Tiềm năng, thế mạnh về kinh tế biển ở Bạc Liêu không nhỏ. Chủ trương, đường hướng của tỉnh đã rõ, nhưng với một địa phương vừa thiếu về nguồn lực, yếu về nội lực nên còn nhiều điểm nghẽn, trở lực đang “níu chân” kinh tế biển, khiến cho ngành kinh tế quan trọng này chưa thể bứt phá như kỳ vọng.

Thiếu nguồn lực, yếu nhân lực

Trong quá trình thực hiện loạt bài này, chúng tôi nhận được nhiều phản ánh, tâm tư của các đồng chí lãnh đạo địa phương về những khó khăn của Bạc Liêu trong phát triển kinh tế biển, mà khó khăn lớn nhất là nguồn lực để đầu tư cho phát triển. Cũng như nhiều địa phương vùng Đồng bằng sông Cửu Long, Bạc Liêu vẫn chưa thể tự cân đối được thu-chi ngân sách, còn phụ thuộc nhiều vào ngân sách Trung ương. Năm 2021, thu ngân sách toàn tỉnh đạt khoảng 3.000 tỷ đồng, trong khi đó, chi ngân sách hơn 7.000 tỷ đồng. Theo các đồng chí lãnh đạo Thường vụ Tỉnh ủy, để đáp ứng đủ nhu cầu chi cho đầu tư phát triển toàn tỉnh thì Bạc Liêu cần tới nguồn ngân sách gấp 10 lần mức chi hiện nay. Thế nên, bức tranh kinh tế chung của toàn tỉnh và các ngành kinh tế biển nói riêng luôn trong tình trạng phát triển cầm chừng, không đủ nguồn lực để bứt tốc.

leftcenterrightdel
 Du khách thăm quan Nhà hát Cao Văn Lầu tại TP Bạc Liêu.

Do thiếu nguồn lực đầu tư nên ngay cả những ngành kinh tế biển chủ lực của Bạc Liêu, tốc độ phát triển vẫn ở mức độ khiêm tốn so với tiềm năng. Đồng chí Phạm Văn Thiều, Chủ tịch UBND tỉnh Bạc Liêu nêu thực tế: Với ngành năng lượng, do thiếu vốn nên việc đầu tư hệ thống lưới điện truyền tải cao thế của tỉnh chưa đạt mục tiêu đề ra. Việc triển khai các dự án này trong thời gian qua rất chậm nên ảnh hưởng tới phát triển các dự án năng lượng sạch, năng lượng tái tạo. 

Bên cạnh đó, do thiếu nguồn lực đầu tư nên cơ sở hạ tầng logistics, như hệ thống cảng cá, kho, bãi tập kết hàng hóa, giao thông kết nối tuyến ven biển chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển. Tìm hiểu thực tế tại huyện Đông Hải, mặc dù Cảng cá Gành Hào đã được quy hoạch là cảng cá loại I, đáp ứng được tàu công suất 600CV, tuy nhiên tiến độ triển khai cải tạo, nâng cấp hiện đang chậm so với dự kiến; chưa có quy hoạch chi tiết và chưa có phương án quản lý, khai thác, sử dụng theo tiêu chuẩn cảng loại I.

Ngành tôm của Bạc Liêu cũng chung nỗi niềm ấy, do nguồn lực đầu tư hạn chế nên kết cấu hạ tầng, nhất là điện, giao thông, thủy lợi chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển. Hiện hệ thống điện 3 pha phục vụ các vùng nuôi tôm siêu thâm canh, thâm canh, bán thâm canh mới chỉ đạt gần 40% diện tích nuôi. Trong khi đó, nuôi tôm công nghệ cao (CNC) có suất đầu tư lớn nên không thu hút được người dân tham gia. Bên cạnh đó, hệ thống kênh mương bị bồi, lắng nhanh; hiện tượng sạt lở bờ sông, bờ biển đòi hỏi phải có nguồn vốn lớn để đầu tư hằng năm, tuy nhiên, giữa nhu cầu và khả năng đầu tư của tỉnh còn rất nhiều hạn chế.

Nghị quyết số 36-NQ/TW ngày 22-10-2018 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII xác định một trong 3 khâu đột phá để phát biển bền vững kinh tế biển là: “Phát triển khoa học và công nghệ (KH&CN), đào tạo nguồn nhân lực biển chất lượng cao, thúc đẩy đổi mới, sáng tạo, tận dụng thành tựu KH&CN tiên tiến, KH&CN mới, thu hút chuyên gia, nhà khoa học hàng đầu, nhân lực chất lượng cao”. Thực tế, trong nhiều nghị quyết lãnh đạo của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh những nhiệm kỳ gần đây cũng đặt ra vấn đề này. 

leftcenterrightdel
 Công nhân phân loại cá tại Cảng cá Gành Hào, huyện Đông Hải.

Tuy nhiên, theo kết quả khảo sát, mức độ ứng dụng KH&CN trong các ngành kinh tế biển ở Bạc Liêu khá khiêm tốn. Theo đánh giá của Sở KH&CN tỉnh, việc kết nối trong hoạt động chuyển giao KH&CN, cơ chế chính sách đãi ngộ chuyên gia đầu ngành về địa phương công tác nhằm phục vụ phát triển kinh tế biển chưa tốt, chưa được quan tâm đúng mức. Nguồn vốn đầu tư thực hiện hoạt động KH&CN hỗ trợ phát triển kinh tế biển chưa đáp ứng được so với nhu cầu thực tế, nên nhiều tiềm năng, lợi thế vẫn bỏ ngỏ. Bên cạnh đó, ngành KH&CN chưa xây dựng được chương trình cụ thể nhằm hỗ trợ các tổ chức, cá nhân xác lập quyền sở hữu công nghiệp về đăng ký, xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm trong nhóm sản xuất, dịch vụ kinh tế biển.

Hiện nay, hoạt động KH&CN (nghiên cứu, ứng dụng, chuyển giao) của tỉnh chưa đáp ứng cho phát triển bền vững kinh tế biển vì năng lực nghiên cứu và đào tạo chuyên ngành về KH&CN biển chưa theo kịp với những yêu cầu của thực tiễn do ít được đầu tư về cơ sở vật chất và thiếu các chính sách trọng dụng, thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao. Trong khi đó, theo kết quả khảo sát, hiện nguồn nhân lực của Bạc Liêu chưa đáp ứng được các ngành kinh tế biển có mức độ ứng dụng KH&CN cao như điện gió, nuôi tôm CNC. Thực tế ở hai ngành này, mặc dù đã giải quyết đáng kể việc làm cho người lao động địa phương, nhưng chủ yếu là lao động phổ thông, làm các công việc chân tay thuần túy. Còn đội ngũ nhân lực có trình độ từ kỹ sư trở lên phần lớn đều do các doanh nghiệp đưa từ ngoài tỉnh về làm việc. 

Nhiều bất cập “níu chân” kinh tế biển bứt tốc

Cùng với những vấn đề đặt ra trên, một trong những cản trở lớn, làm cho kinh tế biển ở Bạc Liêu chưa thể bứt tốc, đó là giao thông đi lại không thuận lợi. Hạ tầng giao thông kết nối trong tỉnh và kết nối Bạc Liêu với vùng Đồng bằng sông Cửu Long, kết nối tỉnh với các vùng kinh tế trọng điểm như TP Hồ Chí Minh, Bình Dương... vừa thiếu, vừa yếu và không đồng bộ. Hiện nay, giao thông đi lại trong tỉnh tương đối khó khăn, không đáp ứng được tải trọng theo yêu cầu vận chuyển hàng hóa, nhất là hệ thống cầu bắc qua các sông, kênh, rạch. Trong khi đó, tỉnh Bạc Liêu được kết nối với các vùng kinh tế trọng điểm thông qua một tuyến duy nhất là Quốc lộ 1A. Để di chuyển bằng ô tô từ trung tâm tỉnh Bạc Liêu đến TP Cần Thơ mất khoảng 2,5 giờ và đến TP Hồ Chí Minh khoảng 6 giờ. Đó là chưa kể, mặc dù có 4 cửa biển lớn, nhưng tỉnh lại không có cảng biển nên không phát triển được ngành vận tải biển.

Qua khảo sát cho thấy, tiềm năng và dư địa cho công tác thu hút đầu tư vào lĩnh vực kinh tế biển của Bạc Liêu còn rất lớn, như thu hút đầu tư cảng biển, du lịch sinh thái biển, cảng cá, dịch vụ hậu cần nghề cá, chế biến hải sản... Theo lãnh đạo Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Bạc Liêu, thời gian qua, mặc dù tỉnh rất quyết tâm trong công tác thu hút, mời gọi đầu tư, tuy nhiên kết quả chưa đạt như mong muốn. Nguyên nhân cũng bởi tuyến đường giao thông trên bộ đi lại khó khăn, còn hệ thống đường thủy nội địa từ Bạc Liêu đi các tỉnh phía Nam chưa phát triển nên các doanh nghiệp không mặn mà khi đầu tư vào Bạc Liêu. Do đó, đến nay toàn tỉnh mới chỉ phát triển được một số cụm công nghiệp nhỏ, với số doanh nghiệp đăng ký hoạt động rất khiêm tốn.

Cũng theo lãnh đạo Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Bạc Liêu, bên cạnh hạ tầng giao thông yếu kém thì một khó khăn không nhỏ khiến tỉnh khó thu hút đầu tư vào kinh tế biển là “quỹ đất sạch” rất hạn chế. Điểm qua danh mục mời gọi đầu tư của tỉnh, thấy rằng, tất cả vị trí thực hiện dự án đa phần là đất vướng giải phóng mặt bằng, điều này gây ra rất nhiều khó khăn và làm giảm hiệu quả thu hút đầu tư. Bên cạnh đó, thủ tục pháp lý liên quan đến các dự án, nhất là các thủ tục bổ sung quy hoạch từ các bộ, ngành Trung ương, công tác giải phóng mặt bằng... mất rất nhiều thời gian cho các doanh nghiệp trong giai đoạn chuẩn bị đầu tư. Mặc dù các cơ chế ưu đãi, khuyến khích và hỗ trợ đầu tư áp dụng mức cao nhất theo quy định của Trung ương, nhưng quy mô nền kinh tế của tỉnh nhỏ, nhân lực trình độ cao ít nên năng lực cạnh tranh thấp, chưa hấp dẫn các doanh nghiệp CNC...

Bên cạnh những nguyên nhân trên, trong quá trình khảo sát, chúng tôi ghi nhận thực tế, hầu hết các ngành kinh tế biển chủ lực của tỉnh đều có xuất phát điểm ở trình độ thấp, lệ thuộc nhiều vào điều kiện tự nhiên; sản xuất nhỏ lẻ, manh mún cả về quy mô lẫn sản lượng hàng hóa và đang trong quá trình chuyển đổi nên tiềm ẩn nhiều nguy cơ thiếu bền vững. Trong khi đó, nguồn vốn ngân sách đầu tư cho phát triển kinh tế biển còn ở mức thấp, các tổ chức tín dụng không muốn đầu tư vào lĩnh vực nhiều rủi ro. Vì thế, nhiều ngành kinh tế biển vẫn trong vòng luẩn quẩn, chưa phát huy hết thế mạnh, chưa khai thác hết tiềm năng. 

Một nguyên nhân khác là công tác quy hoạch và quản lý quy hoạch còn nhiều bất cập. Việc lập quy hoạch cho từng ngành kinh tế biển chưa rõ ràng, chưa “ra tấm ra món”, nên mặc dù sản xuất nhiều loại sản phẩm nhưng lại phân tán, manh mún, không gắn kết giữa vùng nguyên liệu với chế biến, tiêu thụ sản phẩm. Bên cạnh đó, việc ban hành các chính sách khuyến khích đầu tư, tiêu thụ sản phẩm và cải cách thủ tục hành chính vẫn tương đối ì ạch nên chưa đủ sức hấp dẫn các thành phần kinh tế tham gia đầu tư vào phát triển kinh tế biển và vùng ven biển. Qua khảo sát cho thấy, toàn tỉnh Bạc Liêu đến nay có rất ít tập đoàn, doanh nghiệp lớn đầu tư vào nên chưa có một “đầu tàu kinh tế” đủ mạnh để kéo các "toa tàu" kinh tế biển đi lên...

Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Bạc Liêu xác định kinh tế biển là một trong những trụ cột phát triển kinh tế-xã hội của địa phương từ nhiều nhiệm kỳ nay. UBND tỉnh cũng ban hành các kế hoạch, chương trình hành động để triển khai thực hiện. Tuy nhiên, qua nghiên cứu các báo cáo tổng kết hằng năm, báo cáo sơ kết, tổng kết kết quả triển khai thực hiện nghị quyết về phát triển kinh tế biển của tỉnh, chúng tôi nhận thấy chưa có một đánh giá cụ thể về mức độ đóng góp từ kinh tế biển vào tăng trưởng chung toàn tỉnh để làm cơ sở so sánh, đối chiếu qua từng năm, từng giai đoạn. Điều này vô hình trung gây khó cho công tác quy hoạch, làm cản trở tầm nhìn và định hướng phát triển kinh tế biển trong dài hạn. 

Làm gì để kinh tế biển tăng tốc, phát triển bền vững; làm gì để làm giàu từ biển, mạnh lên từ biển theo tinh thần Nghị quyết số 36-NQ/TW ngày 22-10-2018 về Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 vẫn là câu hỏi lớn đặt ra cho không chỉ riêng Bạc Liêu mà với tất cả 28 tỉnh, thành phố ven biển. Những vấn đề trên đây đặt ra cho hệ thống chính trị toàn tỉnh Bạc Liêu rất nhiều bài toán hóc búa mà cần thêm nhiều giải pháp đồng bộ, mang tính chiến lược dài hạn mới có thể giải quyết triệt để. 

(còn nữa)

BÁ HIÊN - MINH MẠNH - THÚY AN