QĐND - Trong những ngày tháng Tám lịch sử, chúng tôi có dịp trở về huyện Ba Tơ (Quảng Ngãi) - quê hương của cuộc khởi nghĩa được ví như "phát súng" mở màn cho cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945, để ghi lại những đổi thay trên mảnh đất giàu truyền thống cách mạng này.

Tiếng súng mở màn Tổng khởi nghĩa

Trên chuyến xe về với Ba Tơ, suốt chặng đường dài hơn 60km xuất phát từ thành phố Quảng Ngãi, Thượng úy Thới Xuân Bắc, cán bộ Ban CHQS huyện Ba Tơ nhiệt tình giới thiệu với tôi những tên đất, tên người gắn liền với đội Du kích Ba Tơ, với cuộc khởi nghĩa quật cường 66 năm về trước. Vẫn còn đó ngọn núi Cao Muôn chót vót, nơi chứng kiến đội du kích Ba Tơ tuyên thệ “Hy sinh vì tổ quốc”. Dòng sông Liên, nơi đội du kích nhiều đêm dùng thuyền chở vũ khí và chiến lợi phẩm về căn cứ. Rồi nữa, đồn Ba Tơ, sân vận động Ba Tơ - “chảo lửa” của cuộc khởi nghĩa năm nào...

Ba Tơ hôm nay

Tại Bảo tàng Khởi nghĩa Ba Tơ, chúng tôi được cảm nhận hào khí cuộc khởi nghĩa qua các hiện vật lịch sử và lời giới thiệu của hướng dẫn viên. Năm 1939, thực dân Pháp chọn Ba Tơ làm "căng an trí” để đày ải tù chính trị đã mãn hạn tù, hòng dập tắt ngọn lửa cách mạng. Nhưng chính ở nơi đây, một chi bộ Đảng Cộng sản đã được thành lập (năm 1942). Sau đó, Ủy ban vận động Cứu quốc Quảng Ngãi ra đời, chắp nối với nhiều cơ sở cách mạng trong tỉnh, tiến hành xây dựng chiến khu đánh Pháp đuổi Nhật.

Ông Trần Thanh Vân, 63 tuổi, nguyên Chủ tịch UBND huyện Ba Tơ (từ 1992 đến 2004), người trực tiếp nghiên cứu, viết lịch sử Đảng bộ huyện Ba Tơ kể:

- Sau khi Nhật hất cẳng Pháp tại Đông Dương, Chi bộ Đảng ở "căng an trí" đã vận dụng linh hoạt, sáng tạo tinh thần Nghị quyết Hội nghị Trung ương VIII (tháng 5-1941): “Với lực lượng sẵn có, ta có thể lãnh đạo một cuộc khởi nghĩa từng phần, trong từng địa phương, cũng có thể giành thắng lợi và mở đường cho cuộc khởi nghĩa to lớn”. Trưa 10-3, Tỉnh ủy lâm thời Quảng Ngãi quyết định triệu tập cuộc họp bất thường để bàn kế hoạch khởi nghĩa. Thực hiện kế hoạch đó, đúng 17 giờ ngày 11-3, hàng trăm đồng bào được các chiến sĩ cộng sản vận động, tập trung trước Nha Kiểm Lý, hô vang: "Đánh đổ quân phiệt Nhật, tẩy sạch thực dân Pháp. Việt Nam độc lập. Đảng Cộng sản Đông Dương muôn năm…", khiến binh lính ngụy và tay sai tại Nha Kiểm Lý run sợ.

Lời kể của ông Vân khiến chúng tôi nhớ lại những hồi tưởng của ông Võ Phấn, 98 tuổi (một trong số 17 chiến sĩ du kích, trực tiếp phát động khởi nghĩa Ba Tơ) tại nhà riêng ở thành phố Quảng Ngãi. Ông Phấn kể:

- Sau khi khép chặt vòng vây, lực lượng của ta kêu gọi binh lính ngụy và tay sai hạ súng ra hàng. Qua ánh sáng bập bùng của hàng nghìn ngọn đuốc, chúng tôi nhận ra kẻ thù đang run lên bần bật.

Ông Võ Phấn dừng lại hồi lâu, giọng trở nên phấn chấn:

- Cuộc khởi nghĩa thắng lợi, chúng tôi hạ cờ ba sắc và kéo lá cờ đỏ sao vàng lên đỉnh cột giữa sân đồn. Khi ấy, người dân vẫn nườm nượp ra đường để đốt đuốc, hát vang khúc hoàn ca chiến thắng. Anh Phạm Kiệt, chỉ huy đội du kích, dõng dạc tuyên bố: "Cách mạng đã thành công ở Ba Tơ".

Sáng 12-3, tại sân vận động Ba Tơ, Ban chỉ huy cuộc khởi nghĩa tổ chức mít tinh, tuyên bố xóa bỏ chính quyền thực dân phong kiến, thành lập chính quyền cách mạng. Thông tin về cuộc khởi nghĩa Ba Tơ giành thắng lợi nhanh chóng lan rộng, một cao trào khởi nghĩa vũ trang từng phần nổ ra khắp Quảng Ngãi và các tỉnh miền Trung, báo hiệu và mở màn cho Tổng khởi nghĩa cách mạng Tháng Tám giành thắng lợi.

Tiên phong trên trận tuyến mới

Không chỉ gan dạ, kiên cường trong chiến đấu mà trong lao động sản xuất, xây dựng quê hương, người dân Ba Tơ cũng rất cần cù, chịu thương, chịu khó. 66 năm sau cuộc khởi nghĩa, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Ba Tơ đã chung sức, đồng lòng đoàn kết, vươn lên phát triển kinh tế, xóa đói, giảm nghèo và là huyện duy nhất ở Quảng Ngãi được Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới.

Về Ba Tơ hôm nay đi trên đường 5A ngày xưa - con đường vận chuyển tù nhân trong kháng chiến chống Pháp - giờ đây là Quốc lộ 24, huyết mạch giao thông nối Tây Nguyên với các tỉnh đồng bằng ven biển miền Trung. Chính con đường này đã giúp Ba Tơ trở thành cửa ngõ Tây Nguyên, tạo nên "cú hích" quan trọng trong công cuộc phát triển kinh tế, xã hội của địa phương. Ba Tơ hôm nay là một thị trấn huyện lỵ sầm uất. Hai bên những con đường mang tên các nhà lãnh đạo, đội viên du kích Ba Tơ năm xưa như: Phạm Kiệt, Trần Quý Hai, Trần Lương... là những căn nhà cao tầng khang trang, hiện đại. Bao bọc quanh huyện lỵ là những cánh đồng lúa vàng ươm, xa hơn những cánh rừng thông và keo xanh ngát... Tất cả như kết nên một bức tranh Ba Tơ với diện mạo mới. Ông Trần Trung Triết, Phó bí thư Huyện ủy, Chủ tịch HĐND huyện Ba Tơ tâm sự:

- Bước ra khỏi chiến tranh, Ba Tơ lại đối mặt với vô vàn khó khăn: Hơn 84% dân số là đồng bào Hre, trình độ dân trí thấp, địa phương bị chiến tranh tàn phá nặng nề... Thế nhưng, được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, “cụ thể hóa” bằng những chương trình, chính sách lớn như: Chương trình 134, 135; Quyết định 167; đặc biệt là Nghị quyết 30a... Những chủ trương, chính sách trên của Đảng, Nhà nước trở thành nền tảng quan trọng giúp Ba Tơ vươn lên từng bước thoát khỏi đói nghèo, lạc hậu.

Đội du kích Ba Tơ tại núi Cao Muôn. Ảnh tư liệu

Cũng theo ông Triết, từ nguồn vốn của các chương trình này, những ngôi nhà tranh, vách đất đã dần được thay thế bằng nhà xây kiên cố. Bên cạnh đó, Nhà nước cũng đã đầu tư xây dựng hàng loạt công trình, tạo điều kiện để địa phương thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội. Nhờ có các công trình thủy lợi, người dân chủ động nguồn nước tưới nên cây trồng cho năng suất cao. Riêng cây lúa, năng suất tăng hằng năm, bình quân hiện nay đạt 46 tạ/ha. Có địa phương, năng suất lúa cao như xã Ba Động, đạt hơn 60 tạ/ha. Ngoài cây lúa, hằng năm các địa phương trong huyện còn trồng gần 400ha ngô, với năng suất bình quân 36,2 tạ/ha; hơn 1.700ha sắn, năng suất 124 tạ/ha, sản lượng đạt hơn 21.000 tấn...

Một lợi thế của Ba Tơ là phát triển kinh tế rừng. Những năm gần đây, một số cây nguyên liệu đã được quy hoạch phát triển, mang lại hiệu quả kinh tế tương đối cao. Đến nay, người dân trong huyện đã trồng được hơn 3.500ha rừng nguyên liệu, tham gia quản lý bảo vệ gần 6000ha rừng phòng hộ; khoanh nuôi, chăm sóc rừng tái sinh hơn 1.400ha; quản lý bảo vệ rừng nguyên liệu hơn 2000ha... Nhờ làm tốt công tác giao đất, giao rừng, nên tỷ lệ phủ xanh đất trống đồi núi trọc ở Ba Tơ đến nay đạt gần 65%, cao nhất tỉnh.

Văn hóa - xã hội cũng có những chuyển biến tích cực, đặc biệt ngành giáo dục huyện đã được Bộ Giáo dục - Đào tạo công nhận đạt chuẩn phổ cập giáo dục tiểu học đúng độ tuổi và phổ cập giáo dục trung học cơ sở vào năm 2008. Ông Lê Hàn Phong, Chủ tịch UBND huyện Ba Tơ khẳng định: Cùng với sự đầu tư của Đảng, Nhà nước, nguồn lực to lớn nhất ở Ba Tơ chính là sự đoàn kết của hơn 51.000 đồng bào. Đó chính là sức mạnh giúp Ba Tơ vươn lên xóa đói, giảm nghèo. Đến nay, thu nhập bình quân đầu người của huyện đạt 6,7 triệu đồng/năm, tăng gần 3 triệu đồng so với năm 2006. Năm 2006 toàn huyện có hơn 60% hộ nghèo thì nay chỉ còn 27,7%, thấp nhất trong các huyện miền núi của tỉnh Quảng Ngãi.

Bà Phạm Thị Hoái, 82 tuổi, người trực tiếp tham gia cuộc khởi nghĩa Ba Tơ, hiện sống tại thị trấn Ba Tơ, xúc động:

- Trong kháng chiến, tôi cùng đồng bào nhất tề xông lên giành chính quyền dưới sự lãnh đạo của chi bộ đầu tiên ở Ba Tơ. Ngày nay, tôi lại được chứng kiến con cháu đoàn kết, phát huy truyền thống cách mạng, dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ huyện Ba Tơ để xây dựng quê hương giàu đẹp. Đó là hạnh phúc lớn nhất của cuộc đời tôi.

Chia tay Ba Tơ trong lưu luyến, chúng tôi hiểu rất rõ vì sao mảnh đất này xứng đáng với danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân trong kháng chiến và Anh hùng Lao động trong thời kỳ đổi mới.

Bài và ảnh: Nguyễn Tấn Tuân