Nguyên nhân của việc còn sót lọt khi thực hiện thu thuế cho thuê nhà một phần do chủ nhà và người thuê không cần hóa đơn, chứng từ. Mặt khác, theo quy định, người thuê nhà phải đăng ký tạm trú, tạm vắng ở cơ quan công an nhưng cơ sở dữ liệu của cơ quan công an và cơ quan thuế chưa liên thông nên cơ quan thuế không nắm được thông tin về việc cho thuê nhà. Hiện nay, để biết được một địa bàn có bao nhiêu trường hợp cho thuê nhà, cơ quan thuế phải thông qua trưởng khu phố, ban quản trị tòa nhà chung cư... Khi được cung cấp thông tin, cơ quan thuế gửi giấy mời kê khai nộp thuế đến tận nhà nhưng nhiều chủ cho thuê nhà đã "bỏ qua". Cá biệt, có trường hợp trưởng khu phố hay ban quản trị tòa nhà không hợp tác với cơ quan thuế, do bị chủ nhà phản ứng. Bên cạnh đó, không ít chủ cho thuê nhà thiếu ý thức, chủ động tìm cách trốn thuế. Anh Phan Văn Lâm, một người cho thuê nhà ở Hà Nội cho biết: “Cách trốn thuế khá phổ biến là chủ nhà và người thuê thỏa thuận với nhau lập hai hợp đồng, một hợp đồng cho thuê ghi giá thật, một hợp đồng cho mượn nhà hoặc hợp đồng thuê nhưng với giá thấp hơn giá thuê thực tế nhiều lần”. Cũng có trường hợp cán bộ ngành thuế phát hiện nhiều nhà mặt phố thay đổi mặt hàng kinh doanh hoặc người thuê nên đã đến tìm hiểu thì chủ nhà đưa ra hợp đồng cho mượn nhà. Nghi ngờ, cán bộ thuế yêu cầu làm bản cam kết, nếu phát hiện cho thuê nhà, trốn thuế sẽ xử phạt, truy thu... nhưng thực tế cũng không mang lại hiệu quả.

Một thành viên đăng quảng cáo cho thuê nhà trong nhóm Facebook công khai “Cho thuê nhà nguyên căn, chung cư giá rẻ Hà Nội”.  

Trao đổi với một số chuyên gia, người dân và qua tìm hiểu chúng tôi được biết, việc thất thu thuế cho thuê nhà còn một nguyên nhân quan trọng nữa là cách tính thuế hiện nay chưa nhận được sự đồng thuận của người nộp thuế. Anh Trần Nam Anh ở phường Thượng Đình, quận Thanh Xuân, TP Hà Nội, cho biết: “Có những chi phí mà chủ căn hộ cho thuê phải chịu như: Tiền môi giới (bằng khoảng một tháng tiền nhà); tiền khấu hao sử dụng (khoảng 2% tổng số tiền thuê nhà mỗi năm); có thời gian do dịch Covid-19, khách không thuê nhà nhưng chủ nhà vẫn phải nộp thuế 10% trên số tiền cho thuê kê khai trước đó (nếu đạt hơn 100 triệu đồng/năm), vẫn phải nộp đủ phí dịch vụ chung cư trong thời gian chờ khách thuê; lãi suất tiền vay để đầu tư (nếu có)... Cơ quan thuế chỉ tính đến số tiền người có nhà cho thuê thu được, không tính chi phí phải bỏ ra là chưa phù hợp với thực tiễn”.

Chuyên gia kinh tế Nguyễn Minh Phong cho rằng: “5% thuế TNCN trong 10% thuế mà người có nhà cho thuê phải nộp chưa tính đến những trường hợp như: Người cho thuê chỉ có một căn nhà và chịu cảnh ở chật để có phòng trống cho thuê, đồng thời họ cũng không có thu nhập nào khác, trong khi có mẹ già, con cái... Thuế TNCN là tiền thuế mà người có thu nhập phải trích nộp sau khi đã tính các khoản được giảm trừ. Vì vậy, việc mặc định đó là khoản thu thêm để tính thuế TNCN là chưa hợp lý, chưa kể nếu người đó vay lãi ngân hàng để xây nhà cho thuê...”. Theo ông Nguyễn Minh Phong, thu thuế là cần thiết nhưng cơ quan chức năng cần tính toán lại trên cơ sở quy định của pháp luật và phù hợp với thực tiễn. Đồng quan điểm, luật sư Nguyễn Thu Anh, Công ty TNHH Luật Bảo Chính cho biết thêm: “Hiện nay, mức giảm trừ gia cảnh đã nâng lên 11 triệu đồng/tháng (trước đây là 9 triệu đồng/tháng), tương đương 132 triệu đồng/năm, nhưng ngưỡng tính thuế cho thuê nhà vẫn là 100 triệu đồng/năm như văn bản quy định cách đây đã 6 năm thì thật sự lạc hậu. Mặt khác, so với nhiều loại hình kinh doanh dịch vụ khác như: Massage, karaoke, cung cấp nội dung số trên mạng... cá nhân chỉ chịu 7% thuế suất (2% thuế GTGT, 5% thuế TNCN); đại lý xổ số, đại lý bảo hiểm, bán hàng đa cấp... cá nhân chỉ đóng duy nhất 5% thuế TNCN... thì mức thuế cho thuê nhà là khá cao. Vì vậy, rất cần điều chỉnh ngưỡng nộp thuế cho thuê nhà tăng thêm 30-40% so với mức hiện nay; đồng thời cho phép người cho thuê nhà được khấu trừ chi phí trước khi tính doanh thu nộp thuế”. Thống nhất với quan điểm này, anh Nguyễn Đức Nguyên ở Ba Đình, Hà Nội, cho rằng: “Thu nhập sau khi trừ chi phí mới là doanh thu, đánh thuế trên doanh thu mới hợp lý. Ngưỡng nộp thuế cần nâng lên 150 triệu đồng/năm, còn như hiện nay thì hầu hết người có nhà cho thuê ở Hà Nội, TP Hồ Chí Minh đều phải nộp thuế, trong khi thực tế đời sống của không ít người có nhà cho thuê còn khó khăn".

Cùng với TP Hồ Chí Minh, mới đây, Cục Thuế Hà Nội đã yêu cầu các cơ quan thuế trên địa bàn triển khai các biện pháp chống thất thu thuế đối với hoạt động cho thuê nhà. Thiết nghĩ, thu thuế cho thuê nhà là cần thiết nhưng chính sách nên điều chỉnh để phù hợp với thực tiễn, khi đó, người có nhà cho thuê chắc chắn sẽ đồng thuận, tự giác nộp thuế, việc thực thi chính sách sẽ khả thi, hiệu quả hơn.   

KIM DUNG