Tân Trào – căn cứ địa cách mạng

Cây đa Tân Trào. Ảnh: internet

QĐND Online - Tân Trào, xã thuộc huyện Sơn Dương, nay là thôn Tân Lập, xã Tân Trào, huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang. Nguyên là xã Kim Lung (Kim Long) thuộc tổng Tú Trạc, châu Sơn Dương; khi thành lập khu giải phóng đổi thành xã Tân Trào, châu Tự Do. Sau Cách mạng tháng Tám đổi thành xã Tân Lập. Năm 1948 sáp nhập với xã Hồng Thái (tên cũ là Kim Trận) thành xã Tân Trào mới.

Tân Trào nằm trong một thung lũng nhỏ, có các dãy núi Hồng ở phía Đông, núi Thoa, ngòi Thia ở phía Nam, núi Bòng ở phía Tây và các núi đất như Nà Lừa, Kho Bắp v.v. bao quanh, tạo nên bức tường thiên nhiên kiên cố, hiểm trở, thuận lợi cho việc lập căn cứ địa cách mạng và thủ đô Khu Giải phóng.

Vào năm 1945, chỉ có hai đường mòn dẫn đến Tân Trào. Một đường từ huyện lỵ Sơn Dương vượt qua rừng rậm, đèo dốc mới đến được làng Hồng Thái, địa đầu của Tân Trào. Một đường khác từ Thái Nguyên qua đèo De bằng đường mòn đến Tân Trào. Ngày nay đến Tân Trào đã có đường ô tô thuận tiện. Những rừng già, rừng tre nứa, ngòi Thia, suối Thung, suối Khuôn Pén chảy về trước đình Tân Trào rồi chảy vào sông Đáy như một cánh cung mềm mại, hai bên thấp thoáng những bóng nhà sàn, với vẻ đẹp hùng vĩ của núi rừng Việt Bắc.

Hiện nay ở Tân Trào còn nhiều di tích lịch sử cách mạng quan trọng như đình và cây đa Tân Trào, đình Hồng Thái, lán Nà Lừa, Hang Bòng v.v.

Đình Tân Trào là một ngôi đình nhỏ thờ các thần sông núi của làng Tân Lập. Đình được dựng năm Quí Hợi (1923) theo kiểu nhà sàn, cột gỗ, ba gian, hai trái, mái đình lợp lá cọ, sàn lát ván. Dưới mái đình này, ngày 16/8/1945 các đại biểu khắp mọi miền đất nước đã về họp Quốc dân đại hội. Đại hội đã tán thành chủ trương Tổng khởi nghĩa của Đảng, thông qua lệnh khởi nghĩa và 10 chính sách lớn của Việt Minh, qui định Quốc kỳ cờ đỏ sao vàng, Quốc ca là bài Tiến quân ca và cử ra Uỷ ban Dân tộc Giải phóng Việt Nam, tức là Chính phủ Lâm thời do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch. Sáng 17/8/1945, thay mặt Chính phủ Lâm thời, Bác Hồ đọc lời thề thiêng liêng trong lễ ra mắt Quốc dân ở đình Tân Trào.

Cây đa Tân Trào cách đình Tân Trào khoảng 500m về phía đông. Dưới bóng đa cổ thụ này của làng Tân Lập, chiều 16/8/1945, Quân Giải phóng Việt Nam đã làm lễ xuất quân trước sự chứng kiến của nhân dân Tân Trào và 60 đại biểu toàn quốc về dự Quốc dân đại hội. Đồng chí Võ Nguyên Giáp đã đọc bản quân lệnh số 1 và ngay sau đó Quân Giải phóng đã lên đường qua Thái Nguyên về giải phóng thủ đô Hà Nội.

Đình Hồng Thái cách đình Tân Trào gần 1km trên đường từ đèo Chắn sang huyện Sơn Dương. Đầu tháng 5/1945, theo lời nhân dân kể lại, Bác Hồ mặc một chiếc áo choàng cũ, đầu đội chiếc mũ dạ đen, mảnh khăn mặt trắng vắt vai, dáng người mảnh dẻ, nước da rám nắng, tay cầm chiếc gậy nhỏ, chân bước thoăn thoắt tới đình Hồng Thái. Đây là điểm dừng chân đầu tiên của Bác đến Tân Trào. Đình Hồng Thái cũng là nơi tiếp đón các đại biểu về dự Quốc dân đại hội tháng 8/1945. Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, đình Hồng Thái còn là trạm thường trực của “An toàn khu” của Trung ương đóng ở Tân Trào.

Lán Nà Lừa là nơi Bác Hồ đã ở và làm việc từ tháng 6-8/1945 chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa. Ở lán Nà Lừa, Bác Hồ đã triệu tập Hội nghị cán bộ ngày 4/6/1945 bàn việc củng cố căn cứ địa, thành lập “Khu Giải phóng”, “Quân Giải phóng”. Cũng ở lán này, Bác đã ngày đêm chuẩn bị cho Hội nghị toàn quốc của Đảng từ 13-15/8/1945, quyết định Tổng khởi nghĩa và chuẩn bị cho Quốc dân đại hội ngày 16/8/1945. Lán Nà Lừa được dựng bằng tre lá, theo kiểu nửa sàn, nửa đất. Trong lán có bàn bằng nứa, có phên lát sàn để Bác làm việc, nghỉ ngơi. Ở đầu lán có hòn đá to, nơi đặt bếp nấu cơm.

Hang Bòng là nơi ở và làm việc của Bác Hồ, Trung ương Đảng và Chính phủ ở Việt Bắc thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược 1946-1954. Hang Bòng nằm trên lưng chừng núi Bòng, dưới chân núi là dòng sông Đáy uốn khúc và không xa Hồng Thái, Tân Trào. Vào những năm 1950-1951, Bác Hồ ở hang này. Tại Hang Bòng, ngày 22/2/1950, Bác Hồ đã ký sắc lệnh Tổng động viên nhân tài, vật lực cho kháng chiến; ngày 25/7/1950, Bác trả lời phỏng vấn các nhà báo về Mỹ can thiệp vào Đông Dương. Cũng từ Hang Bòng, với bộ quần áo chàm lấm tấm mốc và đôi dép cao su mòn gót, Bác đã vượt suối băng đèo đi công tác, đi chỉ đạo chiến dịch Biên giới 1950, đi dự Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ hai vào tháng 2/1951.

Tân Trào với đình Hồng Thái, lán Nà Lừa, cây đa Tân Trào, Hang Bòng, cùng ngòi Thia, sông Đáy… mãi mãi gắn bó với truyền thống cách mạng quang vinh của dân tộc ta, của non sông đất nước ta.