Bài 1: Đầu tư FDI - động lực quan trọng của nền kinh tế

Việt Nam là điểm đến hấp dẫn của đầu tư FDI. 30 năm qua, FDI đã đóng góp quan trọng vào tăng trưởng kinh tế của Việt Nam, bổ sung vào nguồn vốn đầu tư phát triển, tăng thu ngân sách, thúc đẩy xuất khẩu, góp phần nâng cao năng suất lao động và trình độ công nghệ, cùng một số đóng góp khác.

Vốn FDI quan trọng với mọi nền kinh tế

Nhà kinh tế học nổi tiếng người Mỹ Paul Samuelson với cuốn sách “Kinh tế học” ra đời năm 1948 đã đưa ra lý thuyết “vòng luẩn quẩn của sự chậm tiến và cú hích từ bên ngoài”. Theo lý thuyết này, đa số các nước đang phát triển đều thiếu vốn, do đó muốn đạt mức tăng trưởng kinh tế thì cần có một "cú hích" từ bên ngoài, cụ thể như yếu tố về vốn, khoa học công nghệ hiện đại, chuyên gia... trong đó vốn FDI đóng vai trò là "cú hích" mang tính đột phá quan trọng.

Trên thực tế, nguồn lực từ bên ngoài là vô cùng cần thiết cho bất kỳ nền kinh tế nào. Bởi với kinh tế thì khả năng thu hút đa dạng nguồn vốn chính là một năng lực để phát triển. Cho tới nay, nền kinh tế lớn nhất thế giới là Hoa Kỳ cũng là nền kinh tế nhận vốn FDI nhiều nhất thế giới và vẫn đang có xu hướng tăng lên. Năm 2017, vốn đầu tư FDI vào Hoa Kỳ là hơn 4.025 tỷ USD, tăng so với mức hơn 3.765 tỷ USD năm 2016. Các doanh nghiệp (DN) FDI đã mang lại cho nền kinh tế Hoa Kỳ hơn 6,8 triệu việc làm.

Sản xuất ở Nhà máy điện tử Samsung tại tỉnh Bắc Ninh. Ảnh: SONG HÀ

Đối với các nước đang phát triển, thu hút vốn FDI không chỉ nhằm bổ sung nguồn vốn cho đầu tư phát triển, mà còn nhằm mục đích tiếp nhận, chuyển giao công nghệ, kinh nghiệm quản lý tiên tiến, mở rộng thị trường, tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho người lao động... Đặc biệt, vốn FDI còn là một luồng vốn ổn định hơn so với các luồng vốn đầu tư quốc tế khác, bởi khi DN nước ngoài đã tính chuyện mở nhà máy tại nước sở tại thì họ phải có quan điểm dài hạn về thị trường, về triển vọng tăng trưởng. Cùng với đó, nguồn vốn này không tạo ra nợ cho chính phủ nước tiếp nhận đầu tư.

Việt Nam - điểm đến hấp dẫn của đầu tư FDI

Có xuất phát điểm từ một nước nông nghiệp lạc hậu, bị chiến tranh tàn phá, công nghiệp kém phát triển, nhân lực không được đào tạo chính quy, các nguồn lực nhỏ bé, do vậy việc huy động và sử dụng nguồn vốn FDI là một định hướng rất sáng suốt của Đảng và Nhà nước ta. Việc ban hành Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam năm 1987 (nay được sửa đổi thành Luật Đầu tư) đặt nền móng cho việc thu hút đầu tư FDI. Sau khi Luật Đầu tư nước ngoài được ban hành, các nhà kinh tế thế giới bình luận đó là một trong các đạo luật về đầu tư hấp dẫn nhất trong khu vực.

GS, TSKH Nguyễn Mại, Chủ tịch Hiệp hội DN đầu tư nước ngoài lý giải, Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam hấp dẫn bởi được xây dựng dựa trên sự học hỏi kinh nghiệm, tiếp thu cái hay của 18 luật đầu tư nước ngoài của các quốc gia khác. “Khi đó, các nước xung quanh như Thái Lan, Indonesia chỉ mở cửa dần dần, giới hạn đầu tư của nước ngoài là 49%, còn ta thì ngay lập tức mở cửa, thông thoáng hết mức, chấp nhận DN 100% vốn nước ngoài, chỉ giới hạn tỷ lệ góp vốn tối thiểu của nhà đầu tư nước ngoài là 30% mà không giới hạn tối đa”-GS, TSKH Nguyễn Mại nói. Chưa kể, còn hàng loạt chính sách ưu đãi đầu tư được thực hiện. Và một ủy ban liên bộ được thành lập vào tháng 3-1989, là đầu mối để quản lý các hoạt động về đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Ủy ban này có đầy đủ thẩm quyền, phê duyệt dự án rất nhanh, khi cần thiết có thể trình thẳng lên Thủ tướng, do đó, thủ tục đầu tư khi ấy được thực hiện nhanh chóng, nhà đầu tư rất hào hứng. Bởi vậy, sau đó mới lần lượt có những làn sóng đầu tư nước ngoài vào Việt Nam.

Ngoại trừ thời gian ngắn gián đoạn do ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính châu Á giai đoạn 2007-2009, dòng vốn FDI vào Việt Nam luôn gia tăng theo từng năm. Đáng chú ý, năm 2016, Việt Nam vượt qua tất cả thành viên ASEAN, trừ Singapore về thu hút FDI. Nếu xét theo tỷ trọng GDP bình quân đầu người, Việt Nam vượt cả Trung Quốc và Ấn Độ về thu hút FDI (và tất cả thành viên ASEAN, trừ Malaysia). Càng ấn tượng hơn khi năm 2016, Tạp chí FDI Intelligence, thuộc tờ báo tài chính hàng đầu thế giới Financial Times (Mỹ) xếp Việt Nam ở vị trí đứng đầu trong số 14 thị trường mới nổi trong hai năm liên tiếp về thu hút vốn FDI nếu xét theo quy mô nền kinh tế. Tới tháng 12-2017, vốn đăng ký FDI ở Việt Nam đã tăng gần gấp đôi sau 4 năm, từ 20 tỷ USD năm 2014 lên gần 36 tỷ USD năm 2017, tăng 44% so với năm 2016. Vốn giải ngân trong năm 2017 là 17,5 tỷ USD-một con số kỷ lục.

Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, từ năm 1988 đến tháng 9-2018, FDI của 129 quốc gia và vùng lãnh thổ đã có mặt trên 63 tỉnh, thành phố cả nước với 26.646 dự án còn hiệu lực, với tổng vốn đăng ký 334 tỷ USD. Vốn thực hiện lũy kế của các dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài ước đạt 185,62 tỷ USD, bằng 55,5% tổng vốn đăng ký còn hiệu lực.

Sau 30 năm đón vốn FDI, Việt Nam đã thu hút được các tập đoàn đa quốc gia hàng đầu thế giới, như: Samsung, Honda, Intel, Yamaha, Panasonic, Microsoft, LG... Những dự án “tỷ đô” của các tập đoàn kinh tế hàng đầu cho thấy Việt Nam đã và đang là điểm đến đầu tư hấp dẫn cho các nhà đầu tư nước ngoài. Đối với những địa phương thu hút nhiều dự án FDI, như: Hà Nội, Bắc Ninh, Thái Nguyên, Vĩnh Phúc, Hải Phòng, TP Hồ Chí Minh, Bình Dương, Đồng Nai..., đóng góp của khu vực này đặc biệt quan trọng, làm thay đổi cơ bản cơ cấu kinh tế của tỉnh, thành phố, tạo điều kiện để DN trong nước phát triển. Điển hình là Bắc Ninh, nhờ thu hút có hiệu quả FDI, chỉ trong 5 năm gần đây đã biến đổi cơ bản, từ tỉnh nông nghiệp trở thành tỉnh công nghiệp. Hiện, nông nghiệp của tỉnh này chỉ còn khoảng 8%, công nghiệp và dịch vụ chiếm 82% cơ cấu kinh tế tỉnh.

Góp phần thay đổi diện mạo nền kinh tế Việt Nam

Dẫn chúng tôi đi thăm một số DN vốn FDI trên địa bàn, đồng chí Vũ Hồng Bắc, Chủ tịch UBND tỉnh Thái Nguyên, cho biết: "Nhờ cải thiện môi trường đầu tư mà Thái Nguyên đang trở thành địa chỉ hấp dẫn của các nhà đầu tư trong và ngoài nước, đặc biệt là thu hút nguồn vốn FDI. Toàn tỉnh hiện có 130 dự án FDI còn hiệu lực với tổng vốn đăng ký đạt hơn 7,3 triệu USD. DN FDI là nhân tố quan trọng tạo ra giá trị sản xuất công nghiệp bình quân giai đoạn 2012-2017 trên địa bàn tăng tới 82,5%/năm. Giá trị xuất khẩu năm 2017 đạt 23,56 tỷ USD (chiếm 11% giá trị xuất khẩu chung của cả nước), gấp 212 lần so với năm 2010.

Theo Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng: 30 năm thu hút FDI của Việt Nam cũng gần như đi cùng với hơn 3 thập kỷ đổi mới của nền kinh tế. Không quá khó để thấy, trong thành công hôm nay của kinh tế Việt Nam có đóng góp lớn của khu vực FDI.

Khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài đã giúp làm thay đổi diện mạo nền kinh tế Việt Nam. Trong giai đoạn 1991-2017, vốn FDI chiếm từ 18 đến 25% tổng đầu tư toàn xã hội, DN FDI chiếm khoảng 50% tổng giá trị sản xuất công nghiệp của Việt Nam, trong đó 58% vốn FDI tập trung vào lĩnh vực công nghiệp chế biến, chế tạo; đóng góp hơn 70% giá trị xuất khẩu hàng hóa. DN FDI còn tạo ra sự dịch chuyển các ngành nghề trong xã hội và hiện đang tạo công ăn việc làm cho 3,7 triệu lao động trực tiếp và cho 5-6 triệu lao động gián tiếp.

Chúng tôi từng tới nhà máy Samsung tại Bắc Ninh và cảm nhận được không khí làm việc vô cùng chuyên nghiệp, kỷ luật cao tại đây. Nhà máy lúc chúng tôi tới có đến 160.000 công nhân đang làm việc, tương đương dân số của một huyện. Các công nhân đều có tuổi đời rất trẻ, trang bị đầy đủ bảo hộ lao động. Tại các phân xưởng, công nhân đều chăm chú làm việc theo quy trình rất nghiêm ngặt. Có lẽ, chỉ cần nhìn cách các DN lớn tổ chức thực hiện công việc cũng đã là những bài học lớn cho DN, công nhân Việt Nam.

Nhìn nhận ở góc độ năng suất lao động, TS Lê Văn Hùng, Trưởng phòng Kinh tế vùng, Viện Kinh tế Việt Nam cho rằng, ở khía cạnh tác động trực tiếp, vốn FDI giúp dịch chuyển cơ cấu lao động trong nước từ nhóm ngành có năng suất lao động thấp sang nhóm ngành có năng suất lao động cao hơn. Phân theo ngành/lĩnh vực thì dịch vụ và chế tạo là hai ngành thu hút FDI nhiều nhất, trong khi khai khoáng và nông nghiệp chiếm một tỷ lệ rất nhỏ.

Ở khía cạnh tác động gián tiếp, vốn FDI tạo ra hiệu ứng lan tỏa về công nghệ và kỹ năng đối với khu vực nội địa thông qua liên kết sản xuất giữa hai khu vực. Hơn nữa, sự hiện diện của DN FDI làm gia tăng áp lực cạnh tranh buộc các DN nội địa cải tiến. Từ đó, DN FDI sẽ gián tiếp thúc đẩy nâng hiệu quả hoạt động của DN nội địa và gián tiếp cải thiện năng suất lao động chung. 

Nhận xét về đóng góp của DN FDI đối với nền kinh tế Việt Nam, GS, TSKH Nguyễn Mại cho rằng, các nhà kinh tế và quản lý có những ý kiến khác nhau, thậm chí trái ngược nhau khi nhận định về giá trị của đầu tư FDI đối với sự phát triển của Việt Nam. Tuy nhiên, không thể phủ nhận, khu vực FDI đã đem lại những giá trị tích cực cho nền kinh tế. Sau 30 năm đổi mới, cùng với đó là thu hút đầu tư FDI, Việt Nam từ một nước nghèo, lạc hậu trở thành một trong những điểm sáng của kinh tế toàn cầu. Đồng thời, DN FDI tạo ra những áp lực để hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, thúc đẩy tiến trình tái cơ cấu nền kinh tế nhanh hơn, hiệu quả hơn và thực chất hơn theo hướng đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế.

PHÚ THỌ - QUANG PHƯƠNG - VŨ DUNG

--------------------

(còn nữa)