Các doanh nghiệp (DN) đã dần thích nghi với các cam kết của FTA, song các kết quả đạt được trong tiến trình hội nhập quốc tế thời gian qua chỉ là bước đầu. Việc tham gia vào các FTA với những thành viên có trình độ kỹ thuật cao hơn luôn tạo ra sức ép cạnh tranh đối với các sản phẩm hàng hóa của Việt Nam.

Xuất khẩu tăng mạnh tại thị trường có FTA

Trước khi Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA) có hiệu lực, XK gạo của Việt Nam vào thị trường Liên minh châu Âu (EU) bị áp thuế 45%. Thậm chí có một số nước trong khối EU áp mức thuế nhập khẩu với gạo Việt Nam lên tới 100% hoặc cao hơn. Chính vì vậy, khi EVFTA có hiệu lực đã mở ra cơ hội lớn chưa từng có cho sản phẩm gạo của nước ta.

EU đã dành cho Việt Nam ưu đãi thuế suất 0% với hạn ngạch 80.000 tấn gạo/năm. Đặc biệt, EU sẽ tự do hóa hoàn toàn đối với gạo tấm sau 5 năm. Nắm bắt được thời cơ, tận dụng khá tốt những ưu đãi EVFTA, gạo là một trong những mặt hàng đã gia tăng đáng kể giá trị XK. Năm 2021, Việt Nam XK sang thị trường này khoảng 60.000 tấn gạo, trị giá 41 triệu USD, chỉ tăng gần 1% về lượng nhưng tăng hơn 20% về trị giá so với năm 2020. Đáng chú ý, một số gạo đặc sản của Việt Nam như ST24, ST25 lần đầu tiên được XK vào các thị trường trong khối EU.

Không chỉ có gạo, nhiều mặt hàng XK của Việt Nam đã có những chuyển biến tích cực tại thị trường EU sau khi EVFTA được thực thi, điển hình như thủy sản, tôm, dệt may, da giày... Tính từ ngày 1-1-2021 tới 26-12-2021, các cơ quan, tổ chức được ủy quyền cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) mẫu EUR.1 đã cấp 201.846 bộ C/O mẫu EUR.1 với kim ngạch hơn 7,8 tỷ USD đi các nước EU. Ngoài ra, các DN XK hàng hóa sang EU còn thực hiện tự chứng nhận xuất xứ cho 5.217 lô hàng với trị giá hơn 16,5 triệu USD được hưởng ưu đãi thuế quan theo EVFTA. Năm 2021, XK sang thị trường EU đạt khoảng 40,07 tỷ USD, tăng khoảng 14% so với cùng kỳ năm 2020.

leftcenterrightdel
Hoạt động xuất, nhập khẩu tại Công ty Cổ phần Tập đoàn Hòa Phát. Ảnh: TRẦN NGHI 

Cùng với việc tận dụng các cơ hội từ EVFTA, rất nhiều FTA khác cũng đã mang tới cơ hội mở rộng thị trường và gia tăng giá trị XK cho hàng hóa của Việt Nam. Theo Bộ Công Thương, đến nay, Việt Nam đã hoàn thành ký kết và thực thi 15 FTA. Trong số đó, nổi bật nhất là các FTA thế hệ mới, gồm: Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP); EVFTA; Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ireland (UKVFTA); FTA có quy mô lớn nhất thế giới trong khuôn khổ ASEAN là Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP)...

Nhấn mạnh về tác động của các FTA tới hoạt động XK của Việt Nam, Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh cho biết, các FTA đã và đang mở rộng cánh cửa thị trường cho hàng XK của Việt Nam, là cơ hội để Việt Nam kết nối, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị và mạng lưới sản xuất toàn cầu. Đặc biệt, trong bối cảnh dịch Covid-19, các FTA thế hệ mới đã tiếp sức cho hàng hóa vươn tới hầu hết các thị trường trên thế giới. Nhiều sản phẩm đã dần có chỗ đứng vững chắc và nâng cao được khả năng cạnh tranh trên nhiều thị trường có yêu cầu cao về chất lượng, như: EU, Nhật Bản, Mỹ, Australia...

Kim ngạch XK năm 2021 sang các khu vực thị trường đều đạt mức tăng trưởng dương, tăng cao ở những thị trường có FTA với Việt Nam, như: Trung Quốc tăng 15%, Hoa Kỳ tăng 24,2%, ASEAN tăng 25,8%, Hàn Quốc tăng 15,8%, Ấn Độ tăng 21%, New Zealand tăng 42,5%. Đặc biệt, kim ngạch XK sang các thị trường là thành viên CPTPP đạt mức tăng tốt, cho thấy hiệu quả cam kết từ hiệp định này để thúc đẩy XK, đa dạng hóa thị trường XK (XK sang Canada đạt 5,2 tỷ USD, tăng 19,5%; XK sang Mexico đạt 4,6 tỷ USD, tăng 46,1%)...

Hiểu biết về các cam kết để tối đa lợi ích

Nhìn nhận vào triển vọng tăng trưởng XK của Việt Nam trong năm 2022, Bộ Công Thương cho rằng, các FTA, đặc biệt là các FTA thế hệ mới đã qua giai đoạn thực thi ban đầu, DN đã dần thích nghi với các cam kết của FTA cùng với lộ trình thuế nhập khẩu của các đối tác tiếp tục được xóa bỏ hoặc cắt giảm, điều này tạo thêm lợi thế để hàng hóa của Việt Nam thâm nhập vào các thị trường, đối tác với thuế quan ưu đãi, thúc đẩy XK tăng trưởng mạnh.

Tuy nhiên, trong bối cảnh khu vực và quốc tế đang có sự biến chuyển, chính sách của các nước lớn cũng thay đổi nhanh chóng, những FTA có hiệu lực đi liền với xu hướng gia tăng hàng rào bảo hộ thương mại phi thuế quan tại nhiều khu vực. Cùng với đó, các FTA đòi hỏi sự tuân thủ luật chơi theo tiêu chuẩn cao về kỹ thuật, lao động, bảo vệ môi trường... Đây là áp lực lớn đối với DN XK Việt Nam.

Thông tin từ Bộ Công Thương cho thấy, dù DN đã nâng cao hiểu biết về các FTA, tuy nhiên mới có hơn 30% số DN được khảo sát cho biết nhận được thông tin về FTA với EU, hơn 25% nhận được thông tin về CPTPP... Đây chính là một trong những nguyên nhân chính khiến nhiều cơ hội từ các FTA bị DN bỏ lỡ.

Nhiều ý kiến cho rằng, điều tiên quyết để DN có thể tận dụng tốt những lợi ích từ các FTA đó là các DN phải hiểu rõ hiệp định sẽ mang lại thuận lợi, thách thức gì cho lĩnh vực, mặt hàng của mình. Từ đó có chiến lược thay đổi quy trình sản xuất, nguồn cung nguyên liệu để đáp ứng được yêu cầu về xuất xứ hàng hóa, tiêu chuẩn kỹ thuật của nước nhập khẩu. “Chính phủ và các bộ, ngành đã nỗ lực ký kết các FTA, mở ra cơ hội về mặt thuế quan cho DN khi XK. Điều kiện cần là sự nỗ lực của các DN trong việc tự đổi mới, nâng cao năng lực cạnh tranh để tạo ra sản phẩm đáp ứng yêu cầu thị trường nhập khẩu, từ đó tận dụng ưu đãi”, bà Nguyễn Cẩm Trang, Phó cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương lưu ý.

Đề cập tới vấn đề phòng vệ thương mại (PVTM) trong hội nhập kinh tế quốc tế, theo bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, đây là xu hướng tất yếu của quá trình hội nhập. Các nền kinh tế XK càng lớn càng dễ trở thành đối tượng của các biện pháp PVTM. Chính vì vậy, Bộ Công Thương và các cơ quan liên quan cần đẩy mạnh tuyên truyền để cộng đồng DN nhận thức được các hoạt động điều tra PVTM là hoạt động bình thường trong thương mại quốc tế.

Để giảm thiểu rủi ro đối mặt với các vụ kiện PVTM, một trong những giải pháp mà các DN cần lưu ý đa dạng hóa sản phẩm và thị trường XK để phân tán rủi ro, tránh tập trung XK với khối lượng lớn vào một thị trường. Song, ngoài sự nỗ lực chủ động của DN, DN rất cần sự hỗ trợ mạnh mẽ từ các cơ quan chức năng trong việc nâng cao năng lực ứng phó với các vụ việc điều tra PVTM của nước ngoài.

Việc tiếp tục khai thác hiệu quả các FTA là một trong những yếu tố quan trọng góp phần tiếp sức cho kinh tế Việt Nam phục hồi sau đại dịch. Theo Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên, Bộ Công Thương xác định một trong những nhiệm vụ quan trọng trong năm 2022 là tập trung thực hiện đồng bộ và triển khai hiệu quả các FTA đã có hiệu lực. Trong đó, cần tập trung tận dụng các cơ hội của những FTA quan trọng; đẩy mạnh việc đa dạng hóa thị trường và mặt hàng XK, cơ cấu lại các ngành hàng XK hiệu quả.

Bộ Công Thương cũng tập trung nâng cao công tác cảnh báo sớm và chống lẩn tránh biện pháp PVTM và gian lận xuất xứ thông qua việc vận hành hiệu quả hệ thống cảnh báo sớm về PVTM; chương trình tổng thể về sử dụng và ứng phó với các biện pháp PVTM. Hiện Bộ Công Thương đã tổng hợp thông tin, cập nhật danh sách các mặt hàng có nguy cơ bị điều tra PVTM để gửi các bộ, ngành, địa phương, hiệp hội, DN triển khai các hoạt động ứng phó cụ thể.

Trước tình hình leo thang căng thẳng giữa Nga và Ukraine đang tác động trực tiếp và gián tiếp đến tình hình kinh tế thế giới, trong đó có Việt Nam, nhận định một số mặt hàng Việt Nam có lợi thế XK ra thị trường thế giới, nay vì nhu cầu tiêu dùng toàn cầu thu hẹp cũng đã chịu ảnh hưởng lớn, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cũng yêu cầu các đơn vị nhận định đúng tình hình để khai thác hiệu quả thị trường trong nước và đẩy mạnh XK. Đồng thời, tiếp tục tăng cường cải cách hành chính, triển khai các giải pháp tạo thuận lợi hóa thương mại, hỗ trợ tháo gỡ khó khăn cho DN XK.

VŨ DUNG