Hà Nội và Pa-ri với Điện Biên Phủ

Tiến sĩ Hugo Genin (ngoài cùng bên phải) cùng bác sĩ Đỗ Châu (ngoài cùng bên trái), Đại tá Đỗ Sâm (thứ hai từ trái sang) tại cuộc trò chuyện. Ảnh: THANH XUÂN

Kỷ niệm 55 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, ông Hugo Genin, một Tiến sĩ nhân chủng học lịch sử đến từ Pa-ri - Thủ đô nước Pháp, đã có các cuộc giao lưu với một số chiến sĩ Điện Biên Phủ đang sống tại Hà Nội. Đại tá, CCB Đỗ Sâm - chiến sĩ Điện Biên Phủ tham dự và đã ghi lại một số câu chuyện khá thú vị về Điện Biên Phủ. Chúng tôi xin trân trọng giới thiệu với bạn đọc.

Trò chuyện với tôi, Tiến sĩ Hugo Genin cho biết, ông đã nghiên cứu về Điện Biên Phủ 8 năm nay và là tác giả cuốn sách “Hồi ức của những người lính dù Pháp ở Điện Biên Phủ”. Đây cũng là đề tài luận văn thạc sĩ của ông ở Trường đại học Nice Sophia Antipolis năm 2004. Năm 2006, ông tổ chức giao lưu với một số cựu chiến binh Pháp đã tham gia chiến đấu ở chiến trường Điện Biên Phủ. Với đề tài “Hồi ức của những người tù binh Pháp ở Điện Biên Phủ”, ông Hugo Genin đã được cấp bằng Tiến sĩ.

Mặc dù vậy ông Hugo Genin vẫn cảm thấy còn thiếu khi chưa được gặp và nói chuyện với những chiến sĩ Điện Biên Phủ Việt Nam - những người trực tiếp làm nên chiến công huyền thoại này.

Với ý tưởng ấy, ông Hugo Genin sang Việt Nam. Được sự giúp đỡ của Đại học Quốc gia Hà Nội, Viện Viễn đông Bác cổ ở Việt Nam và nhiều cơ quan khác, ông đã tiếp xúc với một số chiến sĩ Điện Biên Phủ Việt Nam - những người đã làm nên chiến thắng vĩ đại, nổi tiếng toàn cầu 55 năm trước đây. Đó là: Trung tướng Phạm Hồng Cư, nguyên Phó chính ủy Trung đoàn 36, Đại đoàn 308; Trung tướng Vũ Xuân Vinh, nguyên Tham mưu trưởng Trung đoàn 36; Đại tá Trần Quốc Hanh, nguyên cán sự chính trị Đại đoàn 304; Đại tá Bác sĩ Nguyễn Thị Ngọc Toản và Giáo sư Bác sĩ Đỗ Châu, nguyên sinh viên Đại học Y khoa thực tập ở mặt trận Điện Biên Phủ; ông Nguyễn Xuân Đài, nguyên Trung đội trưởng pháo binh thuộc Trung đoàn Tất Thắng cùng một số nhân chứng khác... Mỗi lần tiếp xúc, ông Hugo Genin đưa ra mấy chục câu hỏi. Trong khuôn khổ một bài viết ngắn, tôi chỉ có thể trích dẫn đôi chuyện điển hình trong mấy cuộc đối thoại giữa ông Hugo với một số chiến sĩ Điện Biên Phủ Việt Nam.

Thiếu tướng Lê Mã Lương, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam đã tạo điều kiện để Tiến sĩ Hugo Genin gặp Trung đội trưởng pháo binh Điện Biên Phủ Nguyễn Xuân Đài tại gần khẩu pháo 105mm trưng bày ngay trước Bảo tàng. Chính đây là khẩu pháo đã bắn những loạt đạn đầu tiên mở màn chiến dịch Điện Biên Phủ chiều 13-3-1954. Ông Hugo Genin hỏi chiến sĩ Điện Biên Phủ:

- Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, ông đã từng chiến đấu ở đơn vị có khẩu pháo này?

Ông Nguyễn Xuân Đài, Trung đội trưởng pháo binh:

- Vâng. Tôi là Trung đội trưởng đơn vị pháo này, Đại đội 806 thuộc Trung đoàn trọng pháo Tất Thắng.

- Đơn vị ông hành quân lên Điện Biên Phủ ngày nào? Hành trình diễn biến ra sao?

- Đêm 22-12-1953, từ một căn cứ ở Tuyên Quang, đơn vị chúng tôi nhận lệnh hành quân lên Tây Bắc. Dọc đường hành quân, đơn vị chúng tôi nhiều lần bị máy bay Pháp oanh tạc, đặc biệt là khi qua các đèo Lũng Lô, Pha Đin nhưng không bị thiệt hại. Đầu tháng 1 năm 1954, chúng tôi đến địa điểm tập kết ở Nà Nham, phía ngoài Điện Biên Phủ. Tại đây, chúng tôi nhận lệnh kéo pháo vào trận địa chiến đấu, vượt đỉnh Pha Sông cao đến hơn 1.150m, nhiều nơi có độ dốc đến 60 độ, qua nhiều vực sâu ở Nậm Khô Hu, Pu-y-tao, Pe-an... Đêm 24-1-1954, Trung đội pháo chúng tôi chiếm lĩnh xong trận địa bắn, lúc này mới chỉ là trận địa dã chiến.

- Ông suy nghĩ gì khi nhận lệnh phải hủy bỏ trận chiến đấu đêm 26-1 đến giáp ngày mở màn chiến dịch 13-3-1954? Ông có cảm nhận gì về chiến trận sau đó?

- Ban đầu chúng tôi nhận lệnh nổ súng vào đêm 26-1, chỉ hai ngày sau khi chiếm lĩnh trận địa. Trưa 26-1-1954, chúng tôi được lệnh lùi thời gian tác chiến, kéo pháo ra. Ngay đêm hôm ấy chúng tôi bắt đầu kéo pháo ra. Đến ngày 2-2-1954, cả 24 khẩu pháo của Trung đoàn chúng tôi đã ra đến vị trí tập kết ở Nà Nham. Dần về sau này chúng tôi mới thấy rõ quyết định của trên cho “kéo pháo ra” là rất chính xác.

Từ ngày 10-2-1954, một số đơn vị bộ binh và công binh mở 5 tuyến đường rộng để ô-tô có thể kéo pháo vào trận địa chiến đấu mới. Một số lực lượng khác tập trung làm công sự pháo, đài quan sát và chỉ huy sở kiên cố, có thể chịu được sức công phá của bom và đạn pháo 105mm, 155mm của Pháp ở Điện Biên Phủ lúc ấy. Sau khi hoàn thành việc mở đường cơ giới và xây dựng hệ thống công sự vững chắc cho pháo binh, đêm 5-3, các khẩu trọng pháo của đơn vị tôi được ô-tô kéo vào chiếm lĩnh trận địa theo phương châm mới đánh chắc, tiến chắc. Hoàn tất việc sẵn sàng chiến đấu đêm 9-3-1954, chúng tôi tin chắc sẽ hoàn thành tốt nhiệm vụ.

- Ông cho biết một số trận chiến đấu chính của ông trong chiến dịch. Các ông đã chuẩn bị như thế nào để đối phó với một cuộc tấn công của đối phương?

- Trưa ngày 13-3 (mấy tiếng đồng hồ trước lúc mở màn chiến dịch vào 17 giờ 5 phút cùng ngày), 2 chiếc xe tăng dẫn đầu một đơn vị bộ binh của Pháp tiến đến gần trận địa xuất phát tiến công của Trung đoàn 209, Đại đoàn 312 ở chân cao điểm Him Lam. Đại đội pháo 806 chúng tôi nhận lệnh bắn chặn quân Pháp. Sau 2 phát bắn thử, 18 phát còn lại đều rơi trúng Him Lam. Bị đánh chặn, xe tăng, bộ binh Pháp phải rút về Mường Thanh. Chặn đánh những cuộc tiến công của Pháp kiểu như vậy thì nhiều lắm.

- Ông cho biết một số kỷ niệm sâu sắc trong chiến dịch Điện Biên Phủ?

- Nhiều kỷ niệm nhưng có ba thời khắc tôi không thể quên. Một là, được bắn những quả đạn pháo đầu tiên mở màn chiến dịch. Hai là, lần Đại tướng Võ Nguyên Giáp - Tổng tư lệnh vào thăm công sự khẩu pháo đầu đàn của đơn vị tôi (khẩu pháo được trưng bày ở Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam hiện nay). Tiếp theo là lễ duyệt binh mừng chiến thắng Điện Biên Phủ ngay tại Mường Phăng ngày 13-5.

Tiến sĩ Hugo được bác sĩ Đỗ Châu tiếp tại nhà riêng của ông. Chị Vân Anh, sinh viên khoa tiếng Pháp, Trường đại học Hà Nội đảm nhiệm việc phiên dịch hôm đó nhàn hơn vì cả bác sĩ Châu và những người cùng dự buổi giao lưu đều nghe và nói được tiếng Pháp. Ông Hugo Genin tự giới thiệu rồi hỏi ông Đỗ Châu:

- Xin ông cho biết việc làm của ông trong chiến dịch?

- Tôi đang học tại Trường đại học Y khoa thì nhận lệnh tham gia đội điều trị thương binh, bệnh binh ở chiến trường Điện Biên Phủ.

- Trong quân đội, ông được huấn luyện về quân sự, chính trị như thế nào? Ý kiến của ông về quá trình huấn luyện đó?

- Ngoài việc học tập ngành y, tôi được học thêm về chính trị, được giáo dục lòng yêu quê hương, yêu dân tộc, được học một số kiến thức về lý luận. Quá trình huấn luyện này đã tạo điều kiện rất tốt cho việc hoàn thành nhiệm vụ của tôi, giúp tôi trưởng thành như hiện nay. Ngoài ra tôi được học thêm việc sử dụng một số vũ khí bộ binh để tác chiến khi cần thiết.

- Tôi có gặp một cựu chiến binh Pháp đã chiến đấu ở Điện Biên Phủ, bị thương rồi bị bắt làm tù binh. Ông ấy nói, thời gian bị bắt, Việt Minh đã không đối xử tốt. Là một thầy thuốc ở Điện Biên Phủ xin ông cho biết ý kiến về việc này?

- Chỗ tôi không hề có chuyện ấy. Chúng tôi tận tình cứu chữa cho thương binh Pháp và luôn đối xử tốt với họ. Có thể trước đây họ quen được ăn uống chế độ cao nên không chịu được những thiếu thốn gian khổ của chúng tôi. Thực ra chế độ ăn uống và hưởng thụ của tù binh Pháp ở Điện Biên Phủ hơn hẳn chế độ của chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam chúng tôi.

- Ông làm gì sau chiến dịch Điện Biên Phủ?

- Chiến dịch Điện Biên Phủ thắng lợi, tôi đi học tiếp rồi tốt nghiệp Đại học Y khoa và trở lại Tây Bắc làm nhiệm vụ chăm sóc sức khỏe cho đồng bào. Tôi đã từng làm Trưởng ty Y tế tỉnh Lào Cai. Sau đó có thời gian tôi sang Pháp và Ru-ma-ni học rồi về làm công tác đối ngoại ở Bộ Y tế tại Hà Nội.

- Theo ông, đâu là những ảnh hưởng về chính trị, quân sự và lịch sử của chiến thắng Điện Biên Phủ?

- Gia đình tôi có một người thân tham dự Hội nghị Giơ-ne-vơ về Đông Dương (Luật sư-Bộ trưởng Phan Anh). Do đó tôi thường xuyên được biết những tin tức về hội nghị. Ngày 7-5-1954 giải phóng Điện Biên thì 8-5-1954 Hội nghị Giơ-ne-vơ khai mạc. Chiến thắng Điện Biên Phủ của Việt Nam đã ảnh hưởng rất to lớn và quyết định đến thành công của hội nghị.

Toàn thế giới đều thừa nhận kết quả cuộc chiến ở Điện Biên Phủ, chiến thắng thuộc về Quân đội và nhân dân Việt Nam.

(Còn nữa)

Đại tá ĐỖ SÂM (ghi)