 |
| Ông Hà Văn Thuấn bên cây đàn tính cổ |
Ông Hà Văn Thuấn, người Tày ở thôn Tân Hợp, xã Tân An, huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang đã tự đứng ra mở lớp dạy học hát dân ca và chơi đàn tính ngay tại ngôi nhà của ông. Học sinh không phải đóng góp một thứ gì ngoài lòng say mê hát then đàn tính.
Từ khi mới sinh ra, ông đã được cha mẹ ru bằng những tiếng hát Tày, những làn điệu hát then, đàn tính. Năm 12 tuổi, ông đã cùng gia đình đi biểu diễn trong các dịp cúng lễ cầu an, cầu mùa, vào nhà mới... cùng bà cô ở châu (tức huyện bây giờ) được giải nhất về hát cọi. Ông tâm sự: "Thời đấy cuộc sống khó khăn chỉ dùng hát then để cúng bái chứ có đi văn nghệ như bây giờ đâu".
Năm 2008, ông được Nhà nước cấp bằng công nhận là nghệ nhân dân gian, danh hiệu mà cả tỉnh Tuyên Quang chỉ có hai người là ông và cố nghệ nhân Hà Phan được phong tặng. Ông vẫn ở trong ngôi nhà sàn đơn sơ. Trong trí óc Hà Văn Thuấn còn vẹn nguyên hình ảnh về một thời đi hát "người đi xem ầm ầm"… Ông bảo, đó là lúc: "Người già qua đường nghe tiếng then/Về nhà tóc bạc biến thành đầu trai trẻ". Thế nhưng, đến bây giờ chẳng nhiều người biết hát then nữa! Ông quyết tâm khôi phục, không thể để dòng hát then của gia đình thất truyền. Ông đã tự mở lớp dạy tại nhà.
Ở cái tuổi thất thập cổ lai hy, giọng hát của ông vẫn còn trong trẻo, thánh thót đan quyện trong tiếng hát then ấm áp say đắm lòng người. Khi tôi đến, thấy ông đang đàn hát mẫu cho học sinh nghe bài Dương thiên nà lừa (thăm lán nà lừa) của cố nghệ nhân Hà Phan, bằng cả hai thứ tiếng Tày và tiếng Việt.
Con đến Nà Lừa thăm lán Bác
Giữa ngày xuân đẹp nắng
vàng tươi
Lán nhỏ lợp lá, cột bằng tre
Lán gác hai gian, ôi nhớ thương...
Như Bác mới đi, nhà còn ấm
Lội qua con suối nước
chưa lành...
Không chỉ dạy hát then miễn phí tại nhà, ông còn mở lớp dạy ở các xã, huyện. Hiện ông đang dạy 3 lớp ở thị xã, mỗi lớp có 45 học sinh. Lớp của ông còn có cả các nghệ sĩ theo học. Nhiều người nay đã trở thành hạt nhân của thôn bản, của toàn huyện. Hà Thảo, cháu gái của ông mới chỉ 8 tuổi mà đã đi biểu diễn ở nhiều nơi, tham gia rất nhiều cuộc thi lớn. Tiết mục "Đưa hoa về rừng" em thể hiện đã đoạt giải nhất cuộc thi hát then đàn tính toàn quốc lần thứ III. Em Ma Thị Thuận ở xã Tân An, cũng là học trò cưng của ông, cho biết: “Thầy Thuấn dạy rất kĩ, thầy cho học nhạc trước rồi mới học lời, phương pháp học của thầy rất dễ hiểu, đến nay thầy đã dạy tới 200 học sinh rồi”.
Những hôm trái gió trở trời, đôi chân của ông lại bị tái phát do vết thương từ một tai nạn lao động nhưng ông vẫn không nghỉ dạy. Ông tâm sự: “Học sinh đi học đầy đủ mà mình lại nghỉ thì mất công các em quá. Ở quê, các em còn phải phụ giúp gia đình nữa!". Ông chỉ mong ước được nghe tiếng hát then vang khắp bản trong những ngày lễ hội và được tổ chức một buổi gặp mặt giữa các nghệ nhân, nhà nghiên cứu tại Chiêm Hóa để tiếng hát then đàn tính mãi mãi vang xa…
Bài và ảnh: Lục Thị Thoa