Quỳnh Phú là xã ven biển có làng nghề muối truyền thống Quỳnh An đã có từ hơn 400 năm nay tại Nghệ An.

Lao động nặng nhọc, phụ thuộc vào thiên nhiên, nghề muối truyền thống luôn đối mặt cảnh “được mùa mất giá” lặp đi lặp lại, giá muối chỉ từ 5.000 đến 10.000 đồng/kg. Lớp trẻ lần lượt rời làng, để lại những ruộng muối loang nắng cho người già. Nguy cơ mai một hiện hữu ngay trên những cánh đồng từng trắng xóa mùa nắng.

Diêm dân xã Quỳnh Phú, tỉnh Nghệ An thu hoạch muối.

Giữa bối cảnh nhọc nhằn ấy, nhiều diêm dân vẫn luôn bám trụ và trăn trở để nâng cao giá trị hạt muối.

Ông Bùi Xuân Điện là một người như thế. Đi bộ đội rồi xuất ngũ năm 1987, ông Điện trở về quê hương, ngày ngày "một nắng, hai sương", cần mẫn trên những cánh đồng muối. Ông tham gia thành viên làng nghề sản xuất muối truyền thống Quỳnh An. Năm 2012, Hợp tác xã sản xuất dịch vụ muối Thắng Lợi ra đời, quy tụ 830 thành viên. Ông Bùi Xuân Điện từ một thành viên đến đội trưởng đội muối nước và nay là Giám đốc Hợp tác xã.

Ông Điện tâm sự, đời ông gắn với hạt muối từ thuở nhỏ, quen mùi nắng gió, quen vị mặn chát và cả những mùa muối rớt giá. “Nhìn bà con phơi muối cả ngày mà bán chẳng được bao nhiêu, tôi xót lắm. Nhiều lúc tự hỏi, muối quê mình trắng, sạch, tinh khiết như thế, sao cứ mãi nghèo?”.

Chính nỗi trăn trở ấy khiến ông không yên lòng, thôi thúc phải tìm cách làm khác đi. Ông bảo, mình không mong gì lớn lao, chỉ mong hạt muối làm ra được trân trọng hơn, diêm dân sống được bằng nghề, lớp trẻ không quay lưng với ruộng muối. “Khi hạt muối có giá trị, thì làng nghề mới giữ được”. Ông Điện nói, giọng mộc mạc, ánh lên niềm tin.

Công nhân Hợp tác xã sản xuất dịch vụ muối Thắng Lợi đưa muối vào lò nung.
Những nồi muối được nung trong nhiều giờ.

Trăn trở ấy thôi thúc ông Điện và các xã viên quyết tâm đi tìm một lối đi khác cho hạt muối. Năm 2022, ông Điện và các xã viên miệt mài với những chuyến đi nối dài từ làng muối này sang làng muối khác, từ Bắc vào Nam.

Tham quan nhiều nơi, ông Điện nhận thấy sản xuất muối hầm là phù hợp và có triển vọng với làng muối quê mình. Ông học nghề chế biến muối hầm rồi trở về mày mò, chắt lọc kinh nghiệm, phổ biến cho các xã viên với khát vọng nâng tầm hạt muối làng Quỳnh An. Đầu năm 2025, cơ sở sản xuất muối hầm được xây dựng, đánh dấu sự chuyển mình từ sản xuất manh mún sang chế biến sâu, nâng cao giá trị.

Quy trình làm muối hầm được ông Điện ví như “luyện ngọc”. Nguyên liệu là những hạt muối tinh khiết nhất từ vựa muối Quỳnh An, được phơi khô tự nhiên suốt 7-9 tháng để muối “chín”, ráo nước, giảm vị chát. Sau đó, muối được cho vào những chiếc nồi đất, xếp ngay ngắn trong lò, bắt đầu hành trình 14 giờ đỏ lửa. 7 giờ đầu mở vung để tạp chất bay hơi, 7 giờ sau đậy kín, hầm đều tay trong nhiệt độ ổn định. Người thợ canh lửa không rời mắt. Kết thúc, khối lượng muối chỉ còn 45-50%, nhưng đó là phần tinh túy nhất.

Sản phẩm muối hầm thành phẩm có giá 65.000 đồng/kg, cao gấp hàng chục lần so với muối thô.

Thành phẩm có màu trắng đục, giòn, tan nhanh, mặn dịu và hậu ngọt. Ngoài nêm nếm, muối hầm còn được kết hợp với ngải cứu, gừng, sả… trở thành sản phẩm chăm sóc sức khỏe, được các cửa hàng thực phẩm sạch và spa dưỡng sinh ưa chuộng. Từ hạt muối thô giá rẻ, muối hầm Thắng Lợi đã đạt mức 65.000 đồng/kg. Mỗi tháng, xưởng sản xuất 20 tấn, làm ra đến đâu tiêu thụ hết đến đó thông qua liên kết với các doanh nghiệp với hệ thống 20 đại lý trên cả nước.

Hiện nay, Hợp tác xã đã sản xuất các sản phẩm từ muối hầm như muối hầm gia vị, muối hầm tôm, muối hầm chua cay, om muối ngự… Nhờ hướng đi mới, Hợp tác xã tạo việc làm cho 15 lao động với mức thu nhập 7 triệu đồng/tháng, đồng thời giúp hàng trăm hộ diêm dân có đầu ra ổn định.

 Ông Bùi Xuân Điện, Giám đốc Hợp tác xã sản xuất dịch vụ muối Thắng Lợi luôn trăn trở với khát vọng nâng tầm hạt muối làng Quỳnh.

Đồng chí Nguyễn Văn Thanh, Phó chủ tịch UBND xã Quỳnh Phú cho biết: “Mô hình muối hầm mở ra hướng phát triển bền vững cho làng nghề, tạo việc làm, nâng cao giá trị, giúp bà con diêm dân tăng thu nhập, nâng cao đời sống. Để đồng hành cùng diêm dân, chính quyền xã Quỳnh Phú xác định phát triển mô hình hỗ trợ tiếp cận nguồn vốn, một số cơ chế liên quan đến đất đai, đăng ký nhãn hiệu, chuyển giao khoa học công nghệ và lập vùng quy hoạch ổn định. Xã cũng đang đề xuất UBND tỉnh ban hành nghị quyết riêng hỗ trợ diêm dân phát triển nghề truyền thống".

Giữa những ngày đông lạnh giá, khi gió biển hun hút thổi qua cánh đồng muối hoang vắng, những lò muối hầm ở xã Quỳnh Phú vẫn bền bỉ đỏ lửa suốt ngày đêm, tỏa hơi ấm lan trong gian xưởng nhỏ, sưởi ấm đôi bàn tay chai sạn của diêm dân, hồi sinh làng nghề và thắp lên niềm tin về một hướng đi mới cho hạt muối quê hương.