Người Dao đầu tiên làm nhà sàn bê tông

Nghèo cộng với nguồn gỗ cạn kiệt khiến việc làm một ngôi nhà sàn truyền thống trở nên khó khăn với đồng bào miền núi. Ông Lý Văn Hiện ở thôn 1 Ngòi Di, xã Yên Thành, huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái đã có ý tưởng táo bạo “làm ngôi nhà sàn kiên cố bằng bê tông cốt thép nhưng vẫn giữ được lối kiến trúc truyền thống”.

 Hơn 20 năm dựng nhà sàn

Có hơn 20 năm gắn bó với nghề mộc, lại là nguời đứng đầu đội thợ làm nhà sàn giỏi có tiếng tại vùng giáp ranh giữa hai tỉnh Tuyên Quang và Yên Bái nên ông luôn phải di chuyển liên tục qua khắp các bản làng của người Dao. Có lẽ, điều đó làm ông già hơn so với cái tuổi 55.

“Ngôi nhà sàn từ lâu đã trở nên quen thuộc và mỗi nam thanh niên nguời Dao có ý thức rất sớm khi trưởng thành, lập gia đình xong sẽ tự tay chuẩn bị gom cột, xà… dựng một ngôi nhà sàn để tách ra ở riêng. Mỗi thanh niên đều biết sử dụng rìu, cưa, đục… và biết chút ít về nghề mộc. Nhưng để trở thành một thợ mộc làm nhà sàn không phải ai cũng có thể…”. Ông Hiện bắt đầu câu chuyện…

Ông Lý Văn Hiện.

Khi còn trẻ, ông đã được theo đội thợ mộc trong thôn đi dựng nhà sàn. Với sự cần cù chịu khó, có trí nhớ tốt, lại là người có “hoa tay” nên chỉ sau mấy năm ông đã trở thành một thợ giỏi, thuộc làu trong đầu tất cả các loại,  kiểu, mẫu nhà sàn. Trong những năm 1985 đến 1993, ông không nhớ đã đi “cắt sào” cho bao nhiêu nhà sàn nữa, kể từ khi ông cùng với người anh trai Lý Văn Lương (60 tuổi), tách ra lập đội thợ của riêng mình. Đội thợ của ông, lúc ấy có 6 nguời, luôn phải khăn gói quần áo, đồ nghề, di chuyển khắp các thôn bản giáp ranh hai tỉnh Yên Bái, Tuyên Quang. Có khi việc gấp, cả tháng mới ghé qua nhà một lần. “Để hoàn thành một ngôi nhà sàn phải mất hàng tháng trời. Tiền công của mỗi người thợ chúng tôi cũng chỉ đong được mấy chục cân gạo phụ giúp gia đình”-ông nhớ lại.

Hồi ấy, đời sống khó khăn hơn bây giờ nhưng bù lại, gỗ trong rừng còn nhiều, rừng cọ còn bạt ngàn nên làm một ngôi nhà sàn mới cũng nhanh. Chứ bây giờ, rừng bị phá trụi, gỗ lại đắt, để làm một ngôi nhà sàn đối với người nhiều tiền còn khó, huống chi người nghèo!

Ngôi nhà sàn giá... 30 triệu đồng

Năm 1995, đội thợ của ông phải tự giải tán vì không có việc. Trở về với ngôi nhà sàn bị mối mọt, xuống cấp ọp ẹp, luôn nơm nớp có thể đổ sập bất cứ lúc nào mỗi khi có bão, đã không ít lần, giữa đêm khuya mưa bão ập đến, cả nhà ông phải sang ở nhờ nhà hàng xóm. Năm 2000, giấc mơ có được ngôi nhà mới dần có cơ sở khi ông có trong tay gần 30 triệu đồng từ khoản tiền bán đi hai cặp trâu và vay muợn được của anh em. Gần một tháng trời đi khắp các xã huyện tìm mua cột nhưng kết quả chỉ tìm được vài cây mà vẫn chưa vừa ý, giá lại rất đắt. Ông tính nhẩm, nếu mua gỗ đủ bộ cột, xà, dui mè… với công thuê vận chuyển, đến khi hoàn thành xong ngôi nhà thì số tiền ông có trong tay cũng chỉ đủ 1/3. Số tiền ấy đủ để xây một ngôi nhà 2 tầng. Ông đành từ bỏ ý định làm nhà sàn gỗ truyền thống. Tìm hiểu thị trường vật liệu xây dựng trong xã, ông nhận thấy giá cả cũng khá hợp lý. Trong đầu ông nảy ra ý tưởng, sao mình không làm nhà sàn bằng bê tông cốt thép, vừa kiên cố, không sợ mối mọt như gỗ, lại rẻ hơn so với cột gỗ? Sau nhiều ngày suy nghĩ tính toán, ông mang quyết định này đi chia sẻ với anh trai. Ông Lý Văn Lương nhớ lại: “Tôi cũng thấy lo lắm. Vì từ trước đến nay đã có ai làm nhà sàn bằng cột bê tông đâu. Nhưng thường chú ấy đã quyết định việc gì thì suy nghĩ chín chắn và tính toán kỹ lắm. Nên tôi cũng tin tưởng ủng hộ…”.

Hai anh em ông bàn bạc, tính toán tỉ mỉ từ việc chọn  mua vật liệu, làm khuôn đúc cột, dựng cột… Công việc khó nhất là làm khuôn đúc cột, mất một tuần xẻ ván, bào, ghép mới làm xong ba cái khuôn tròn. Ngày đầu tiến hành đúc cây cột cái thứ nhất, ông đã mất ăn mất ngủ, hồi hộp. May mà thành công. Sau hơn một tháng, bộ cột 24 cây đã được đúc xong. Tính sơ qua mới hết có 15 triệu đồng. Khi đã đo đạc, tính toán chi tiết các vị trí cột và chuẩn bị đầy đủ cây chống, dây thừng kéo, ông nhờ gần ba mươi trai tráng trong thôn đến  giúp dựng cột, lợp mái. Công việc chỉ mất ba ngày, nhanh hơn so với ông dự kiến. Ông chọn cách đan sắt đổ sàn và lát gạch hoa thay cho cách dùng ván, dát kê sàn theo truyền thống.

Giữa năm 2000, sau hơn 2 tháng khởi công, ngôi nhà sàn bằng cột bê tông cốt thép đầu tiên được hoàn thành, trước niềm vui khôn xiết của cả gia đình ông và sự thán phục của bà con thôn xóm. Chuyện ông Hiện người Dao làm nhà sàn bê tông chỉ hết 30 triệu đồng đã lan khắp huyện Yên Bình (Yên Bái), Yên Sơn, Hàm Yên (Tuyên Quang).

Duyên nợ với nghề...

Ông Hiện đang hướng dẫn tốp thợ làm nhà sàn bê tông ở xã Hùng Đức, huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang.

Sẵn có khuôn đúc cộng với sự nhiệt tình của mình trên vai trò là người thợ cả, ông đã giúp xây dựng hàng chục ngôi nhà sàn “bê tông hóa” mới tại thôn như nhà của ông: Vi Văn Thiên, Bùi Văn Lợi, Lý Văn Lương, Đặng Văn Thẩn… Về sau, ngày càng có nhiều người dân tộc Dao, Kinh, Cao Lan ở huyện Yên Bình (Yên Bái) và cả bên tỉnh Tuyên Quang đến xem, tìm hiểu mẫu nhà sàn mới. Nhiều người nằng nặc mời  bằng được ông về làm nhà cho họ. Trong ngôi nhà sàn mới, thoáng mát, không gian sử dụng rộng rãi, vững chắc mà giá lại chỉ bằng 1/3, 1/4 so với số tiền làm một ngôi nhà xây hai tầng. Nhiều người đã bỏ luôn ý định xây nhà kiên cố, mời ông về làm nhà sàn bê tông như gia đình anh Hiền ở xã Vũ Linh, huyện Yên Bình, gia đình anh Sáng ở ngã ba Bình Thuận, thị xã Tuyên Quang, anh Đẹp, dân tộc Cao Lan ở thôn Đồng Móc, xã Mỹ Lâm, huyện Yên Sơn, Tuyên Quang…

Một mình không kham hết được việc, ông phải gọi thêm anh trai Lý Văn Lương, em trai Lý Văn Hạc, cháu Lý Văn Ẩy và con trai Lý Văn Ánh đi theo phụ giúp. Năm 2002, ông đầu tư 3 triệu đồng mua tôn về tự thiết kế lên bộ khuôn đúc, có thể tháo rời được rất thuận tiện cho việc vận chuyển. Ông cho biết, để hoàn thiện xong một ngôi nhà sàn phải mất thời gian khoảng một tháng. Các mẫu nhà sàn cũng rất đa dạng, có thể chạy bốn hoặc năm hàng cột tương đương với số cột là hai bốn hoặc ba mươi cây. Tùy theo ý thích và điều kiện của chủ nhà, ông cách tân các mẫu khác nhau có thể là các cột bằng bê tông, đổ xà và sàn đổ bằng bê tông lát gạch hoa hay kê ván gỗ theo truyền thống; mái cũng có thể lợp bằng lá cọ, ngói hay prôximăng. Ông nói: “Không chỉ người dân tộc Dao chúng tôi mà nhiều người Kinh, người Cao Lan cũng rất thích ở nhà sàn nên tôi chắc sẽ chẳng hết việc làm bao giờ cả…”.

Trong bối cảnh nạn phá rừng tràn lan, giá gỗ ngày càng cao, mô hình “bê tông hóa” nhà sàn của ông Lý Văn Hiện có thể coi là một sáng tạo, cần được nghiên cứu, nhân rộng. Chúng tôi rất mong nhận được ý kiến của các nhà khoa học, nhà nghiên cứu xung quanh vấn đề này theo địa chỉ: Báo Quân đội nhân dân Cuối tuần, 7 Phan Đình Phùng, Hà Nội, email: baoqdndct@gmail.com, ĐT:0438232606.

Bài và ảnh: ĐỨC HẠNH – LÝ THỊNH