EVFTA - đòn bẩy chiến lược trong chuỗi giá trị toàn cầu

Việt Nam trở thành đối tác hàng đầu của EU tại ASEAN

Ký ngày 30-6-2019 và có hiệu lực từ ngày 1-8-2020, EVFTA được đánh giá là một trong những hiệp định thương mại tự do toàn diện và tham vọng nhất mà Liên minh châu Âu (EU) ký với một quốc gia đang phát triển. Hiệp định xóa bỏ hơn 70% thuế quan ngay khi có hiệu lực; phần còn lại (lên tới 99%) sẽ tiếp tục được gỡ bỏ theo lộ trình. Bên cạnh cắt giảm thuế quan, EVFTA còn mở rộng quyền tiếp cận thị trường, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, thúc đẩy minh bạch hóa quy định, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp hai bên khai thác tối đa cơ hội thương mại.

Hoạt động sản xuất tại Công ty Cổ phần Xuân Hòa Việt Nam, tỉnh Phú Thọ. Ảnh: KHÁNH AN

Thực tiễn cho thấy, chỉ trong gần 5 năm (từ tháng 8-2020 đến tháng 5-2025), kim ngạch thương mại song phương giữa Việt Nam và EU đạt 298 tỷ USD, chiếm gần 40% tổng kim ngạch tích lũy hơn 30 năm (từ năm 1995 đến nay). Đây là minh chứng rõ ràng cho vai trò xúc tác của EVFTA trong việc mở rộng thị trường và làm sâu sắc quan hệ hợp tác kinh tế song phương. Hiện nay, Việt Nam là đối tác thương mại hàng hóa lớn nhất của EU tại ASEAN và đứng thứ 16 toàn cầu.

Ông Nguyễn Anh Sơn, Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) khẳng định: “Sau 5 năm thực thi, EVFTA đem lại kết quả tích cực, mở rộng thị trường cho các ngành xuất khẩu chủ lực như da giày, nông sản, rau quả...; đồng thời giúp doanh nghiệp tiếp cận công nghệ, thiết bị hiện đại, tạo điều kiện để Việt Nam hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật theo hướng minh bạch, phù hợp thông lệ quốc tế”.

Ở chiều ngược lại, EU hiện là thị trường xuất khẩu lớn thứ 3 và là nguồn nhập khẩu lớn thứ 4 của Việt Nam, cung cấp nhiều sản phẩm chiến lược, như: Máy móc công nghệ cao, phương tiện vận tải, dược phẩm, công nghệ xanh. Với quy mô dân số hơn 100 triệu người và lực lượng lao động hơn 55 triệu người, Việt Nam trở thành “hệ sinh thái chiến lược” để doanh nghiệp châu Âu hội nhập sâu hơn vào chuỗi cung ứng mới. Khảo sát của Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (EuroCham) cho thấy, không chỉ các tập đoàn lớn mà cả doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) cũng khai thác hiệu quả ưu đãi mà EVFTA mang lại. Tỷ lệ doanh nghiệp coi cắt giảm thuế quan là lợi thế then chốt tăng từ 29% (quý II-2024) lên 61% (quý II-2025).

Bài toán xuất xứ - thách thức cần vượt qua

Với tổng sản phẩm nội địa (GDP) 29.000 tỷ USD (theo sức mua tương đương) và hơn 450 triệu người tiêu dùng, EU là khối kinh tế thống nhất lớn nhất thế giới. GDP bình quân đầu người đạt hơn 43.000USD (Ngân hàng Thế giới, năm 2024), thể hiện sức mua cao, nhu cầu đa dạng-một thị trường lý tưởng cho hàng hóa chất lượng cao của Việt Nam, từ nông sản, thực phẩm chế biến đến dệt may, nội thất, công nghệ.

Hoạt động sản xuất tại Công ty Cổ phần Tập đoàn Tiên Sơn Thanh Hóa. Ảnh: PHẠM HƯNG

Tuy nhiên, cơ hội luôn song hành với thách thức. Rào cản lớn nhất là quy tắc xuất xứ-điều kiện tiên quyết để được hưởng ưu đãi thuế quan. Phần lớn nguyên phụ liệu cho các ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam vẫn nhập từ ngoài khối, gây khó khăn trong chứng minh nguồn gốc hợp lệ. EVFTA có cơ chế cộng gộp với một số đối tác, nhưng thủ tục phức tạp, chuỗi cung ứng trong nước chưa liên kết chặt chẽ. Ông Ngô Chung Khanh, Phó vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) cảnh báo: “Nếu không cải thiện năng lực đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật và xuất xứ, hàng hóa Việt Nam sẽ dần mất lợi thế cạnh tranh, nhất là khi EU đẩy mạnh đàm phán FTA với nhiều quốc gia khác”.

Hoạt động sản xuất tại Công ty Cổ phần gỗ Minh Dương, TP Hồ Chí Minh. Ảnh: NGUYỄN KIỂM

Theo thống kê, riêng năm 2024, Việt Nam đã cấp hơn 1,8 triệu Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) ưu đãi, với giá trị xuất khẩu vượt 100 tỷ USD. Đáng chú ý, 56% doanh nghiệp EU tại Việt Nam nộp C/O định kỳ mỗi tháng, cho thấy vai trò then chốt của giấy tờ này trong duy trì ưu đãi thuế quan và uy tín với đối tác. Nhiều doanh nghiệp kiến nghị cần số hóa toàn bộ quy trình cấp C/O, áp dụng hệ thống khai báo điện tử một cửa, rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, tăng minh bạch và kết nối dữ liệu chuỗi cung ứng. Đồng thời, cần có chương trình hỗ trợ kỹ thuật chuyên sâu để doanh nghiệp nắm vững cách lập hồ sơ, chứng minh xuất xứ, cập nhật kịp thời tiêu chuẩn từ EU.

EVFTA mở ra “cánh cửa lớn”, nhưng việc bước đi nhanh hay chậm, đi xa đến đâu phụ thuộc trước hết vào năng lực nội tại, sự chủ động và bản lĩnh thích ứng của chính chúng ta. Để tận dụng tối đa cơ hội, doanh nghiệp Việt Nam không chỉ cần đổi mới công nghệ, nâng cao quản trị mà còn phải kiên trì xây dựng chuỗi cung ứng trong nước, tăng tỷ lệ nội địa hóa, hướng tới phát triển bền vững.

KHÁNH AN

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Kinh tế xem các tin, bài liên quan.