Tại nhà Bắc Bộ Phủ đã diễn ra sự kiện trọng đại trong lịch sử dân tộc. Hưởng ứng lời kêu gọi Tổng khởi nghĩa của Việt Minh, nhân dân Hà Nội đã đứng lên chiếm lại tòa nhà để giành chính quyền. Vệ quốc đoàn Hà Nội đã lập chiến lũy đánh giặc ở Bắc Bộ Phủ, trong đêm đầu tiên Hà Nội cùng Toàn quốc kháng chiến.

Bắc Bộ Phủ còn có tên gọi là Phủ Khâm sai, cơ quan đầu não của chính quyền phong kiến và thuộc địa của Pháp ở Bắc kỳ, tại phố Ngô Quyền, Hà Nội. Sáng ngày 19-8-1945 đã diễn ra sự kiện long trời lở đất, dưới sự lãnh đạo của Việt Minh, nhân dân Hà Nội đã biến cuộc mít tinh tuần hành thành cuộc khởi nghĩa vũ trang, xông vào tòa nhà Bắc Bộ Phủ, tịch thu vũ khí của bọn lính bảo vệ tòa nhà, giành lại chính quyền về tay nhân dân.

Tòa nhà Bắc Bộ Phủ nay là Nhà khách Chính phủ (phố Ngô Quyền - Hà Nội).

Từ sáng sớm ngày 19-8-1945, từ các ngả đường dẫn đến Nhà hát Lớn Hà Nội, những đoàn người mang cờ đỏ sao vàng làm đỏ rực đường phố, ùn ùn kéo về tập trung tại quảng trường Nhà hát dự lễ mít tinh do Tổng bộ Việt Minh tổ chức. Các đoàn vừa tiến vào quảng trường, vừa cùng nhau hát vang bài “Tiến quân ca”. Một biển người mênh mông, đứng phủ kín hết cả quảng trường, kéo dài qua phố Tràng Tiền đến tận phố Hàng Khay.  Đi hàng đầu là các đội tự vệ được trang bị đủ loại vũ khí thô sơ như: Súng trường, súng săn, dao phạng, búa, xẻng, gậy… Tham dự cuộc mít tinh tại  quảng trường có 30 vạn người.  Ở trước cửa Nhà hát Lớn, một lá cờ đỏ sao vàng từ từ được kéo lên cột cờ dựng ở trên quảng trường, đoàn người dự mít tinh ngập trong rừng cờ đỏ sao vàng.

Cuộc mít tinh được biến thành thuộc tuần hành biểu dương lực lượng quần chúng, theo kế hoạch đã định, nửa bên trái ở cuộc mít tinh sẽ tiến về chiếm Phủ Khâm sai, Tòa thị chính, Sở cảnh sát Trung ương.  Nửa bên phải đi chiếm trại Bảo an binh, Sở Liêm phóng và nhà pha Hỏa Lò.

Ở Phủ Khâm sai lúc đó có 2 đại đội lính bảo an đóng giữ, khi ta kéo đến, thấy họ bố trí ở phía trong hàng rào, súng cầm trong tay. Ta tiến vào kêu gọi anh em lính bảo an không bắn vào nhân dân, một mặt ta huy động quần chúng xông vào chiếm tòa nhà. Lính bảo an xếp hết súng ống thành đống trước sân và xin hàng, ta thu được hơn 200 súng trường. Cờ đỏ sao vàng của ta được treo trên đỉnh cao của tòa nhà. Cách mạng tháng 8-1945 thành công, nhà Bắc Bộ Phủ trở thành nơi làm việc của Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Giặc Pháp quay trở lại chiếm Hà Nội. 20 giờ ngày 19-12-1946, theo mệnh lệnh của Bộ Tổng chỉ huy, công nhân Nhà máy điện Hà Nội nổ mìn phá máy phát điện, đèn toàn thành phố phụt tắt, Pháo đài Láng bắn phát hiệu lệnh chiến đấu, Hà Nội mở đầu cho cuộc Kháng chiến toàn quốc. Quân Pháp tổ chức đánh vào dinh Bắc Bộ Phủ, hàng nghìn quân giặc có xe tăng mở đường tổ chức phản kích, trận chiến đấu ác liệt nhất đã diễn ra tại Bắc Bộ Phủ. Khoảng 500 lính lê dương với hàng chục xe tăng, xe thiết giáp tập trung đánh vào Bắc Bộ Phủ. Địch tổ chức nhiều đợt xung phong, mỗi đợt đều có xe tăng dẫn đầu. Chiến sĩ ta chiếm giữ ở trong tòa nhà chiến đấu quả cảm, dùng bom ba càng diệt xe tăng, đánh lui nhiều đợt phản kích của quân giặc. Qua các lần cố thủ đánh giặc, bên ta đã hi sinh hơn 40 chiến sĩ (thuộc Tiểu đoàn 101 - Vệ quốc đoàn). Ta diệt được 122 tên địch, bắn cháy 4 xe tăng và xe bọc thép, 1 xe gip, 3 xe vận tải… (theo sách “Từ Hà Nội đến chiến trường miền Nam”, Hồi ký của Trung tướng Vương Thừa Vũ, NXB Quân đội - 2005).

Đến sáng ngày 20 tháng 12, địch nã trọng pháo và súng cối vào Bắc Bộ Phủ, xe tăng địch gầm rú bắn vào cửa sổ, góc tường phía ta, hòng uy hiếp tinh thần chiến sĩ ta. Chúng ta vừa tiến vào đúng tầm ném lựu đạn, từ các góc tường và cửa sổ, hàng loạt bom, chai cháy, lựu đạn ném ra, súng trường và tiểu liên bắn xả vào đội hình bộ binh địch, buộc chúng phải tháo chạy. Cuộc chiến đấu kéo dài đến 11 giờ 30 phút, đạn gần hết, lựu đạn, chai cháy, bom ba càng cũng không còn nữa. Các chiến sĩ ta đề nghị chiến đấu đến người cuối cùng. Giặc thấy quân ta bắn ra lẻ tẻ, chúng liền dùng xe tăng húc đổ hàng rào sắt, bộ binh địch ào vào chiếm cầu thang, định đánh lên tầng trên. Bỗng một tiếng nổ rầm trời vang lên, Chính trị viên Lê Gia Định đã đập kíp nổ làm nổ quả bom, tiêu diệt 10 tên giặc tan xác trong nhà, anh cũng đã anh dũng hi sinh…

Chiếc biển vàng treo trên hàng rào sắt trước cửa nhà Bắc Bộ Phủ đã ghi rõ  “Nhà số 12 - Ngô Quyền trước là Phủ Khâm sai Bắc kỳ, nay là Nhà khách Chính phủ. Nơi đây, ngày 19-8-1945, dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân Hà Nội đã giành chính quyền thắng lợi. Sau Cách mạng tháng 8 - 1945, nhà Bắc Bộ Phủ là trụ sở của Chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hòa, nơi làm việc của Chủ tịch Hồ Chí Minh (từ tháng 8 - 1945 đến tháng 12 - 1946)”.

Hiện nay, nhà Bắc Bộ Phủ là nơi thường xuyên đón tiếp các Đoàn đại biểu cấp cao của Đảng và chính phủ các nước bạn sang thăm và làm việc tại nước ta. Nơi đây sẽ mãi mãi ghi lại trong kí ức của người Hà Nội, nhớ mãi những ngày đầu tiên Cách mạng tháng 8 mùa Thu thành công, và Hà Nội cùng Toàn quốc kháng chiến…

HOÀNG HIỂN (Sưu tầm và biên soạn)