Làm gì để ngăn chặn dịch sốt xuất huyết?

Khả năng sốt xuất huyết vẫn tiếp tục gia tăng?

- Xin ông cho biết, đến thời điểm này, dịch sốt xuất huyết đã xuất hiện tại bao nhiêu địa phương ở nước ta và mức độ nguy hiểm của dịch như thế nào?

- Đến nay, số ca mắc SXH đã lên tới hơn 44.000, trong đó có 42 trường hợp tử vong, so với cùng kỳ năm 2006, số mắc tăng khoảng 47%. Số ca mắc tập trung chủ yếu ở khu vực phía Nam (hơn 80% số người mắc trong cả nước), trong đó, Tiền Giang (gần 7.000 ca), Đồng Tháp (gần 6.000 ca), An Giang, Kiên Giang (khoảng 4.000 ca), TP Hồ Chí Minh, Sóc Trăng, Bến Tre (hơn 3.000 ca). Một số địa phương khác thuộc miền Trung cũng có số mắc trên dưới 1.000 ca như: Bình Thuận, Khánh Hòa, Bình Định, Phú Yên.

Tại các nước trong khu vực đã có hơn 1.500 người chết, chủ yếu là trẻ em. Ở nước bạn Cam-pu-chia cũng đã có hơn 300 trẻ em tử vong do SXH trong năm nay.

Khả năng số mắc SXH còn duy trì ở mức cao trong vòng 2 - 3 tháng tới.

- Sốt xuất huyết không phải là dịch bệnh mới xuất hiện ở nước ta. Nhưng vì sao năm nay lại tăng mạnh hơn các năm trước, thưa ông?

- Với số ca mắc đã ghi nhận trên chứng tỏ năm nay SXH gia tăng so với mấy năm trước. Nguyên nhân là do diễn biến thời tiết bất thường, hiện tượng En-ni-nô làm cho nhiệt độ trên Trái Đất tăng dần, là điều kiện thuận lợi cho muỗi truyền bệnh sinh sôi và phát triển. Năm 2007 dịch SXH bùng phát trên quy mô toàn thế giới, đặc biệt là ở những vùng nhiệt đới. Bệnh này chưa có vắc-xin phòng bệnh và thuốc điều trị đặc hiệu.

Do tác động của quá trình đô thị hóa nông thôn và di dân tự do tạo điều kiện cho muỗi phát triển. Với đặc điểm thời tiết, khí hậu ở miền Nam nước ta, kết hợp với thói quen người dân trữ nước sinh hoạt trong hồ, lu, khạp (có gia đình có tới 50 lu chứa nước) từ mùa mưa sang mùa nóng do không có nước máy dẫn đến luôn tồn tại ổ chứa bọ gậy (loăng quăng) nên rất khó khăn trong công tác diệt ổ bọ gậy nguồn. Các loại vi-rút liên quan đều lưu hành tại Việt Nam và thay đổi nhau về ưu thế gây bệnh nên tạo điều kiện có thể liên tục gây bùng phát dịch.

- Sốt xuất huyết có tính chu kỳ hay không thưa ông? Dịch này thường xuất hiện vào thời gian nào trong năm?

- Diễn biến dịch SXH không dễ dàng dự báo, đặc biệt là dự báo chu kỳ năm nào SXH có khả năng bùng phát mạnh. Tuy nhiên, dựa vào mặt sinh học của muỗi truyền bệnh SXH (muỗi Aedes) và khí hậu, địa lý Việt Nam thì có thể thấy SXH thường tăng mạnh vào mùa mưa, từ tháng 7 đến tháng 11 hằng năm, và các tỉnh, thành phố khu vực miền Nam luôn là nơi dịch SXH hoành hành kéo dài. Thông thường thì khoảng 3 đến 5 năm lại bùng phát dịch mạnh.

- Tác nhân gây bệnh chủ yếu của dịch sốt xuất huyết là gì? Những đối tượng nào thường mắc nhiều?

- Sốt xuất huyết Dengue là bệnh truyền nhiễm cấp tính, gây dịch do vi-rút Dengue gây nên. Có 4 týp huyết thanh là D1, D2, D3 và D4, bệnh lan truyền chủ yếu do muỗi Aedes aegypti. Nước ta có 2 loại muỗi Aedes gây bệnh chủ yếu là Aedes aegypti và Aedes albopictus. Muỗi Aedes hút máu ban ngày và thường hút máu nhiều nhất vào sáng sớm và chiều tối. Muỗi Aedes aegypti mình nhỏ, đen, có khoang trắng thường gọi là muỗi vằn, đậu ở nơi tối trong nhà, thường sống ở các đô thị. Muỗi Aedes albopictus thích sống ở lùm cây, ngọn cỏ, phần lớn sống ở vùng nông thôn. Muỗi Aedes đẻ trứng, sau đó sinh ra bọ gậy (loăng quăng) ở các dụng cụ chứa nước trong gia đình như chum, vại, bể nước (hồ, lu, khạp), lọ hoa, chậu cảnh... hoặc ở ngoài nhà như hốc cây có nước, máng nước, vỏ đồ hộp, vỏ chai... hoặc ở rãnh nước, ao hồ. Chu kỳ phát triển từ trứng đến muỗi trưởng thành khoảng 11-18 ngày, khi nhiệt độ 29-31⁰C. Mật độ muỗi thường tăng vào mùa mưa.

Dịch SXH xuất hiện ở các nơi đông dân cư tập trung sau đó lan dần đến các vùng nông thôn. Trẻ em ở nhà trẻ, trường học bị muỗi Aedes mang vi-rút đốt ban ngày rồi trở về nhà mang vi-rút về gia đình, khu phố, xóm làng. Người ta ước tính cứ một trường hợp SXH có sốc vào bệnh viện thì có khoảng 200-500 người bị nhiễm vi-rút Dengue có triệu chứng lâm sàng hay không có triệu chứng lâm sàng, nhất là ở vùng có mật độ muỗi Aedes cao.

Chỉ đạo thiếu quyết liệt, người dân lơ là, chủ quan...

- Trước tình hình dịch đã bùng phát nhiều nơi, Cục Y tế dự phòng và các đơn vị trực thuộc đã làm gì để ngăn chặn?

- Cuối năm 2006 đầu năm 2007 chúng tôi đã dự báo sự bùng phát của dịch trong năm nay, vì vậy khi dịch SXH chưa xảy ra rầm rộ thì Bộ trưởng Bộ Y tế đã có công văn chỉ đạo Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố tăng cường chủ động phòng, chống SXH. Cục Y tế dự phòng Việt Nam cũng chỉ đạo Sở Y tế và Trung tâm Y tế dự phòng các địa phương đặc biệt chú trọng triển khai chiến dịch diệt bọ gậy và tuyên truyền rộng rãi trong cộng đồng các biện pháp phòng muỗi đốt, diệt muỗi, diệt bọ gậy.

Chúng tôi đã phối hợp với các Viện Vệ sinh dịch tễ/Pasteur đi kiểm tra, đôn đốc và chỉ đạo công tác tại một số tỉnh trọng điểm trong cả nước; tổ chức các cuộc họp giao ban phòng, chống SXH tại khu vực phía Nam, phát động chiến dịch diệt bọ gậy; tổ chức các lớp tập huấn cho cán bộ y tế dự phòng, cán bộ điều trị tại các tuyến trong cả nước, đồng thời hỗ trợ vật tư, hóa chất cho các địa phương phòng, chống dịch. Ngoài ra phát hơn 22.000 lượt bài tuyên truyền trên đài truyền thanh các tuyến, phân phát 45.000 sổ tay cộng tác viên, 22.000 tờ rơi, áp phích về chẩn đoán và điều trị, các loại tờ rơi, áp phích khác cho các đối tượng liên quan, 320 băng cát-xét.

- Thế nhưng, dịch vẫn chưa giảm phải chăng là do công tác phòng, chống của chúng ta còn nhiều vướng mắc hay do sự phối hợp giữa các cơ quan và người dân chưa hiệu quả?

- Cũng có một số khó khăn như: chính quyền một số địa phương chưa quyết liệt trong chỉ đạo, kiểm tra, đôn đốc thực hiện đặc biệt là chiến dịch diệt muỗi, bọ gậy (loăng quăng) cần sự phối hợp tham gia của các ban, ngành, đoàn thể. Lực lượng cán bộ y tế dự phòng còn mỏng, cán bộ ở cấp cơ sở đa số là kiêm nhiệm, cơ sở vật chất cũng còn thiếu thốn. Người dân một số nơi cũng còn lơ là, chủ quan chưa nhận thấy rõ trách nhiệm và vai trò của mình chủ động trong diệt muỗi, bọ gậy, phòng, chống SXH. Kinh phí phòng, chống dịch còn rất hạn chế, nhiều địa phương chỉ trông chờ vào kinh phí của Trung ương cấp.

- Trong những khó khăn đó, vấn đề nào trở ngại lớn nhất đối với công tác phòng dịch sốt xuất huyết ở nước ta?

- Xuất phát từ các nguyên nhân dẫn đến bùng phát dịch như trên, chúng ta thấy rằng nguồn lây bệnh và véc-tơ truyền bệnh (muỗi Aedes và bọ gậy) tồn tại trong tự nhiên là tất yếu không thể tránh khỏi. Không có muỗi thì không có SXH. Vấn đề là chúng ta triển khai các chiến dịch diệt muỗi và bọ gậy đạt hiệu quả đến đâu? Trở ngại lớn là ý thức phòng bệnh của người dân còn kém mà chính quyền địa phương thì chưa thực sự quan tâm, kinh phí hạn hẹp cũng là một cản trở…

- Chưa có vắc-xin phòng ngừa và thuốc đặc trị, vậy, chúng ta điều trị hàng chục nghìn bệnh nhân bằng cách nào, có khả thi hay không? Làm gì để giảm tải bệnh nhân sốt xuất huyết cho các bệnh viện ở Thành phố Hồ Chí Minh và khu vực Đồng bằng sông Cửu Long?

- Tuy chưa có thuốc đặc hiệu diệt vi-rút nhưng Bộ Y tế đã ban hành các hướng dẫn về điều trị SXH bao gồm nhiều phương pháp tiên tiến kết hợp điều trị bằng y học cổ truyền. Việc điều trị ở Việt Nam được đánh giá là một trong những nước có hiệu quả nhất. Tỷ lệ tử vong ở nước ta là gần 1/1.000 ca, còn ở nhiều nước khác là 10-20/1.000 ca bệnh.

Để giảm tải thì cần trang bị đủ các phương tiện điều trị phù hợp cho tuyến dưới, đặc biệt là cần có đủ đội ngũ cán bộ y tế có chuyên môn tốt.

Cần nâng cao ý thức tự phòng, chống dịch

- Để phòng dịch hiệu quả hơn, các cơ quan quản lý nhà nước từ Trung ương, các trung tâm y tế dự phòng địa phương cần làm gì để nâng cao hơn nữa trách nhiệm của mình?

- Tôi nghĩ, cần phải thực hiện đồng bộ một số hoạt động như: Truyền thông; kiểm soát véc-tơ; phát hiện, chẩn đoán sớm; điều trị kịp thời và hiệu quả,… Các cơ quan, đơn vị y tế dự phòng từ Trung ương đến địa phương là đầu mối, chịu trách nhiệm chính thực hiện các nhiệm vụ trên. Tuy nhiên, việc triển khai các chiến dịch diệt muỗi và bọ gậy tại cộng đồng được coi là nhiệm vụ cần được tăng cường hơn hết: Công tác phối hợp với các ban, ngành, đoàn thể tham gia, đẩy mạnh truyền thông giáo dục cộng đồng để nhận thức rõ vai trò của mình và tự giác tham gia việc diệt muỗi và bọ gậy tại gia đình và cộng đồng, đồng thời cần có sự quan tâm chỉ đạo kiên quyết của chính quyền các cấp ở địa phương. Phải có người đi kiểm tra công tác diệt bọ gậy tại các gia đình và cần các chế tài xử phạt các hộ để bọ gậy phát triển.

- Không ít người đã hoang mang lo lắng trước tình hình dịch vẫn tiếp tục gia tăng. Vậy, cần phải tuyên truyền như thế nào để người dân nhận thức cho đúng về dịch SXH và tự giác phòng, chống?

- Người dân có thể phòng bệnh bằng cách phòng, tránh muỗi đốt, ngăn chặn sự sinh sản và phát triển của muỗi bằng cách tham gia diệt muỗi, bọ gậy tại gia đình và cộng đồng. Nêu cao khẩu hiệu “Không có loăng quăng thì không có SXH”, tự phát hiện các dấu hiệu, triệu chứng lâm sàng ban đầu của nhiễm vi-rút Dengue để đi khám và điều trị kịp thời.

Muốn phòng bệnh tốt cần phải loại bỏ những dụng cụ chứa nước nơi muỗi đẻ trứng, hoặc thả cá ăn bọ gậy. Muỗi truyền bệnh qua đốt người chủ yếu vào ban ngày, cho nên phải tự bảo vệ để tránh muỗi đốt, trẻ em nằm ngủ ngày phải có màn chống muỗi, dùng hương xua muỗi, bình xịt muỗi gia dụng… Muỗi truyền bệnh SXH sống và sinh sản ở những nơi nước ứ đọng trong và xung quanh nhà. Do vậy, việc nên làm tại gia đình, cộng đồng là: Đổ nước thừa ở chỗ đọng nước, máy điều hòa, ở các bể, thùng nước, xô, chậu... Bỏ tất cả các vật dụng chứa nước đọng ra khỏi nhà (ví dụ như chậu cây cảnh). Luôn luôn đậy kín tất cả các vật dụng chứa nước. Thu nhặt và loại bỏ các dụng cụ nước có thể đọng lại như: chai, lọ, túi nhựa, lon đồ hộp, lốp xe đạp, v.v..

- Làm thế nào để nhận biết người có triệu chứng của sốt xuất huyết và điều trị được một cách kịp thời nhất, thưa ông?

- Trong vùng có dịch SXH biểu hiện lâm sàng thời kỳ khởi phát tùy thuộc vào từng lứa tuổi, như là: Trẻ còn bú và trẻ nhỏ có thể có triệu chứng sốt không đặc hiệu và phát ban nhưng biểu hiện khó chịu, khóc. Trẻ lớn và người lớn: sốt cao đột ngột kèm nhức đầu, đau nhức 2 bên hố mắt, đau khắp người, đau cơ, đau khớp. Mệt mỏi, chán ăn.

Toàn phát: sốt cao 39-40⁰C, kèm theo các triệu chứng một số dấu hiệu xuất huyết ở các mức độ từ nhẹ tới nặng (Xung huyết ở củng mạc mắt, đau nhức quanh nhãn cầu, đau cơ, đau khớp, mệt mỏi, chán ăn, sưng hạch bạch huyết, phát ban ở ngoài da, ban rát sẩn hoặc ban kiểu sởi, đôi khi có xuất huyết ở da, niêm mạc).

Sốt thường trong vòng 2 đến 7 ngày. Mức nhẹ không có sốc thì tiên lượng tốt. Thể nặng có kèm theo hội chứng sốc. Khi người dân thấy xuất hiện các dấu hiệu, triệu chứng tương tự như trên cần tới ngay cơ sở y tế gần nhất để khám và điều trị kịp thời.

- Xin cảm ơn ông!

HÀ THANH MINH (thực hiện)