Ai đi qua ngã tư Cửa Đông, thành phố Nam Định sẽ thấy cặp vợ chồng tuổi trạc 60 bán đậu hoa (tào phớ) cùng những chiếc bánh ngọt. Vào buổi sáng, khách đông, tấp nập ngồi chen chúc thưởng thức những cốc tào phớ thơm mát hương hoa bưởi, những chiếc bánh ngọt đậm đà mùi va-ni. Hai vợ chồng có cùng nét mặt phúc hậu, thao tác trên nồi tào phớ trắng muốt, trên mâm bánh  ngọt, dẻo, điệu nghệ như nghệ sĩ chơi đàn thập lục. Người phụ nữ phúc hậu đó chính là bà Hà Thị Nhiên, nhân vật trong bức ảnh nổi tiếng “Cô dân quân kéo mảnh xác máy bay Mỹ”. Bà Nhiên kể:

Những năm 1966-1967 là thời gian giặc Mỹ đánh phá ác liệt nhất của vùng biển Nam Định. Ở đây có những cửa sông đổ ra biển: Cửa biển Ba Lạt, cửa sông Ninh Cơ,... Đây là những điểm làm chuẩn của máy bay Mỹ khi bay ra đánh miền Bắc và là nơi trút bom, đạn còn lại trước khi hạ cánh xuống hạm tàu.

Vùng biển Hải Thịnh (Hải Hậu) quê của bà lại nằm ngay cửa sông Ninh Cơ, nên lĩnh đủ. Xóm làng tan nát! Cây cối, nhà cửa tan hoang! Bà con sống trong những túp lều hoặc ở sâu trong lòng đất. Nhân dân ở đây gái cũng như trai, trẻ cũng như già đều là những chiến sĩ vừa sản xuất, vừa đánh giặc.

Cô dân quân kéo mảnh xác máy bay Mỹ. Ảnh: QUANG VĂN

Trung đội nữ dân quân thôn Năm Căn, Hải Thịnh, Hải Hậu của Hà Thị Nhiên được trang bị một khẩu 12,7mm. Chị em trong khẩu đội thay nhau trực chiến cả ngày lẫn đêm. Trời chạng vạng tối là chị em hò nhau di chuyển, ngụy trang trận địa để bảo đảm bí mật.

Là địa điểm xung yếu, quan trọng, nên quân khu tăng cường cho Hải Thịnh một trung đội gồm hai khẩu đội pháo 122mm nằm trong Tiểu đoàn 66 pháo bờ biển do Trung đội trưởng, Trung sĩ Phạm Quang Tuấn chỉ huy. Sáng sớm ngày 15-1-1966, từng tốp máy bay Mỹ vào đánh phá miền Bắc. Khi trở về, theo thông lệ, tốp máy bay tới vùng trời Hải Thịnh, hai chiếc tách đội hình lao xuống trút nốt số bom còn lại. Lập tức, pháo cao xạ khai hỏa, cùng lúc khẩu đội súng máy 12,7mm của Hà Thị Nhiên lên tiếng. Mấy mũi lao lửa rạch trời bay lên xoắn lấy chiếc F4. Không thấy lửa bùng lên mà chiếc F4 tan ra từng mảnh vụn, rơi lả tả xuống đất, xuống biển. Chiếc máy bay thứ hai và cả tốp hốt hoảng, tháo chạy ra biển.

 Bà con Hải Thịnh rời khỏi công sự, hò reo vang trời, rủ nhau đi thu gom xác máy bay Mỹ đem về Ủy ban nhân dân xã. Hình ảnh cô dân quân miền biển Hải Hậu Hà Thị Nhiên 19 tuổi, trẻ trung, nai nịt gọn gàng, vai đeo súng, dáng vóc khỏe mạnh, nghiêng người kéo mảnh xác chiếc F4 ngay trên mép nước, bóng cô đổ dài trên bãi biển, được nhà nhiếp ảnh Quang Văn thu ngay vào ống kính.

Quang Văn thời kỳ đó là cán bộ quản lí nhà Triển lãm tỉnh thuộc Sở Văn hóa tỉnh Nam Định. Ông cũng là hội viên Hội nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam. Ông cùng chiếc máy ảnh Rô-lếch (6x6) cũ kĩ có mặt trên khắp các vùng quê, các trận địa chiến đấu trong tỉnh. Trận bắn tan chiếc F4 của Mỹ trên vùng trời Hải Thịnh ông cũng có mặt. Phút giây xuất thần, kỳ diệu đã đến với ông. Và, tấm ảnh cô dân quân vùng biển Hải Hậu Hà Thị Nhiên kéo mảnh xác máy bay Mỹ đã đền bù xứng đáng công lao vất vả tắm gió, gội sương, mà ông bôn ba trên khắp trận địa, trên khắp nẻo đường của tỉnh.

Tấm ảnh lập tức được nhân dân cả nước hoan nghênh, đón chào, bạn bè quốc tế tán thưởng. Tấm ảnh được trưng bày ở nhiều nơi, được tặng thưởng huy chương vàng tại triển lãm ảnh quốc tế Bifota 5 tại Béc-lin (Cộng hòa dân chủ Đức) tháng 3-1970 cùng nhiều giải thưởng cao quý khác.

Khi tấm ảnh được truyền trong cả nước thì tên tuổi Hà Thị Nhiên nổi lên. Cô dân quân xinh đẹp duyên dáng trên tấm ảnh được nhiều chàng trai đến “trồng cây si” trước nhà. Trung sĩ Trung đội trưởng pháo bờ biển Phạm Quang Tuấn trong một buổi đi xin tre làm trận địa đã lọt vào tầm ngắm của bố Nhiên. Và, cô dân quân vùng biển Hải Thịnh cũng đồng thời bị anh trung đội trưởng pháo bờ biển “bắn trúng”.

Đất nước thống nhất, Phạm Quang Tuấn chuyển ngành về một cơ quan thuộc tỉnh Nam Định. Hà Thị Nhiên theo chồng về thành phố với hai bàn tay trắng, với bao điều bỡ ngỡ cuộc sống đô thành. Mấy năm sau, Phạm Quang Tuấn về mất sức. Cuộc sống mưu sinh biết bao gian khó. Lo cho chồng, lo cho con có cơm ăn, áo mặc, học hành nên người, người phụ nữ đức hạnh đó đã vượt biết bao khó khăn để các con thành danh, có việc làm ổn định. Nhìn căn nhà trong ngõ khá khang trang, đầy đủ tiện nghi không ai ngờ chỉ với gánh tào phớ, mấy cái bánh ngọt, ông bà đã làm nên sự nghiệp.

Gần đây, Bộ chỉ huy quân sự tỉnh Nam Định tính thời gian của bà chiến đấu 7 năm trong cuộc chiến tranh chống Mỹ, mỗi năm bà được lĩnh 400.000 đồng. Cả hai ông bà đều được lĩnh thẻ bảo hiểm y tế. Bà vui vẻ nói với tôi: “Thế cũng quý rồi bác ạ! Nhiều anh chị em khó khăn hơn mình!”.

Một cựu chiến binh Hải Phòng gửi tặng bài thơ:

Thần Sấm, con Ma, lũ giặc trời

Trúng đạn tan tành chốn biển khơi

Cô gái dân quân người Hải Thịnh

Hiên ngang kéo xác máy bay rơi!

Trần Kỳ