Bến Thành đến khu Ba Son. Chuyên gia Nhật Bản khẳng định: Tất cả các công trình cũng như nhà dân trên đoạn đi ngầm được giữ nguyên không cần giải tỏa khi thi công; những hộ dân nào trước đây chưa xây dựng nay có nhu cầu vẫn được xây 3- 4 tấm móng nông.Thế nhưng, đến năm 2007, khi dự án được chuyển giao cho UBND TP Hồ Chí Minh làm chủ đầu tư thì 18 hộ dân trên đường Ngô Văn Năm bị buộc giải tỏa trắng. Người dân nhiều lần đề nghị các cấp chính quyền trả lời lý do giải tỏa trái ngược với đơn vị tư vấn nhưng không được trả lời. Vì vậy, ngày 18-12-2007, các hộ dân đã cử người ra Hà Nội, xin làm việc với Bộ Giao thông vận tải về vấn đề này. Theo quan điểm của Vụ kế hoạch đầu tư thuộc bộ này thì: đường sắt ngầm là để tránh giải toả các công trình bên trên các khu đô thị, hoàn toàn bảo đảm an toàn trong quá trình thi công, không cần thiết giải toả các công trình trên mặt đất. Phía Công ty TEDISOUTH – đơn vị tư vấn thiết kế lập dự án đường sắt ngầm này cũng khẳng định: Khu nhà cách vòm hầm Metro tới 9,43 mét là an toàn tuyệt đối vì trong điều kiện bình thường, khi thi công các tuyến tàu điện ngầm, các công trình trên đất chỉ cần cách đỉnh vòm hầm của đường sắt ngầm 5m trở lên. Vì vậy, chính Ban quản lý đường sắt đô thị TP Hồ Chí Minh, Sở Giao thông công chánh đã làm việc lại với đơn vị tư vấn Nhật Bản và ngày 26-3-2008 đề nghị thành phố chấp thuận phương án không cần giải toả.

Ngày 12-4-2008, khi các chuyên gia người Nhật đến khảo sát sơ bộ khu nhà, các hộ dân đã tranh thủ tiếp xúc với ông Kobayashi - trưởng phần đường hầm, ông này cũng khẳng định: Việc giải toả các công trình trên đất là không cần thiết. Sau khi các hộ dân công khai đoạn băng ghi âm của chuyên gia Nhật Bản, các cơ quan chức năng đã trưng cầu ý kiến của Viện Khoa học công nghệ giao thông vận tải và lần thứ 2 báo cáo đề nghị UBND thành phố chấp thuận phương án không cần di dời các hộ dân, chỉ cần sơ tán trong quá trình thi công. Công văn số 447 ngày 5-6-2008 của Viện này nêu rõ: Theo kinh nghiệm thi công hầm của các nước trên thế giới, khi sử dụng các giải pháp kỹ thuật cao sẽ ảnh hưởng không lớn đến kết cấu nhà móng nông phía trên và lân cận hầm. Công văn này cũng khuyến nghị: “Việc giải toả và phá bỏ một số nhà dân khi thi công hầm về mặt kỹ thuật đơn thuần là không cần thiết” và “để bảo đảm tuyệt đối an toàn, các hộ dân có nhà nằm trên đường hầm cần được sơ tán trong quá trình thi công tuyến tàu điện ngầm.

Trước đó, đã có rất nhiều đơn thư khiếu nại việc thu hồi đất hàng chục lần được 18 hộ dân gửi đến các cấp chính quyền thành phố nhưng không được xử lý theo đúng Luật khiếu nại, tố cáo. Vì vậy, người dân đã phải gửi đơn thư vượt cấp lên Thủ tướng Chính phủ. Ngày 29-4-2008, Phó thủ tướng Trương Vĩnh Trọng đã có công văn chỉ đạo: Giao UBND TP Hồ Chí Minh kiểm tra, giải quyết khiếu nại, kiến nghị của 18 hộ dân liên quan; giải thích rõ nguyên nhân giải tỏa và công khai thiết kế kỹ thuật để các hộ dân biết, báo cáo Thủ tướng Chính phủ kết quả trong tháng 6-2008.

Thế nhưng, suốt 3 năm liền đến nay, chỉ đạo đó vẫn chưa được UBND TP Hồ Chí Minh thực hiện nghiêm túc. UBND TP Hồ Chí Minh cũng không chấp thuận phương án đề nghị ban đầu của Ban quản lý đường sắt đô thị TPHCM là không cần giải tỏa với lý do rất chung chung “phải giải tỏa trắng mới đảm bảo an toàn tuyệt đối”. Trong tháng 12-2008, UBND TP Hồ Chí Minh đã ra 2 quyết định (trong đó có một quyết định bổ sung cho quyết định thứ nhất) về việc thu hồi đất tại khu vực dự án Bến Thành - Suối Tiên. Trên cơ sở quyết định này, UBND quận 1, Ban Bồi thường GPMB quận 1 suốt 2 năm qua liên tục “ép” người dân ký giấy thu hồi đất, răn đe cưỡng chế đập bỏ nhà cửa. Phải đến tháng 5-2009, 18 hộ dân đã gửi bản kiến nghị tới cuộc họp tiếp xúc cử tri với đại biểu Quốc hội. Chủ tịch Nguyễn Minh Triết đã nhận bản kiến nghị và yêu cầu lãnh đạo Thành phố để chỉ đạo xử lý vụ việc. 

Sơ đồ phối cảnh tuyến tàu điện ngầm

CHẬM VÌ CHƯA GIẢI QUYẾT THẮC MẮC CỦA DÂN

Ông Ngô Văn Bắc, một hộ dân cho biết: “Tôi cũng không hiểu vì sao UBND TP Hồ Chí Minh liên tục thay đổi quan điểm. Có lẽ sau khi có chỉ đạo của Chủ tịch nước đúng vào thời điểm họp HĐND, để “trấn an dư luận”, các cấp chính quyền không ra văn bản nào mà chỉ truyền đạt miệng rằng sẽ không giải tỏa 18 căn nhà. Nhưng thay vào đó, chính quyền thành phố yêu cầu các hộ dân làm cam kết theo mẫu có chứng thực của UBND phường về việc “tự chịu trách nhiệm đối với căn nhà và tài sản của mình trong khi thi công đường hầm metro. Nếu có xảy ra sự cố ảnh hưởng đến tài sản, tính mạng thì Nhà nước không chịu trách nhiệm”. Tuy nhiên, chỉ một thời gian sau kỳ họp HĐND thì UBND quận 1 ra thông báo buộc các hộ dân khu vực Ngô Văn Năm phải di dời, bàn giao mặt bằng trong quý I/2010?. Một văn bản thông báo về việc mở tài khoản bồi thường giải phóng mặt bằng đã được Ban bồi thường giải phóng mặt bằng gửi đến cho chúng tôi ngày 16-12-2009 bằng hình thức “dán” trước cửa nhà sau khi vấp phải sự phản đối quyết liệt của dân”. Sự can thiệp, ép các hộ dân di dời càng căng thẳng và vô lý hơn khi ngày 31-12-09, ông Lưu Trung Hòa, Phó chủ Tịch UBND quận 1 còn ký một văn bản yêu cầu các hộ dân phải ra khỏi nhà chậm nhất đúng vào ngày …mùng Một Tết Canh Dần, khiến dư luận không khỏi bức xúc. Cũng thời điểm này, người dân tiếp tục kiến nghị Thanh tra Chính phủ, Thanh tra Bộ Quốc phòng làm việc và cung cấp thêm nhiều tài liệu về những dấu hiệu “khuất tất” của dự án, đặc biệt là sau khi Thanh tra Chính phủ có công văn số 125/TTCP-VP ngày 19-01-2010 gửi Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh đề nghị giải quyết vụ việc thì sự can thiệp mới tạm lắng xuống và công văn này đã không thể thực hiện. Song ngày 26-4-2010, Ban bồi thường GPMB quận 1 lại tiếp tục ra văn bản thông báo lãi suất tiền gửi bồi thường và yêu cầu các hộ dân tới nhận tiền, bàn giao mặt bằng cho chủ đầu tư “theo quy định”…

Trước những ý kiến của Thanh tra Chính phủ, phải đến ngày 5-4-2010, UBND TP Hồ Chí Minh mới có công văn báo cáo Thủ tướng Chính phủ về việc giải quyết kiến nghị, khiếu nại của một số hộ dan phường Bến Nghé, Quận 1. Tuy nhiên, công văn này lại báo cáo chưa đúng thực tế khi khẳng định: “UBND TP nhấn mạnh các công ty tư vấn, chuyên gia người Nhật, Viện Khoa học công nghệ giao thông vận tải đều chưa khẳng định khi thi công ngầm sẽ không xảy ra sự cố lún sụp các công trình trên mặt đất cũng như đảm bảo an toàn khi tuyến metro đưa vào sử dụng”. Sự thật hoàn toàn ngược lại, chính những cơ quan này đã khẳng định không cần phải giải tỏa trắng mà vẫn thực hiện được dự án. Người dân tiếp tục chưa đồng thuận với báo cáo này.

Cho nên, gần đây nhất, Phó thủ tướng Trương Vĩnh Trọng đã có ý kiến chỉ đạo tại công văn số 5532/VPCP-KNTN ngày 9-8-2010, nêu rõ: “UBND TP Hồ Chí Minh cần giải thích rõ để tạo được sự đồng thuận của các hộ dân bị thu hồi đất sử dụng vào mục đích công cộng và giải quyết các kiến nghị chính đáng của các hộ dân theo quy định của pháp luật”.

CÔNG MINH - NGỌC HOÀNG

Bài 2: Những nghi vấn phía sau “giải tỏa trắng”