Bài 3: Cần một cuộc “tái cơ cấu” từ cánh đồng (Tiếp theo và hết)

QĐND - Giải bài toán nông dân bỏ ruộng, trả ruộng hiện nay như thế nào? Câu trả lời cần được nhìn nhận từ chính mảnh ruộng, từ đổi mới chính sách nông nghiệp và rộng hơn nữa là một công cuộc “tái cơ cấu” nông nghiệp, nông thôn…

Cơ hội để “tái cơ cấu” ruộng đồng

Ông Phạm Văn Thảo, Phó chủ tịch UBND xã Lam Sơn, huyện Thanh Miện, Hải Dương cho rằng, việc một số nông dân bỏ ruộng sẽ là cơ hội để những nông dân có đầu óc, có khả năng làm ăn tích tụ ruộng đất, sản xuất hàng hóa nông sản quy mô lớn. Quá trình tích tụ ruộng đất sẽ tạo điều kiện cho việc chỉnh trang đồng ruộng tốt hơn, đặc biệt thuận lợi cho việc đưa cơ giới hóa vào sản xuất nông nghiệp. Ông Thảo lấy ví dụ cụ thể: Máy gặt đập liên hoàn chỉ chi phí mất 100.000-120.000 đồng/sào, nếu thuê gặt thủ công 200.000-250.000 đồng/sào. Máy cày to thuê công 120.000 đồng/sào, máy cày nhỏ phải thuê 200.000 đồng/sào. Muốn cơ giới hóa vào đồng ruộng thì ruộng phải rộng ra.

Ban Thường vụ Tỉnh ủy Thái Bình kiểm tra mô hình nông nghiệp.

Còn ông Tăng Minh Lộc, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ NN & PTNT) cho rằng: Chúng ta phải xem lại một số chính sách đối với nông nghiệp và nông dân. Giá vật tư nông nghiệp cứ leo cao trong khi giá bán nông sản ngày càng thấp đi là vấn đề thuộc về chính sách. Hiện nay, Bộ NN&PTNT đang thực hiện việc tái cơ cấu lại ngành nông nghiệp trong đó có quy hoạch lại sản xuất. Chúng ta phải tăng cường quản lý Nhà nước đối với thị trường vật tư đầu vào thiết yếu cho sản xuất nông nghiệp, cụ thể là thị trường phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, giống cây, con; chống hàng giả, hàng nhái, giảm chi phí đầu vào.

Đổi mới chính sách đất đai và chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp

GS, TS Nguyễn Tử Siêm, Hội Khoa học Đất Việt Nam cho rằng, chính sách đất đai hiện chỉ thích hợp cho sản xuất nhỏ lẻ, muốn tổ chức sản xuất trên diện rộng, quy mô lớn thì vướng hạn điền. Tập quán và tâm lý tiểu nông làm ăn riêng rẽ hàng nghìn năm được quy định hạn điền che chở vẫn là lực cản cho việc tích tụ ruộng đất. Đã đến lúc cần phải thay đổi tư duy về an toàn lương thực dựa trên duy trì phương thức sản xuất tiểu nông sang phương thức sản xuất thị trường công nghiệp, tái cấu trúc nghề trồng lúa và duy trì một nền nông nghiệp hiện đại.

Bỏ ruộng cũng không hoàn toàn là xấu, là tiêu cực. Đó là cách nhìn của Giáo sư Võ Tòng Xuân, một nhà khoa học lâu năm gắn bó với người nông dân và cây lúa. Bỏ ruộng, trả ruộng để thoát nghèo, để làm việc khác hiệu quả hơn xét cho cùng cũng là tư duy đổi mới, là sự dũng cảm, thông minh lựa chọn con đường, phương thức làm ăn phù hợp của người nông dân. Nhưng sẽ là không tốt nếu điều này xảy ra tràn lan, tiếp tục kéo theo đổ vỡ, thiếu việc làm, mất cân đối lao động, thiếu chuyển dịch cơ cấu kinh tế, công nghiệp hóa và hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn.

Thị xã Chí Linh (tỉnh Hải Dương) là một trong những địa phương có nhiều diện tích đất ruộng bị bỏ hoang.

TS Đặng Kim Sơn, Viện trưởng Viện Chiến lược chính sách nông nghiệp cho biết, theo tính toán thì quy mô phải tăng hiệu quả sản xuất nông nghiệp mới tăng, diện tích ít nhất phải từ 4 đến 5ha trở lên mới có lời. Cho nên, phải mở rộng hình thức trang trại. Nhưng điều này không dễ dàng vì hiện cả nước có đến hơn 10 triệu hộ. Việc tích tụ đất, theo ông Bùi Thanh Quyến, Bí thư Tỉnh ủy tỉnh Hải Dương, nếu không tính toán kỹ có thể dẫn đến tình trạng nông dân mất ruộng, trắng tay và để lại nhiều hệ quả xã hội xấu. Cho nên, nơi nào tích tụ được ruộng đất cũng phải tính toán cho phù hợp quan hệ sản xuất và lợi ích của nông dân. Còn nơi nào chưa thể thì nên gom, tập trung các hộ nhỏ vào sản xuất tập thể, hợp tác. Ông Lê Huy Ngọ, nguyên Bộ trưởng Bộ NN và PTNT thì nhìn nhận vấn đề một cách tỉnh táo hơn: “Phải tổ chức lại sản xuất. Không thể để vật tư nông nghiệp đầu vào là giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật giá cao, không nên để lĩnh vực này lại do doanh nghiệp nước ngoài thâu tóm, dân mình sẽ khổ”.

Đại biểu Quốc hội “hiến kế”

Tại kỳ họp thứ 6 Quốc hội khóa XIII vừa qua cũng có nhiều đại biểu “hiến kế” vấn đề này. Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thanh Hùng, Giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Đồng Tháp cho rằng, tái cơ cấu ngành nông nghiệp là một yêu cầu bức thiết bởi cứ đề tình trạng nông dân chán nản trên cánh đồng kéo dài thì nông nghiệp, nông dân sẽ “kiệt sức”. Ông Hùng đề xuất: Đẩy mạnh việc chuyển dịch cơ cấu nội bộ ngành nhằm điều chỉnh và nâng cao giá trị gia tăng của các sản phẩm nông nghiệp, xây dựng chuỗi giá trị cho từng sản phẩm gắn với tổ chức lại từng ngành hàng nông sản, xây dựng vùng nguyên liệu tập trung với trọng tâm là xây dựng mô hình liên kết giữa sản xuất và tiêu thụ như cánh đồng liên kết gọi là cánh đồng mẫu lớn. Phân bổ lại lực lượng lao động nông thôn bao gồm lao động nông nghiệp và phi nông nghiệp nhằm đa dạng hóa thu nhập của hộ nông dân. Trong đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp ở Đồng Tháp, theo ông Hùng, trọng tâm là xây dựng các mô hình liên kết gắn với sản xuất tiêu thụ thông qua hợp đồng, nòng cốt là xây dựng cánh đồng mẫu lớn. Tuy nhiên, ông Hùng nhấn mạnh nên gọi “cánh đồng liên kết” trong chuỗi giá trị lúa gạo sẽ rõ hơn mối liên kết giữa sản xuất và tiêu thụ, giữa nông dân với doanh nghiệp thông qua đầu mối là hợp tác xã. Nếu chỉ thuần kinh tế hộ như hiện nay thì nông dân sẽ không đủ sức mạnh thị trường trong mối quan hệ về kinh tế với doanh nghiệp, ngược lại, doanh nghiệp không thể hợp đồng tiêu thụ với từng hộ nông dân. Do vậy, nhà nước nên chuyển dần từ hỗ trợ hộ nông dân sang hỗ trợ hợp tác xã để nâng cao năng lực quản trị, đủ sức huy động nguồn lực từ xã viên.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Văn Tiên (Tiền Giang) kiến nghị phải xem xét lại nghị định về chuyển đổi từ đất trồng lúa sang đất trồng cây lâu năm để những người nông dân tiến hành được thuận lợi hơn. Nên xây dựng quan hệ sản xuất mới ở lĩnh vực nông nghiệp trên cơ sở mô hình thành công như: Cánh đồng mẫu lớn trong trồng lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long, công ty nuôi bò sữa ở Sóc Trăng, TP Hồ Chí Minh, Nghệ An, Sơn La…