Kết luận ra đời rất kịp thời khi tâm lý đùn đẩy trách nhiệm, an phận thủ thường đang ngự trị ở trong không ít các cơ quan, tổ chức từ Trung ương đến địa phương. Chúng ta ai cũng có thể thấy tình trạng công việc ở không ít nơi bị đình trệ mà không ai dám quyết đáp. Cấp xã đùn đẩy công việc cho cấp huyện, cấp huyện đùn cho cấp tỉnh, cấp tỉnh đẩy cho cấp Trung ương; cấp phòng đá lên cấp sở, cấp sở-cho cấp bộ, cấp bộ-cho Chính phủ... Gần đây, hàng nghìn tỷ đồng vốn ODA cho đầu tư công đã được phân bổ, nhưng lại bị một số bộ, ngành trả lại cho Chính phủ. Phải chăng đã không ai ở đó có đủ quyết đáp để thúc đẩy công việc và triển khai các dự án thành công? Điều đáng nói là tình trạng này diễn ra trong lúc dịch Covid-19 đang ảnh hưởng rất tiêu cực đến nền kinh tế. Quý III-2021, GDP nước ta đã tăng trưởng ở mức âm 6,17% so với cùng kỳ năm 2020; hàng triệu lao động đã mất việc làm. Đầu tư công được coi là liệu pháp quan trọng của nền kinh tế. Nhưng làm sao đầu tư công có hiệu quả được, nếu như các bộ, ngành lại trả lại các khoản đầu tư phát triển lớn như vậy?

leftcenterrightdel
Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng Cộng sản Việt Nam. Ảnh: TTXVN  

Có thể các bộ, ngành đã trả lại vốn đầu tư công chỉ vì họ không thể tuân thủ hết được “một nghìn lẻ một” thủ tục mà pháp luật đã áp đặt, chứ chưa hẳn là vì thiếu tinh thần trách nhiệm. Trong trường hợp này, Kết luận số 14-KL/TW ra đời phải chăng có thể góp phần tháo gỡ những vướng mắc, cản trở về thủ tục? Theo kết luận thì các sáng kiến nếu vì lợi ích chung thì chỉ cần không trái với Hiến pháp và Điều lệ Đảng là đã có thể trình cấp thẩm quyền phê duyệt để có thể triển khai. Khi triển khai nếu không đạt hoặc chỉ đạt được một phần kết quả hoặc gặp rủi ro, xảy ra thiệt hại thì vẫn được xem xét miễn hoặc giảm nhẹ trách nhiệm.

Kết luận số 14-KL/TW quả thực có thể mở đường cho một định hướng tư duy mới để thúc đẩy sự đổi mới, sáng tạo và tinh thần dám nghĩ, dám làm trong toàn bộ nền quản trị của đất nước. Quan trọng nhất là các tư tưởng cơ bản của kết luận phải được cụ thể hóa trong hoạt động lập pháp của Nhà nước.

Có hai vấn đề liên quan đến lập pháp ảnh hưởng rất lớn đến sự đổi mới, sáng tạo và tinh thần dám nghĩ, dám làm của cán bộ, công chức. Một là, sự chồng chéo, sự xung đột của các văn bản pháp luật. Hai là sự lạm dụng điều chỉnh trong hoạt động xây dựng pháp luật. Rõ ràng, khi pháp luật chồng chéo và xung đột thì cách tốt nhất là trả lại vốn đầu tư công như đã nói ở trên, vì cán bộ, công chức làm kiểu gì cũng sẽ sai phạm. Đơn giản là vì tuân thủ luật này thì có thể sẽ vi phạm luật khác. Trong bối cảnh như vậy thì không làm gì cả là vừa "an toàn" và vừa "có lợi". Càng làm nhiều thì càng sai phạm nhiều. Cuối cùng, không khéo những người không làm gì cả sẽ được lên chức, những người dám quyết đáp để thúc đẩy công việc lại bị kỷ luật, thậm chí bị tù tội. Để khắc phục sự chồng chéo, sự xung đột giữa các văn bản pháp luật, chúng ta cần phải hoàn thiện quy trình lập pháp, mà trước hết là hoàn thiện kỹ thuật soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật. Hiện nay, các văn bản này đang được soạn thảo phân tán ở rất nhiều bộ, ngành và phần lớn bởi những người không được đào tạo về kỹ thuật soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật. Tốt nhất là nên soạn thảo văn bản một cách tập trung. Tất cả các văn bản quy phạm pháp luật đều cần được soạn thảo bởi một cơ quan có chuyên môn sâu về công việc này. Một cơ quan như vậy có thể là Cục Soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật thuộc Bộ Tư pháp chẳng hạn. Các bộ chuyên môn chỉ tập trung nghiên cứu và thúc đẩy chính sách lập pháp. Nếu chính sách lập pháp của họ được Chính phủ phê chuẩn thì sẽ được chuyển cho cục để được soạn thảo thành văn bản quy phạm pháp luật. Làm được như vậy không chỉ chất lượng các văn bản pháp luật sẽ được nâng cao mà sự chồng chéo, sự xung đột cũng sẽ được khắc phục.

Về sự lạm dụng điều chỉnh, không biết từ bao giờ, nhưng mỗi khi đối mặt với bất cứ một vấn đề gì trong cuộc sống, chúng ta đều nghĩ rằng phải ban hành pháp luật. Đây là một lỗi rất lớn về tư duy. Bởi vì rằng tự do quan trọng hơn điều chỉnh. Tự do là một giá trị tự thân và một giá trị tuyệt đối. Điều chỉnh là một giá trị tương đối và chỉ có giá trị khi đó là một sự cần thiết. Có tự do mới dễ sáng tạo, mới dễ dám nghĩ, dám làm. Điều chỉnh có thể giúp chúng ta xử lý một vấn đề nào đó, nhưng đó phải là một sự bắt buộc vì không còn lựa chọn khác. Bởi vì rằng lạm dụng điều chỉnh cũng trói chặt chân tay của chúng ta. Khi làm bất cứ việc gì cũng phải tuân thủ “một nghìn lẻ một” các quy định nhiều khi cứng nhắc, chồng chéo của pháp luật, thì cán bộ, công chức còn có thể dám nghĩ, dám làm theo cách nào được đây? Chính vì vậy, nếu nói về việc dám nghĩ, dám làm, thì ở đây chúng ta cần phải đổi mới tư duy lập pháp của mình. Trước hết là chớ nên lạm dụng điều chỉnh, chớ nên gặp bất cứ vấn đề gì thì cũng nghĩ là phải ban hành pháp luật để xử lý. Cách tư duy nói trên sẽ đẻ ra vô tận xiềng xích trói chặt tất cả chúng ta, cũng như trói chặt nhiều cơ hội và tiềm năng của đất nước. Cứ nghĩ mà xem, khi đòi hỏi phải phục hồi kinh tế đang ngày càng trở nên nóng bỏng, mà hằng năm trời chúng ta vẫn không thể phê duyệt được các dự án đầu tư công, thì chúng ta có phải là thật sự đã trở thành con tin của những quy định pháp luật rối rắm và chồng chéo hay không?!

Để tránh việc lạm dụng điều chỉnh, quốc hội các nước trên thế giới đều tổ chức xem xét các dự luật một cách rất cẩn trọng qua 3 lần thảo luận. Trong đó, lần thảo luận thứ nhất là về việc có thật sự cần phải ban hành một đạo luật như vậy hay không. Về cơ bản, quốc hội các nước sẽ bác bỏ bất kỳ dự luật nào nếu thấy không cần thiết hoặc nếu thấy quyền tự do của người dân bị ảnh hưởng nặng nề. Có lẽ Quốc hội nước ta cũng cần tổ chức một phiên thảo luận như vậy để xem xét về sự cần thiết của các dự luật.

TS NGUYỄN SĨ DŨNG

Nguyên Phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội