Vì vậy, để bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của các ngành sản xuất trong nước, việc đẩy mạnh phổ biến kiến thức liên quan đến PVTM sẽ giúp cộng đồng doanh nghiệp chủ động hơn trong ứng phó.

Phòng vệ thương mại - xu hướng tất yếu của hội nhập

 PVTM là công cụ chính sách được Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) cho phép các nước thành viên sử dụng nhằm bảo vệ ngành sản xuất trong nước trước các hành vi cạnh tranh không lành mạnh của hàng hóa nhập khẩu, như bán phá giá hay nhận trợ cấp từ chính phủ; hoặc trong trường hợp hàng hóa nhập khẩu tăng mạnh gây ảnh hưởng tới ngành sản xuất nội địa. Chính vì vậy, cùng với sự phát triển của thương mại toàn cầu, các biện pháp PVTM (chống bán phá giá, chống trợ cấp, biện pháp tự vệ) cũng thường xuyên được các quốc gia trên thế giới sử dụng. Các nền kinh tế xuất khẩu càng lớn càng dễ trở thành đối tượng của các biện pháp PVTM.

Thép là sản phẩm có kim ngạch xuất khẩu tăng cao và đối mặt với nhiều vụ kiện phòng vệ thương mại. 

Theo Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam năm 2001 đạt hơn 15 tỷ USD; năm 2011 đạt gần 100 tỷ USD, năm 2020 đạt hơn 280 tỷ USD; với kết quả này, Việt Nam trở thành nền kinh tế có quy mô xuất khẩu đứng thứ 22 trên thế giới. Song, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của hoạt động xuất khẩu, các biện pháp PVTM của nước ngoài đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam cũng gia tăng nhanh chóng. Cụ thể, nếu như giai đoạn 2005-2010 mới có 25 vụ việc thì trong giai đoạn 2011-2015 là 52 vụ việc và giai đoạn từ năm 2016 đến tháng 9-2021 là 109 vụ việc.

Phân tích sâu hơn nguyên nhân gia tăng PVTM, Bộ Công Thương cho biết, hàng xuất khẩu của Việt Nam tăng rất nhanh trong thời gian qua nhờ tác động tích cực của tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế, tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó có các FTA thế hệ mới. Đáng chú ý, đa số các FTA đều có mục tiêu xóa bỏ rào cản về thuế đối với thương mại nhưng lại không cản trở quyền của các thành viên tham gia FTA trong việc điều tra và áp dụng các biện pháp PVTM. Vì vậy, nhiều nước coi PVTM là giải pháp trong chính sách ngoại thương để ổn định sản xuất trong nước, bảo vệ công ăn việc làm của người lao động. Theo Cục PVTM, Bộ Công Thương, đối với các doanh nghiệp Việt Nam, việc bị nước ngoài điều tra, áp dụng các biện pháp PVTM sẽ có những tác động tiêu cực. Nếu hàng hóa xuất khẩu của doanh nghiệp bị áp dụng thuế PVTM ở mức cao sẽ làm giảm lợi thế cạnh tranh, dẫn đến mất một phần hoặc toàn bộ thị trường xuất khẩu. Để tránh bị áp thuế, doanh nghiệp phải bố trí thời gian và nguồn lực để xử lý, đáp ứng các yêu cầu của cơ quan điều tra nước ngoài. Điều này sẽ tạo thêm gánh nặng tài chính cho doanh nghiệp.

Tăng cường truyền thông để hiểu đúng

 Với vai trò, tác động của PVTM trong bối cảnh hội nhập, Thứ trưởng Trần Quốc Khánh khẳng định, các biện pháp này có thể xuất hiện cả ở chiều xuất khẩu và nhập khẩu. Thứ nhất, hàng hóa của Việt Nam khi xuất khẩu phải đối mặt với những biện pháp PVTM. Ở chiều ngược lại, hàng hóa nước ngoài nhập khẩu vào Việt Nam chúng ta cũng có thể áp dụng các biện pháp tương tự. Vì vậy, thời gian tới, cần tăng cường truyền thông để cộng đồng doanh nghiệp và người dân hiểu đúng về biện pháp PVTM nhằm nâng cao năng lực của Việt Nam, đặc biệt là của cộng đồng doanh nghiệp trong việc ứng phó và sử dụng công cụ này.

Nhấn mạnh quan điểm, vẫn còn rất nhiều khó khăn đặt ra đối với doanh nghiệp, ngành hàng trong quá trình tham gia, tiếp nhận các vụ việc về PVTM, bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam đề nghị, cần nhiều hơn sự hỗ trợ, truyền thông, thông tin về các biện pháp ứng phó từ Bộ Công Thương và các cơ quan liên quan. Thực tế cho thấy, thời gian qua, với các nỗ lực của Chính phủ, nhận thức của cộng đồng doanh nghiệp về PVTM đang dần được nâng cao. Một số ngành, doanh nghiệp đã xác định được điều tra PVTM là hoạt động bình thường trong thương mại quốc tế, do đó, chủ động trong việc xử lý, ứng phó với các vụ việc điều tra PVTM của nước ngoài. Tuy nhiên, đa số doanh nghiệp Việt Nam là doanh nghiệp vừa và nhỏ, hiểu biết về PVTM chưa sâu nên vẫn còn bị động khi trở thành đối tượng bị điều tra, không hiểu rõ các công việc cần thực hiện trong khi yêu cầu của cơ quan điều tra nước ngoài rất chặt chẽ về trình tự thời gian, thủ tục, các thông tin doanh nghiệp phải cung cấp. Các doanh nghiệp không đáp ứng đúng yêu cầu của cơ quan điều tra có khả năng cao nhận được kết quả bất lợi, ảnh hưởng lớn đến hoạt động xuất khẩu.

Để hỗ trợ doanh nghiệp sử dụng và ứng phó hiệu quả với các vụ việc PVTM, ông Lê Triệu Dũng, Cục trưởng Cục PVTM, Bộ Công Thương cho biết, chính sách pháp luật về PVTM không ngừng được hoàn thiện. Cùng với đó, Bộ Công Thương tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền nâng cao nhận thức về lĩnh vực này cho doanh nghiệp; xây dựng hệ thống cảnh báo sớm cho nhiều ngành hàng, sản phẩm có nguy cơ bị kiện PVTM tại nhiều thị trường; tiếp nhận hồ sơ đề nghị điều tra và đẩy nhanh hoàn thành các vụ việc điều tra PVTM nhằm kịp thời có các biện pháp PVTM, bảo đảm môi trường thương mại công bằng cho các ngành sản xuất trong nước.

Bài và ảnh: MINH ĐỨC