Hoàn thiện hành lang pháp lý đấu tranh với tội phạm môi trường

Tăng thẩm quyền, mở rộng phạm vi để xử lý ngay từ cơ sở

Chính phủ vừa ban hành Nghị quyết số 377/NQ-CP ngày 21-11-2025 về dự án Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung một số điều của Pháp lệnh Cảnh sát môi trường. Cụ thể, Chính phủ cơ bản thống nhất với dự án Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung một số điều của Pháp lệnh Cảnh sát môi trường do Bộ Công an trình. Chính phủ giao Bộ Công an chủ trì, phối hợp với các bộ, cơ quan ngang bộ và các cơ quan liên quan nghiên cứu, tiếp thu tối đa ý kiến thành viên Chính phủ. Bộ Công an chịu trách nhiệm toàn diện về các nội dung tiếp thu, giải trình ý kiến thành viên Chính phủ, khẩn trương hoàn thiện hồ sơ dự án Pháp lệnh theo đúng quy định.

Công an TP Hà Nội phối hợp với Cục Cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường xử lý vụ việc chôn, lấp chất thải công nghiệp với số lượng lớn tại xã Sóc Sơn. Ảnh do đơn vị cung cấp

Thực tế cho thấy, trong khi hệ thống pháp luật về bảo vệ môi trường đã tương đối đầy đủ, việc thực thi vẫn còn nhiều bất cập. Không ít vi phạm chỉ bị xử lý hành chính trong khi thiệt hại gây ra là rất lớn. Công tác điều tra, giám sát còn hạn chế, chế tài xử phạt chưa đủ sức răn đe, khởi tố hình sự với tội phạm môi trường vẫn còn ít. Nhiều vụ việc khi phát hiện thì hậu quả đã vượt khả năng khắc phục.

Pháp lệnh Cảnh sát môi trường năm 2014 đã tạo khung pháp lý quan trọng cho việc xây dựng lực lượng chuyên trách. Sau 10 năm, lực lượng Công an đã phát hiện hơn 234.800 vụ vi phạm. Tuy nhiên, thực tiễn vận hành bộ máy công an không còn cấp huyện, yêu cầu nhiệm vụ mới và sự thay đổi nhanh chóng của các phương thức vi phạm đòi hỏi Pháp lệnh phải được sửa đổi, bổ sung để tăng hiệu lực và hiệu quả thực thi. Dự án Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung một số điều của Pháp lệnh Cảnh sát môi trường vì vậy có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, thể hiện định hướng mạnh mẽ của Nhà nước trong bảo vệ môi trường, thực thi cam kết quốc tế và bảo vệ quyền được sống trong môi trường trong sạch của người dân.

Một điểm nổi bật của Dự thảo sửa đổi là trao thêm thẩm quyền cho công an cấp xã, cho phép lực lượng này kiểm tra, phát hiện và xử lý sớm hành vi vi phạm môi trường tại địa bàn. Đây là bước tiến quan trọng bởi phần lớn vi phạm nằm ở cấp cơ sở, trước đây phải chuyển lên cấp huyện hoặc tỉnh mới đủ thẩm quyền, làm chậm quá trình xử lý và khiến đối tượng có thời gian tẩu tán, che giấu chứng cứ. Dự thảo cũng bổ sung quy định về quyền yêu cầu tổ chức, cá nhân cung cấp tài liệu, đồ vật, dữ liệu liên quan đến vi phạm. Trước đây, quyền này chủ yếu tập trung tại cấp cục và cấp tỉnh, dẫn đến nhiều vướng mắc khi xử lý vụ việc phức tạp tại địa phương. Khi quyền hạn được phân cấp mạnh hơn, lực lượng chức năng có thể chủ động trong thu thập chứng cứ và ngăn chặn vi phạm ngay từ đầu.

Một điểm quan trọng khác là quyền kiểm tra phương tiện, đồ vật liên quan đến hành vi vi phạm môi trường, tài nguyên và an toàn thực phẩm. Quy định này đặc biệt cần thiết trong bối cảnh nhiều đối tượng vận chuyển chất thải nguy hại, hóa chất độc hại hay động vật hoang dã bằng các phương thức ngụy trang tinh vi. Khi lực lượng cảnh sát môi trường có đủ công cụ pháp lý để kiểm tra và xác minh tại chỗ, việc phát hiện vi phạm sẽ nhanh hơn, giảm tình trạng né tránh hoặc kéo dài thời gian xử lý. Dự thảo cũng bỏ mô hình đội cảnh sát môi trường cấp huyện, thay bằng hệ thống tổ chức phù hợp với mô hình công an mới, bảo đảm thông suốt từ bộ, cấp tỉnh đến cấp xã. Đồng thời đổi tên lực lượng từ “Cảnh sát môi trường” thành “Cảnh sát phòng, chống tội phạm môi trường” để phản ánh đúng chức năng thực tiễn, đồng bộ với các văn bản hiện hành.

Đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế

Bên cạnh mở rộng thẩm quyền, Dự thảo sửa đổi tập trung vào tăng cường cơ chế phối hợp liên ngành-một khâu yếu trong công tác xử lý tội phạm môi trường thời gian qua. Dự thảo xác định nguyên tắc, chỉ huy thống nhất của Bộ Công an, tránh chồng chéo với thanh tra chuyên ngành; phân rõ người, rõ việc, rõ thời hạn trong quá trình phối hợp; thiết lập các cơ chế như: Chia sẻ và kết nối dữ liệu giữa Bộ Công an-Bộ Nông nghiệp và Môi trường-Thuế-Kiểm lâm-Biên phòng; thành lập đội phản ứng nhanh khi xảy ra sự cố môi trường; điều tra chung các vụ việc có dấu hiệu tội phạm; quy định rõ quy trình chuyển hồ sơ, chứng cứ khi đủ căn cứ khởi tố, tránh bỏ lọt tội phạm.

Một điểm đáng chú ý là dự thảo bổ sung quy định về trưng cầu giám định thiệt hại môi trường, tính toán chi phí khắc phục với sự tham gia của cơ quan chuyên môn. Đây là yếu tố quan trọng vì nhiều vụ án môi trường hiện nay khó xác định giá trị thiệt hại, nguyên nhân khiến việc xử lý hình sự gặp khó. Dự thảo cũng thể hiện trách nhiệm của Việt Nam trong hội nhập quốc tế về bảo vệ môi trường. Việt Nam là thành viên các công ước như Basel (kiểm soát vận chuyển chất thải nguy hại), CITES (buôn bán động, thực vật hoang dã), hay các cam kết về biến đổi khí hậu. Vì vậy, việc sửa đổi Pháp lệnh không chỉ phục vụ quản lý trong nước mà còn bảo đảm lực lượng chức năng có công cụ tương thích để xử lý các vụ việc xuyên biên giới.

Cuối cùng, sửa đổi lần này hướng đến mục tiêu cao nhất, bảo vệ quyền con người, quyền được sống trong môi trường an toàn, trong lành đã được Hiến pháp ghi nhận. Khi môi trường bị hủy hoại, không chỉ hệ sinh thái mà chính sức khỏe, sinh kế và tương lai của cộng đồng bị đe dọa. Pháp lệnh mới, với hệ thống thẩm quyền và cơ chế phối hợp rõ ràng hơn sẽ khắc phục các khoảng trống pháp lý, tăng tính răn đe, đồng thời bảo đảm điều kiện cho phát triển kinh tế theo hướng xanh và bền vững.

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Pháp luật xem các tin, bài liên quan.