Xã Sín Thầu, huyện Mường Nhé-Điện Biên cách thành phố Điện Biên 250km đường rừng. Mấy chục năm trước, phương tiện duy nhất đi lại được chỉ là đôi chân con người. Nay vào đây có thể đi được bằng xe máy. Cách đây vài năm, đường từ trung tâm huyện Mường Nhé lên bản Tả Cố Khừ của xã cũng chỉ là đường mòn đi bộ. Tả Cố Khừ chính là địa danh "tiếng gà gáy ba nước đều nghe".

Sau khi thu hoạch xong vụ lúa (khoảng cuối tháng 10 âm lịch), thời điểm này là lúc thư nhàn nhất của người dân Hà Nhì. Các già làng trưởng bản cùng cán bộ xã sẽ họp để thống nhất một ngày ăn Tết chung. Lịch Tết của đồng bào trên này không cố định như Tết Nguyên đán của miền xuôi, nhưng phải vào ngày Thìn. Bởi theo quan niệm Rồng là con vật mạnh mẽ nhất trong tứ linh và 12 con giáp, ăn Tết vào ngày này dân bản sẽ được mạnh khỏe cả năm.

Một gia đình ở Sín Thầu đang làm bánh Tết

Ngày Tết bắt đầu với lễ mổ lợn độc đáo. Vào canh ba, rét lạnh thấu xương, màn sương đang treo dày khắp núi rừng, là thời điểm thích hợp để nhà nhà thi mổ lợn. Theo quan niệm của người Hà Nhì, nhà nào mổ xong sớm thì sang năm mới sẽ phát tài phát lộc. Công việc mổ lợn cũng đòi hỏi rất nhiều thủ tục và phải là người có kinh nghiệm mới được giao trọng trách. Những dụng cụ chuẩn bị cũng hết sức cẩn thận: Dao phải sắc; bàn, chậu, nồi... phải cọ rửa hết sức sạch sẽ. Chú lợn được vinh dự làm đồ cúng phải trói riêng ở gốc cây cạnh nhà từ hôm trước. Công việc mổ lợn được thực hiện từng bước, trang trọng theo một nghi lễ. Sau khi bị trói và buộc mõm, con lợn được cân trước sự chứng kiến của đại diện dân làng để xem đồ lễ nhà ai nặng nhất. Con lợn cân xong bị đè chặt trên bàn mổ nhưng chưa chọc tiết ngay. Một phụ nữ trong nhà-thường là người mẹ-sẽ lấy một ít nước pha rượu cùng với muối trộn gạo rắc vào tai, vào mõm lợn với mong muốn năm sau, đàn lợn trong gia đình sẽ hay ăn chóng lớn hơn nữa. Phần mổ thịt là công đoạn quan trọng nhất trong cả màn thi, đây cũng là lúc kiểm chứng trình độ của những người cầm dao. Con lợn được tách ra theo từng phần với những ý nghĩa khác nhau. Phần bụng từ xương ức cho tới sát đuôi được cắt thành từng khối chữ nhật đều đặn, tượng trưng cho đất. Phần đuôi được khoét vào hai bên hông thật khéo để thành một hình tròn, tượng trưng cho mặt trăng, bởi người Hà Nhì ăn Tết theo âm lịch.

Không khí chuẩn bị Tết rất náo nhiệt. Mỗi người một việc cùng xắn tay chuẩn bị cho mâm cỗ tất niên. Đàn ông thì xẻ thịt, đàn bà con gái thì chế biến. Tất cả các món ăn đều làm từ thịt lợn: Thịt luộc, thịt kho dưa, xúc xích, thịt đông... Phụ nữ Hà Nhì có thể chế biến hàng chục món ăn từ con lợn thịt trong ngày Tết và phần lớn số này được đem gác bếp tích trữ ăn dần. Khắp bản ngày Tết rượu tràn như dòng Mo Phí mùa nước. Bà con tưng bừng qua nhà nhau chúc tết, nhà nào cũng sẵn một bàn cỗ ăm ắp thức ăn…

Những vị khách đặc biệt của bà con Sín Thầu trong ngày Tết là bộ đội các đồn biên phòng 405, 317, Leng Su Sìn, SiPa Phìn... Đã thành thông lệ, năm nào các chiến sĩ cũng xuống ăn Tết với bà con. Trẻ con trong bản đứa nào cũng mong các anh xuống để được tập trung ở sân bóng vui đùa thỏa thích. Những đêm giao lưu văn nghệ, vòng xòe tưởng như bất tận. Thiếu nữ Hà Nhì tươi tắn như bông hoa rừng trong những bộ trang phục truyền thống rực rỡ. Vào ngày Tết thứ hai, từ sáng sớm, phụ nữ và trẻ em xúm xít quanh chiếc cối làm bánh, còn cánh đàn ông trai tráng thì vắt lưới lên vai ngược suối đi bắt cá. Hớn hở nhất là tụi trẻ con. Chúng cứ líu tíu quanh mẹt bánh dày nóng hôi hổi, thơm phức đang mỗi lúc một đầy thêm. Tối đến, chương trình văn nghệ chào mừng ngày Tết cổ truyền của người Hà Nhì được cả bản đón chờ trong niềm háo hức. Tất cả nhường sân khấu cho nam thanh nữ tú cùng nắm tay quanh đống lửa bập bùng...

Bài và ảnh: Diên Khánh