Thợ vẽ-trang trí. Ảnh tư liệu.

Vào khoảng gần cuối thế kỷ 19, nghề chụp ảnh được truyền bá vào nước ta. Cùng thời đó có một người Pháp mê chụp ảnh, đi theo đạo quân viễn chinh Pháp đánh chiếm Hà Nội, đã chụp hình ghi lại được nhiều hình ảnh phong cảnh và sinh hoạt xã hội vùng đất Thăng Long thời ấy...

Năm 1869, cụ Đặng Huy Trứ (1825-1874) là người đầu tiên mang nghề chụp ảnh từ Hồng Kông về nước, cụ đã mở hiệu ảnh Cảm Hiếu Đường đầu tiên, tại phố Thanh Hà (ngõ Gạch, Hà Nội) gần Ô Quan Chưởng. Cửa hàng làm ảnh của cụ thời đó có thuê người Trung Quốc giúp việc, chuyên chụp ảnh chân dung. Đến năm 1890, một người Trung Quốc khác mở thêm hiệu ảnh Du Chương tại Hà Nội. Tiếp đến là cụ Nguyễn Đình Khánh (1874-1946) người làng Lai Xá, huyện Hoài Đức mở hiệu ảnh Khánh Ký (phố Hàng Da) nổi tiếng ở Hà Nội. Cụ Khánh là người có công đào tạo đội ngũ nhiếp ảnh đầu tiên ở Hà Nội, những ngày đầu nghề ảnh mới du nhập vào nước ta. Cụ cũng truyền nghề ảnh cho người làng Lai Xá, trở thành ông tổ làng nghề nhiếp ảnh.

Đường phố Tràng Tiền-Nhà hát Lớn Hà Nội thời xưa.

Hiện nay tại các bảo tàng, thư viện trong nước và nước ngoài còn lưu giữ được nhiều tấm ảnh Hà Nội thời xưa. Đấy là một kho tư liệu quý hình ảnh về lịch sử Việt Nam và Hà Nội, lưu giữ lại được hình ảnh chân thực về một giai đoạn lịch sử thay đổi của đất nước. Trong thập niên cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, người Pháp đã phát hành khoảng hơn 18.000 mẫu bưu ảnh về Đông Dương, trong đó có nhiều hình ảnh về Hà Nội cổ, phản ánh nhiều lĩnh vực khác nhau trong cuộc sống: Chính trị, kinh tế, đời sống và phong tục, tập quán… Tại viện Viễn Đông Bác Cổ - Pháp còn lưu giữ hơn 8.500 bưu ảnh cổ về Việt Nam. Nhiều người Việt kiều và người nước ngoài nhiều năm sưu tập và lưu giữ bưu ảnh và ảnh chụp Hà Nội thời xưa trong bộ sưu tập cá nhân của mình.

Đôi rồng đá sân Long Trì, thành cổ Hà Nội.

Năm 1884-1885, một bác sĩ người Pháp tên là Charles Edouard Hocquard đã đi theo đoàn quân Pháp đến Đông Dương. Với sự say mê chụp ảnh, ông đã chụp và giữ lại được khoảng 250 chiếc ảnh, ghi lại rất nhiều hình ảnh thành phố Sài Gòn (cũ), Hà Nội và các làng quê ở nhiều vùng miền nơi ông đang đi qua. Trong số 52 chiếc ảnh ông chụp Hà Nội cuối thế kỷ 19, có nhiều hình ảnh tư liệu quý về Hà Nội ngày đó như: Tháp rùa Hồ Gươm, Chùa Báo Ân, Cầu Thê Húc dẫn vào đền Ngọc Sơn, Thành Cửa Bắc, Điện Kính Thiên, Đôi rồng đá sân Long Trì (thềm rồng) trong thành cổ, Hình ảnh thiếu nữ Hà Nội, Người đẹp Bắc Kỳ. Một số hình ảnh nghề thủ công thời ấy (Mộc, thêu, dệt vải, làm giấy) và sinh hoạt xã hội (Cắt tóc, đội kéo xe bằng tay, đội nhạc dân tộc, hát xẩm), đặc biệt là ảnh chụp nghề làm giấy thủ công ở làng Bưởi thời xưa (nay không còn nghề làm giấy ở làng Bưởi)… Đã mang đến một phần của toàn cảnh cuộc sống và con người Hà Nội thời xưa giúp người xem khám phá những thú vị và ngạc nhiên về sự thay đổi của Hà Nội hôm nay.

Nghề thêu ở Hà Nội. Ảnh: Internet-Tư liệu.

Ông Nguyễn-Việt kiều sống ở Pháp cũng là một người say mê sưu tầm ảnh chụp và bưu ảnh cổ Việt Nam. Ông lập riêng một trang điện tử web: nguyen.free.franc trên mạng internet, sưu tập hàng trăm tấm ảnh cổ chụp Việt Nam và Hà Nội từ đầu thế kỷ 19, gồm nhiều thể loại độc đáo và hiếm: Triều đại nhà Nguyễn, Những nhân vật nổi tiếng, Triều đình Huế xưa, Nghề phát thư, Xe kéo, Những bức ảnh về cuộc kháng chiến chống Pháp, Nghề thủ công truyền thống, Cuộc sống hàng ngày, Hình ảnh xưa miền Bắc, miền Trung và miền Nam… Ông Nguyễn đồng ý cho những người sưu tập ảnh cổ được phép sử dụng miễn phí, với mong muốn được góp phần chia sẻ những tấm ảnh cổ thời xưa cho những người yêu thích. Bộ sưu tập ảnh cổ của ông Nguyễn đã góp phần lưu giữ lại được những hình ảnh, sự kiện của đất nước và Hà Nội đã từng có, đã hiện diện và đi qua, mang đến nhiều sự ngỡ ngàng và xúc động một thời hình ảnh về mảnh đất Thăng Long, Hà Nội thời xưa…

ANH HIỂN - HẢI THANH