Phát triển bền vững dựa trên năng lực thật 

Với đặc thù là khu vực kinh tế gần dân nhất, lĩnh vực hoạt động đa dạng, các hộ kinh doanh đã góp phần tạo việc làm, duy trì sinh kế và thúc đẩy thương mại ở nhiều địa phương. Trong những năm qua, nộp thuế theo phương pháp khoán là cách tính thuế phổ biến áp dụng đối với các hộ kinh doanh. Thuế khoán thường có mức thuế thấp và khó xác định rõ ràng nên cơ quan thuế có thẩm quyền định mức một khoản thuế dựa trên cơ sở hồ sơ tự khai của người nộp thuế, ý kiến tư vấn hội đồng tư vấn thuế cấp xã, phường và cơ sở dữ liệu của cơ quan thuế. 

Tuy nhiên, phương pháp này ngày càng bộc lộ nhiều hạn chế như: Không khuyến khích minh bạch doanh thu, bởi hộ kinh doanh có thể khai thấp hơn doanh thu thực tế để giảm mức thuế khoán phải nộp; xuất hiện các hành vi tiêu cực giữa hộ kinh doanh và cán bộ thuế trong việc gây thất thoát ngân sách... Một hạn chế điển hình của phương pháp thuế khoán đó là thiếu sự công bằng giữa các hộ kinh doanh trên cùng một lĩnh vực. Ví như có 2 cửa hàng bán cơm bình dân ở cạnh nhau, một cửa hàng đông khách, cửa hàng còn lại ít khách thì mức thuế khoán mà 2 cửa hàng phải nộp vẫn là như nhau. 

Nhân viên MISA đồng hành với cán bộ thuế hỗ trợ hộ kinh doanh chuyển đổi hình thức từ thuế khoán sang thuế kê khai tại chợ Bầu, phường Phủ Lý, tỉnh Ninh Bình. Ảnh: HÀ TRANG

Nhằm khắc phục những hạn chế của thuế khoán, Đảng và Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 68-NQ/TW, Nghị quyết số 198/2025/QH15 về việc chuyển đổi hình thức thuế khoán sang thuế kê khai để mở ra cho hộ kinh doanh cơ hội bứt phá, phát triển hơn nữa và khẳng định vị thế trong kỷ nguyên vươn mình. Theo đó, hộ kinh doanh sẽ chính thức bỏ áp dụng thuế khoán, chuyển sang thuế kê khai từ ngày 1-1-2026. Cục Thuế (Bộ Tài chính) cho biết, việc chuyển đổi từ thuế khoán sang thuế kê khai không phải là thêm thủ tục, mà là sự thay đổi về cách tiếp cận và niềm tin.

Trên cơ sở đặt niềm tin để người nộp thuế tự kê khai, tự nộp thuế theo doanh thu thực tế phát sinh, cơ quan thuế sẽ tập trung vào vai trò hỗ trợ, xác thực và bảo đảm công bằng thông qua dữ liệu điện tử. Bên cạnh đó, phương pháp kê khai cũng tạo thói quen quản trị tài chính, ghi chép doanh thu, chi phí rõ ràng, giúp hộ kinh doanh hiểu rõ hiệu quả hoạt động, giảm rủi ro và đưa ra quyết định kinh doanh đúng đắn hơn. Chính sự minh bạch và chủ động ấy là nền tảng để hộ kinh doanh phát triển bền vững dựa trên năng lực thật, thông tin thật và cơ hội thật.

Hạn chế xử phạt trong giai đoạn đầu

Theo Phó cục trưởng Cục Thuế Mai Sơn, thực tế ai kinh doanh cũng đều có ghi chép sổ sách bao gồm nhập hàng, bán ra, hàng tồn... Cơ quan thuế sẽ hỗ trợ bà con hộ kinh doanh chuyển đổi từ việc ghi chép thủ công sang sử dụng phần mềm trên điện thoại thông minh, giúp kê khai dễ dàng và thuận lợi hơn. Đối với việc chuyển đổi sang phần mềm mới, Phó cục trưởng Cục Thuế Mai Sơn cho hay, hiện cả nước có hơn 110 nhà cung cấp giải pháp phần mềm, hóa đơn điện tử và kế toán. Hiện nay đã có một số cơ quan thuế ký thỏa thuận với các đơn vị có thể cung cấp gói giải pháp trọn gói giảm 50% chi phí ban đầu gồm phần mềm kế toán, miễn phí phần mềm hóa đơn điện tử và một năm sử dụng chữ ký số cho hộ kinh doanh. 

Nỗ lực đồng hành với ngành thuế trong việc cung cấp phần mềm hỗ trợ hộ kinh doanh chuyển đổi từ thuế khoán sang thuế kê khai, ông Lê Hồng Quang, Tổng giám đốc Công ty Cổ phần MISA chia sẻ: “Hưởng ứng Quyết định số 3352/QĐ-CT do Cục Thuế ban hành ngày 31-10-2025 về Kế hoạch “60 ngày cao điểm chuyển đổi mô hình từ thuế khoán sang kê khai đối với hộ kinh doanh”, chúng tôi đã đưa ra chương trình hỗ trợ hơn 2 triệu hộ kinh doanh cài đặt miễn phí phần mềm để xóa bỏ những rào cản ban đầu. Bên cạnh đó, MISA phối hợp đồng hành với cơ quan thuế để xây dựng trang thông tin trả lời vướng mắc về thuế một cách tự động thông qua trí tuệ nhân tạo (AI). Chúng tôi cũng huy động hơn 4.000 cán bộ, nhân viên MISA và nhiều đối tác về thuế, kế toán dịch vụ đến từng khu phố, khu chợ để đồng hành với bà con trước thềm xóa bỏ thuế khoán”.

Đối với hoạt động bán hàng qua sàn thương mại điện tử, các sàn hiện đã kê khai, khấu trừ và nộp thuế thay hộ kinh doanh. Cơ quan thuế đang hoàn thiện quy trình để người mua hàng có thể lựa chọn lấy hóa đơn trực tuyến, bảo đảm thu đúng, thu đủ và công bằng giữa các nhóm nộp thuế. Trong giai đoạn đầu chuyển đổi từ thuế khoán sang thuế kê khai, ngành thuế sẽ hạn chế xử phạt, tăng cường hướng dẫn, phối hợp với chính quyền địa phương, đại lý thuế, công ty kế toán và nhà cung cấp phần mềm để cùng hỗ trợ hộ kinh doanh.

“Chúng tôi mong bà con yên tâm và ngành thuế cam kết không để hộ kinh doanh đơn độc khi bỏ thuế khoán. Đồng thời, các chính sách thuế có liên quan sẽ được nghiên cứu thấu đáo để sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn; chuẩn bị các gói giải pháp hỗ trợ toàn diện nhằm giúp hộ kinh doanh thích ứng dễ dàng, giảm chi phí và tránh rủi ro khi chuyển đổi phương thức đóng thuế mới, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho hoạt động kinh doanh”, Phó cục trưởng Cục Thuế Mai Sơn nhấn mạnh.

Trao đổi với phóng viên, PGS, TS Phùng Thanh Quang (Viện Ngân hàng-Tài chính, Đại học Kinh tế Quốc dân) lưu ý: “Để việc chuyển đổi từ thuế khoán sang thuế kê khai thành công, ngành thuế cần đặt người nộp thuế làm trung tâm, giảm gánh nặng thủ tục, tăng hỗ trợ và ứng dụng công nghệ. Đồng thời bảo đảm minh bạch, công bằng và không gây sốc cho hộ kinh doanh. Cụ thể, có thời gian chuyển tiếp (6-12 tháng) để hộ kinh doanh làm quen; xem xét thực hiện thí điểm theo nhóm ngành nghề hoặc địa phương, sau đó mở rộng; cần hạn chế kiểm tra trong thời gian đầu để hộ kinh doanh có thời gian thích nghi. Với những loại hình kinh doanh mà đầu vào không có hóa đơn, ví dụ như sản phẩm do gia đình tự sản xuất ra, đặc sản nông nghiệp địa phương... thì cơ quan thuế cần có hướng dẫn cụ thể cho những hộ kinh doanh cá thể này”.

Ngoài ra, cần tăng cường tư vấn, hỗ trợ về thuế trực tiếp hoặc qua kênh số; cung cấp tài liệu hướng dẫn ngắn gọn theo từng loại hình hộ kinh doanh; cử cán bộ thuế hỗ trợ hộ kinh doanh lớn tuổi, không quen công nghệ. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh chuyển đổi số, tăng cường tuyên truyền và hỗ trợ hộ kinh doanh qua chatbot (trợ lý ảo dựa trên AI), đường dây nóng, video hướng dẫn; ban hành “Cẩm nang hướng dẫn” chuyển đổi từ thuế khoán sang thuế kê khai, phát hành rộng rãi dưới hình thức điện tử để người dân và hộ kinh doanh tiện theo dõi, PGS, TS Phùng Thanh Quang đề xuất.

Có thể khẳng định, việc chuyển đổi hình thức từ thuế khoán sang thuế kê khai là hướng đi đúng đắn trong việc tạo dựng phát triển công bằng cho hộ kinh doanh, khuyến khích chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp. Từ đó, giúp hộ kinh doanh nhận thức đúng vai trò là lực lượng kinh tế năng động, minh bạch, có sức cạnh tranh, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững đất nước.

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Kinh tế xem các tin, bài liên quan.