Giáo sư, Tiến sĩ Võ Tòng Xuân. Ảnh: Nguyễn Kiểm
Phóng viên (PV): Thưa Giáo sư, Việt Nam là quốc gia xuất khẩu gạo lớn trên thế giới từ nhiều năm qua nhưng gạo Việt Nam vẫn chưa có thương hiệu nổi bật trên thị trường, vậy theo Giáo sư, đâu là nguyên nhân?
Giáo sư Võ Tòng Xuân: Lý do gạo Việt Nam chưa đạt được thương hiệu quốc tế là do nguyên liệu của chúng ta không có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu gạo thường mua lúa, gạo của các thương lái. Trong khi đó, thương lái đi thu mua lúa gạo một lần đến cả chục giống lúa nên không thể phân định rõ ràng từng giống trong quá trình chế biến. Không phải chúng ta không có loại gạo chất lượng, thơm ngon mà chỉ tiếc nguyên liệu lúa gạo đã bị trộn lẫn trong quá trình thu mua, chế biến. Chính vì vậy, gạo Việt Nam thường chỉ bán giá thấp hơn do không có xuất xứ, nguồn gốc rõ ràng, đặc biệt là chưa có thương hiệu.
PV: Dường như các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu lúa gạo của Việt Nam lâu nay chỉ chú trọng đến xuất khẩu; trong khi đó lại “bỏ quên” thị trường nội địa trong nước, một thị trường có tới 90 triệu dân?
Giáo sư Võ Tòng Xuân: Đây là tập quán của phần lớn các doanh nghiệp Việt Nam. Các doanh nghiệp nước ngoài họ rất quan tâm đến thị trường Việt Nam, trong khi đó các doanh nghiệp trong nước lại lo xuất khẩu mà chưa chú trọng đến thị trường nội địa, đây là một điều rất đáng tiếc. Sắp tới, chúng ta sẽ tổ chức lại sản xuất. Để xây dựng thương hiệu nông sản thì phải có xuất xứ sản phẩm. Nhưng để có xuất xứ sản phẩm nông sản nói chung và lúa gạo nói riêng dứt khoát phải bắt đầu từ người nông dân. Nông dân và doanh nghiệp phải liên kết lại, vai trò của các hợp tác xã kiểu mới làm “cầu nối” cho nông dân-doanh nghiệp thì mới có sản phẩm sạch, ngon, tạo ra chuỗi giá trị sản phẩm, trong đó có sản phẩm lúa gạo.
Thực ra chúng ta có nhiều giống lúa chất lượng cao nhưng lại chưa được phổ biến. Ví như giống lúa ST; chúng ta có thể sử dụng giống lúa này để sản xuất và xây dựng thương hiệu gạo quốc gia. Giống lúa này cho chất lượng gạo thơm, ngon. Tôi nghĩ, nếu trồng giống lúa này thì không chỉ đáp ứng được yêu cầu xuất khẩu ở phân khúc thị trường gạo cao cấp mà ngay cả phục vụ thị trường trong nước cũng rất tốt. Một điều kiện nữa là việc sản xuất cũng phải đáp ứng các tiêu chí gạo sạch, gạo chất lượng cao; đây là một xu thế, một đòi hỏi từ nhu cầu tiêu dùng tại thị trường nội địa và phục vụ xuất khẩu.
Thu hoạch lúa ở tỉnh Trà Vinh. Ảnh: Nguyễn Kiểm
PV: Để nâng cao giá trị kinh tế, thương hiệu cho gạo Việt, nông dân và Nhà nước phải làm gì, thưa Giáo sư?
Giáo sư Võ Tòng Xuân: Đầu tiên đối với nông dân phải tuân thủ việc sản xuất theo đúng quy trình kỹ thuật (tiêu chuẩn VietGAP) của Bộ NN&PTNT đề ra hoặc các tiêu chuẩn quốc tế (Global GAP - Thực hành nông nghiệp tốt toàn cầu). Bởi làm theo kiểu cũ vừa tốn kém, vừa không bảo đảm chất lượng sản phẩm. Làm đúng quy trình sẽ giúp giảm giá thành sản xuất, chất lượng sản phẩm bảo đảm sạch, an toàn. Về phía Nhà nước cần phải có chính sách để hỗ trợ các doanh nghiệp, nông dân trong quá trình sản xuất, đặc biệt là khâu thu mua, chế biến, xây dựng thương hiệu lúa gạo.
Hiện nay, một số doanh nghiệp vừa và nhỏ của chúng ta đã làm khá bài bản theo chuỗi giá trị, với những sản phẩm gạo chất lượng cao. Có thể kể đến thương hiệu gạo Hoa Sữa, gạo hữu cơ. Những sản phẩm này được thị trường quốc tế chấp nhận; trong đó có thị trường Anh. Họ cũng đã đưa sản phẩm quảng bá và chào bán lên trang web Amazon. Đây cũng là một cách để giới thiệu, quảng bá, tiêu thụ sản phẩm gạo chất lượng cao.
PV: Giáo sư có nhắc đến chuỗi giá trị trong lúa gạo, vậy chúng ta cần làm gì để gia tăng giá trị của chuỗi sản xuất lúa gạo hiện nay?
Giáo sư Võ Tòng Xuân: Lâu nay, chúng ta mới chỉ quan tâm đến hạt gạo, còn các phụ phẩm khác của lúa gạo rất có giá trị kinh tế như: Cám, trấu, rơm chưa được quan tâm đúng mức. Tôi lấy ví dụ từ cám nguyên liệu trích ly ra sản phẩm dầu cám là loại thực phẩm với 20 vitamin, giúp bồi dưỡng sức khỏe con người; đồng thời dầu cám này còn có thể sản xuất mỹ phẩm. Ngoài ra, chính trấu là nguyên liệu chất đốt rất tốt. Tro trấu phục vụ cho chăn nuôi để giảm mùi hôi, xử lý môi trường. Rơm cũng là nguyên liệu thức ăn cho gia súc, làm nguyên liệu để sản xuất nấm. Ở Bến Tre, Trà Vinh..., nông dân đã sử dụng rơm làm thức ăn chăn nuôi bò. Rơm cũng là nguyên liệu để trồng nấm. Trung bình 1ha lúa, năng suất khoảng 6-7 tấn lúa/vụ và 6-8 tấn rơm. Giá bán 1 tấn rơm cũng đạt từ 1,8-2 triệu đồng/tấn.
NGHINH XUÂN (thực hiện)