AI có khả năng thiết lập hay phá vỡ trật tự thế giới. Cuộc cách mạng AI có thể đưa cả tỷ người thoát nghèo, làm thay đổi các định chế yếu kém, song nó cũng có thể làm gia tăng sự bất công và bất bình đẳng. Kết quả sẽ phụ thuộc vào công tác quản lý của chúng ta.
Trớ trêu thay là nhân loại lại có một bảng thành tích khá nghèo nàn đối với việc quản lý các cuộc cách mạng công nghệ. Một ví dụ đó là Internet, công cụ có tác động to lớn đối với thế giới, làm thay đổi cách thức chúng ta giao tiếp và làm việc. Internet đã khiến lĩnh vực kinh tế bị đảo lộn, buộc nhiều mô hình kinh doanh tồn tại bấy lâu phải thay đổi, cùng đó là sự xuất hiện của một số ngành nghề hoàn toàn mới. Mặc dù vậy, Internet chưa mang lại sự thay đổi toàn diện như mong đợi của nhiều người. Có một điều chắc chắn là Internet đã không giải quyết được những vấn đề lớn, như xóa đói giảm nghèo hay đưa con người lên sao Hỏa.
Hình ảnh minh họa về ô tô tự lái nhờ ứng dụng AI. Ảnh: Fortune.com
Trên thực tế, xét dưới một vài góc độ, Internet lại khiến các vấn đề của chúng ta trở nên trầm trọng hơn. Internet đem lại cơ hội cho dân thường, song lại tạo nhiều cơ hội hơn cho người giàu. Một nghiên cứu mới đây của các nhà nghiên cứu tại Trường Kinh tế và Khoa học Chính trị Luân Đôn (LSE) cho thấy Internet đã làm gia tăng sự bất bình đẳng, với bằng chứng là những người có thu nhập cao, có học vấn được hưởng lợi nhiều nhất từ Internet; Internet cũng giúp các tập đoàn đa quốc gia tăng trưởng mạnh mẽ.
Trong khi đó, cuộc cách mạng AI có thể đem đến sự thay đổi mà chúng ta đang cần. AI, vốn chú trọng nâng cao các chức năng nhận thức cho máy móc để chúng có thể tự “học”, đang tái định hình cuộc sống của chúng ta. Nhờ vào AI chúng ta mới có ô tô tự lái (mặc dù chưa phải là ô tô bay), thậm chí là vũ khí tự hành.
Song, tiềm năng của AI không chỉ có vậy. AI có thể mang lại nhiều chuyển biến về mặt chính trị, kinh tế, xã hội mà chúng ta chưa thể thấu hiểu. AI sẽ không trở thành một ngành công nghiệp mới; thay vào đó, nó sẽ xâm nhập và làm thay đổi vĩnh viễn mọi ngành công nghiệp hiện có.
Thời điểm và cách thức diễn ra những chuyển biến trên, cũng như biện pháp quản lý những tác động to lớn đi kèm-đang là những câu hỏi khiến giới học giả và hoạch định chính sách phải trăn trở. Có người kỳ vọng một kỷ nguyên AI có thể là một thiên đường, nơi mà mọi vấn đề của nhân loại đều có lời giải, song cũng có nỗi sợ hãi về ngày tận thế, nơi mà chính sáng tạo lại đe dọa tới sự sống còn của nhân loại.
Việc dự báo những đột phá khoa học vốn không dễ dàng. Ngày 11-9-1933, nhà vật lý hạt nhân danh tiếng L.Ru-dơ-pho (Lord Rutherford) phát biểu trước đám đông rằng: “Những người tìm kiếm một nguồn năng lượng trong quá trình biến đổi của nguyên tử đều chỉ đang nói càn”. Ngay sáng hôm sau, L.Xi-lát (Leo Szilard) đã đưa ra giả thuyết về phản ứng hạt nhân dây chuyền dựa trên nơ-tron. Chẳng bao lâu sau đó, ông đã nhận bằng sáng chế cho phát minh lò phản ứng hạt nhân.
Đối với một đột phá công nghệ như AI, chúng ta cần có các chính sách để xử lý những mối liên hệ giữa công nghệ, quản lý và đạo đức. Các sáng kiến gần đây như Đối tác về AI hay Quỹ Đạo đức và Quản lý AI đều là một bước đi đúng hướng, song vẫn còn thiếu vắng sự tham gia cần thiết của chính phủ.
Một trong những chìa khóa giúp tạo nên một tương lai bình đẳng hơn đó là cơ sở dữ liệu. Những tiến bộ về AI phụ thuộc vào sự sẵn có và việc phân tích những bộ dữ liệu khổng lồ về hoạt động của con người, cả trên không gian ảo lẫn ngoài đời thực, nhằm phân biệt các mẫu hình hành vi có thể được áp dụng cho việc định hướng hành vi và nhận thức của máy móc. Bằng biện pháp tiếp cận đúng đắn, chúng ta có thể bảo đảm rằng, AI sẽ mang lại sức mạnh cho con người ở một quy mô chưa từng có từ trước tới nay.
HOÀNG VŨ (lược dịch)