QĐND - Những ngày này đến tỉnh Bình Phước, Tây Ninh, chúng tôi thấy bà con nông dân đang loay hoay với bài toán chặt hay để cây cao su. Làm thế nào để phát triển cây cao su bền vững đã trở thành vấn đề nóng không chỉ của người nông dân, mà còn là của các ngành chức năng ở các tỉnh miền Đông Nam Bộ, cũng như Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

Khi nông dân quay lưng lại với “vàng trắng”

Đến ấp Bưng Sê, xã Tân Thành, thị xã Đồng Xoài, tỉnh Bình Phước, chúng tôi đã tận mắt chứng kiến hàng chục héc-ta cây cao su đang thu hoạch mủ bị người dân chặt bỏ. Những hộ dân mà chúng tôi gặp đều tỏ ra xót xa khi phải đốn hạ vườn cao su mà cách nay chỉ vài năm đã giúp họ làm giàu, có người trở thành tỷ phú và mủ cao su được ví như “vàng trắng” ở vùng đất này. Giá mủ cao su giảm liên tục trong một thời gian dài, làm cho người trồng cao su điêu đứng, hoang mang. Ông Điểu Srem, trưởng ấp Bưng Sê cho biết: "Do giá mủ chỉ bằng 1/3 so với những năm trước (khoảng 6000-7000 đồng/1kg mủ tươi loại 30 độ), nên hộ nào tính toán tốt thì hòa vốn hoặc lời chút đỉnh, còn không thì lỗ nên bà con chặt bỏ để trồng cây khác có giá trị kinh tế cao hơn như hồ tiêu, quýt, trầm hương...". Hiện nay ấp đã có hơn 40ha cao su bị chặt bỏ, một phần là do năng suất thấp hoặc già cỗi sắp đến thời gian thanh lý. Anh Lê Văn Thành, nhà ở xã Tân Thành đang cưa 4ha cao su xót xa nói: “Nếu giá mủ cao như mấy năm trước thì tôi còn để cạo mủ, nhưng nay giá thấp quá nên chặt sớm. Để tự cứu mình, ở đây nhiều hộ chặt cao su chuyển sang trồng cây gió bầu để cấy trầm hương, hoặc trồng hồ tiêu…”.

Không chỉ riêng Bình Phước mà ở tỉnh Tây Ninh, bà con còn chặt bỏ cao su với quy mô lớn hơn. Theo ông Vương Quốc Thới, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Tây Ninh, hiện trên địa bàn tỉnh đã có 1749,18ha cao su bị người dân chặt bỏ. Trong đó, nhiều nhất là huyện Tân Châu 675,57ha, Tân Biên 410ha, Châu Thành hơn 71,4ha... Diện tích cao su bị chặt bỏ có độ tuổi từ 5 tuổi trở xuống khoảng 218,8ha, số còn lại là cao su đã cho khai thác từ 10 năm trở lên.

Theo quy hoạch của Chính phủ về phát triển cây cao su đến năm 2015, thì vùng Đông Nam Bộ đã vượt 135.000ha. Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ thực vật tỉnh Bình Phước, Trần Ngọc Kinh chia sẻ: “Có nhiều nguyên nhân khiến bà con nông dân chặt bỏ cây cao su: Chặt do giá mủ cao su rớt giá, chặt để tái canh do cao su già cỗi, chặt do cao su không có mủ... có hộ chặt cả cây cao su non, tơ mới khai thác được vài năm. Quy hoạch đến năm 2020, diện tích cao su toàn tỉnh là 200.000ha, nhưng nay diện tích đã là 232.000ha, vượt hơn 32.000 ha so với quy hoạch. Từ đầu năm đến nay, dù được khuyến cáo nhưng bà con ở Bình Phước vẫn chặt bỏ gần 800ha cao su để chuyển sang cây trồng khác. Tuy nhiên, diện tích cao su thực tế bị chặt của tỉnh Bình Phước còn lớn hơn nhiều”.

Cần một định hướng vĩ mô của Nhà nước

Cây cao su ở tỉnh Bình Phước bị người dân chặt bỏ.

Khi giá cao su tăng cao, ở các tỉnh miền Đông Nam Bộ xảy ra tình trạng nhà nhà trồng cao su, trồng trên cả diện tích mà ngành nông nghiệp khuyến cáo không nên trồng. Thậm chí, ở vùng đất ruộng, đất trũng cũng được người dân tận dụng trồng cao su. Diện tích cao su tăng đột biến trong khoảng thời gian từ 2009-2012, là hậu quả của những thiếu sót về chủ trương của ngành nông nghiệp và chính quyền các địa phương trong vùng Đông Nam bộ. Đó là kết quả của việc phát triển nền nông nghiệp tự phát và thiếu định hướng chiến lược.

Còn nhớ, năm 1998-1999 khi cao su mất giá, tỉnh Bình Phước đã từng ra chỉ thị cấm chặt cao su nhưng cũng không được, tình trạng chặt bỏ cây cao su vẫn diễn ra ồ ạt. Khi mủ cao su tăng giá trở lại, người dân đã phải trả giá đắt. Rút kinh nghiệm từ bài học xương máu đó, chính quyền các địa phương của tỉnh Bình Phước đang ra sức vận động bà con nông dân không chặt bỏ cao su, cầm cự cho qua giai đoạn khó khăn này. Phó giám đốc Sở nông nghiệp và phát triển nông thôn, tỉnh Bình Phước Phan Văn Đon cho biết: “Để thoát khỏi vòng luẩn quẩn trồng-chặt và phát triển cây cao su bền vững thì cấp tỉnh không thể làm được, mà cần một định hướng mang tầm vĩ mô của Nhà nước. Chúng tôi không thể cấm bà con trồng hoặc chặt cây cao su được. Bà con thấy trồng cây nào có giá trị kinh tế, lợi nhuận cao thì họ trồng, sở chỉ vận động, khuyến cáo bà con chứ không thể dùng biện pháp hành chính chế tài được”.

Cách đây hai năm, do cao su có giá thì cây điều bị người dân chặt bỏ không thương tiếc để trồng cao su, nay cao su mất giá lại bị chặt bỏ để trồng tiêu và diện tích cây tiêu ở Bình Phước theo quy hoạch đến năm 2020 là 10.000ha nay đã vượt hàng ngàn ha. Để thoát vòng luẩn quẩn này cần có những giải pháp đồng bộ từ chính sách vĩ mô của Nhà nước đến doanh nghiệp và người dân, tổ chức sản xuất chế biến theo chuỗi giá trị. Nhà nước và doanh nghiệp cần đặt hàng người nông dân trồng từng loại cây trồng và bảo đảm người nông dân có lãi thì sẽ hạn chế điệp khúc “trồng-chặt”. Một nghịch lý, hiện nay một số doanh nghiệp chế biến lốp xe ô tô, xe máy lại đi nhập cao su của nước ngoài để sản xuất, trong khi đó mủ cao su trong nước thừa bán không được... Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Tập đoàn công nghiệp cao su Việt Nam cần phối hợp chặt chẽ hơn trong khâu xúc tiến thương mại, tìm đầu ra cho sản phẩm cao su. Chừng nào chưa xây dựng được mô hình liên kết sản xuất - chế biến - tiêu thụ, mô hình xây dựng vùng nguyên liệu để gắn kết người trồng cao su với doanh nghiệp thì cây cao su còn rơi vào thảm cảnh “trồng-chặt”.

Bài và ảnh: HUY VÕ