Bộ đội Cụ Hồ từ trường Bưởi

GS. Từ Giấy và Đại tướng Võ Nguyên Giáp tại văn phòng Đại tướng.

Cách đây 100 năm, năm 1908 chính quyền thuộc địa của đế quốc Pháp ra quyết định thành lập “trường Thành chung bảo hộ” tại Hà Nội nhằm mục đích đào tạo một hệ thống công chức phục vụ cho bộ máy cai trị của chúng tại Đông Dương. Ý đồ ấy của chính quyền bảo hộ Pháp đã không thể thực hiện. Những hoạt động yêu nước, chống Pháp, bãi khóa, đòi tự do, dân chủ được tổ chức thường xuyên trong nhà trường. Ngoài ra, nhiều thầy trò trường Bưởi - Chu Văn An đã trở thành những cán bộ trong lực lượng vũ trang nhân dân, là những chiến sĩ Bộ đội Cụ Hồ được nhân dân quí mến, tôn trọng. Xin được giới thiệu đôi nét về một số những người chiến sĩ ấy.

Học sinh không chịu nhận cái tên “Bảo hộ” vì nó mang đầy tính “thực dân, nô lệ”. Họ chỉ gọi trường mình bằng cái tên “trường Bưởi” với lý do không ai có thể bắt bẻ: Trường nằm trên địa phận đất Kẻ Bưởi ven Hồ Tây.

Chính trong những hoạt động yêu nước này, trường Bưởi đã có được nhiều thầy trò trở thành những cán bộ ưu tú của Đảng, Nhà nước như các đồng chí Phạm Văn Đồng (1906-2000), nguyên Thủ tướng Chính phủ; Ngô Gia Tự (1908- 1935), nguyên Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ; Nguyễn Văn Cừ (1912-1941), nguyên Tổng bí thư Đảng Cộng sản Đông Dương… cùng nhiều nhà giáo, nhà khoa học, nghệ thuật được nhiều người biết đến như các ông Dương Quảng Hàm, Nguyễn Văn Huyên, Nguyễn Xiển, Hoàng Xuân Hãn, Nguyễn Mạnh Tường, Ngụy Như KonTum, Hoàng Ngọc Phách, Tú Mỡ, Nguyễn Công Hoan, Xuân Diệu… Rất nhiều cán bộ cao cấp của quân đội trưởng thành từ trường Bưởi-Chu Văn An. Các thế hệ học sinh trường Bưởi lên đường tòng quân giết giặc đã làm rạng danh Bộ đội Cụ Hồ.

Bộ đội Cụ Hồ trường Bưởi trước Cách mạng Tháng Tám 1945

Trong kỳ thi tuyển vào trường Bưởi tháng 9-1926, anh Phan Anh đạt điểm cao nên được học bổng toàn phần. Vào học nội trú khóa 1926-1930, rồi tiếp tục học Ban Tú tài ở trường Bưởi (1931-1934). Kết thúc khóa học, anh đã đậu cả bằng tú tài bản xứ, tú tài triết học và tú tài toán, sau đó được học bổng sang học bên Pháp.

Sau Cách mạng Tháng Tám, trong kỳ họp đầu tiên của Quốc hội khóa I, đầu năm 1946, luật sư Phan Anh được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, sau đó chuyển sang làm Bộ trưởng Bộ Kinh tế rồi Bộ trưởng Bộ Công thương, Ngoại thương; Phó chủ tịch Hội đồng Hòa bình Thế giới kiêm Chủ tịch Hội đồng Hòa bình Thế giới ở Việt Nam cùng nhiều cương vị công tác quan trọng khác.

Giáo sư, Viện sĩ Tôn Thất Tùng cũng là cựu học sinh khóa 1931-1934 trường Bưởi. Những ngày đầu cuộc Kháng chiến chống Pháp, khi đang là Giám đốc Bệnh viện Phủ Doãn (Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức hiện nay), bác sĩ Tôn Thất Tùng đã thường xuyên có mặt ở các trạm phẫu thuật ngoại ô Hà Nội cứu chữa cho các thương binh trong chiến đấu, sau được bổ nhiệm là “cố vấn phẫu thuật” của Bộ Quốc phòng, tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ, là một chiến sĩ Điện Biên Phủ.

Kháng chiến chống Mỹ, khi máy bay B52 địch oanh tạc Hà Nội, Giáo sư, Bác sĩ Tôn Thất Tùng đã ngày đêm trực tiếp mổ xẻ cho thương binh và nhân dân bị thương trong mười hai ngày đêm “Điện Biên Phủ trên không” ở Hà Nội. Ông đã là Thứ trưởng Bộ Y tế, được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động.

Thiếu tướng Vũ Văn Cẩn, nguyên Cục trưởng Cục Quân y vốn là một học sinh giỏi của trường Bưởi khóa học 1931-1935. Sau khi tốt nghiệp Đại học Y, đầu năm 1946, bác sĩ Cẩn nhận quyết định làm Cục trưởng Cục Quân y, rồi từ 1967 được bổ nhiệm là Phó chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần.

Luật sư Lê Kim Chung, cựu học sinh trường Bưởi khóa 1935-1939, cựu giáo viên trường Trung học kháng chiến Chu Văn An, trong kháng chiến chống Pháp đã là một cán bộ công tác ở Văn phòng Bộ Quốc phòng, nhận nhiệm vụ làm trưởng phòng “theo dõi Ủy ban kháng chiến các khu”. Sau đó có thời kỳ ông đã là Vụ trưởng Vụ Luật pháp Quốc tế, Bộ Ngoại giao, trước khi nghỉ hưu đã là Đại sứ Việt Nam ở Liên hợp quốc.

Cựu học sinh trường Bưởi khóa 1938-1942 Bùi Đại đã tham gia chiến đấu trong suốt hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ. Ông đã là viện trưởng Viện Quân y 103, Phó giám đốc Học viện Quân y, Viện trưởng Bệnh viện Trung ương quân đội 108, chuyên viên đầu ngành Truyền nhiễm – Dịch học quân sự. Giáo sư, Tiến sĩ khoa học, Thiếu tướng Bùi Đại đã được phong tặng danh hiệu Thầy thuốc Nhân dân, Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.

Thầy thuốc Nhân dân, Giáo sư Từ Giấy, một cựu học sinh trường Bưởi trước Cách mạng Tháng Tám, là Phó trưởng phòng “phòng bệnh” Cục Quân y, chủ bút báo Vui sống, tờ báo được anh em Vệ quốc đoàn thời kháng chiến chống Pháp rất yêu thích. Khi giặc Pháp đánh Nam Bộ tháng 9-1945, ông đã tình nguyện lên đường Nam tiến. Là chủ tịch Hội Dinh dưỡng Việt Nam, năm 2000, Giáo sư Từ Giấy được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới.

Học sinh Vũ Oanh học trường Bưởi khóa 1939-1942. Thời gian học, ông đã cùng nhiều bạn học trong trường tổ chức các hoạt động cách mạng, được chỉ định làm trưởng đoàn đại biểu Nhân dân Hà Nội đi dự Đại hội Quốc dân ở Tân Trào ngày 16-8-1945. Ông Vũ Oanh thời kháng chiến chống Pháp đã là Phó chính ủy Đại đoàn 320, rồi Cục trưởng Cục Địch vận Tổng cục Chính trị, được bầu làm Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng các khóa V, VI, VII, Ủy viên Bộ Chính trị khóa VII.

Cựu học sinh khóa 1940-1944 Phạm Hồng Cư sau khi tốt nghiệp trường Bưởi đã sớm tham gia hoạt động cách mạng, chiến đấu tại hầu hết các chiến dịch trong kháng chiến chống Pháp cho đến Chiến dịch Điện Biên Phủ ở các cương vị chỉ huy tiểu đoàn, trung đoàn. Trong kháng chiến chống Mỹ, sau nhiều năm chiến đấu ở các đơn vị cơ sở, ông được điều về làm Cục trưởng Cục Tuyên huấn Tổng cục Chính trị rồi sau đó giữ chức Phó chính ủy Quân khu II; Phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị rồi về nghỉ hưu với quân hàm trung tướng.

Học sinh Vũ Xuân Vinh, sau khi tốt nghiệp trường Bưởi năm 1944 đã sớm tham gia hoạt động cách mạng, bị đế quốc Nhật bắt giam cho tới ngày Tổng khởi nghĩa Tháng 8-1945. Vào học, tốt nghiệp Trường võ bị Trần Quốc Tuấn khóa I, ông Vũ Xuân Vinh đã tham gia chiến đấu suốt thời gian kháng chiến chống Pháp. Sau chiến dịch Điện Biên Phủ, ông được điều về làm thư ký Hội nghị Trung Giã rồi về Bộ Tư lệnh Pháo binh, được cử đi học ở Liên Xô. Về nước một thời gian, ông chuyển sang Quân chủng Phòng không, chiến đấu giải phóng Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế, Đà Nẵng, Cam Ranh… cho đến ngày giải phóng Miền Nam, thống nhất Tổ quốc. Năm 1976, ông được điều về Học viện Quốc phòng rồi chuyển làm Cục trưởng Cục Đối ngoại Bộ Quốc phòng, đến năm 1995 nghỉ hưu với quân hàm trung tướng.

Cùng khóa với Vũ Xuân Vinh có Nguyễn Đình Thi. Anh đã tham gia nhiều hoạt động yêu nước ở trường Bưởi, được cử đi dự Đại hội Quốc dân Tân Trào, là thành viên Ủy ban Giải phóng dân tộc Việt Nam. Sau Cách mạng Tháng Tám, Nguyễn Đình Thi được bầu làm Ủy viên Ban thường vụ Quốc hội khóa I. Ở Hội Văn hóa cứu quốc, sau khi dự Đại hội Thanh niên thế giới tại Béc-lin, ông tham gia chiến đấu ở Chiến dịch Điện Biên Phủ, là Chính trị viên phó tiểu đoàn tại Trung đoàn Thủ Đô, Đại đoàn Quân Tiên Phong (308). Trong kháng chiến chống Mỹ, Nguyễn Đình Thi đã được biệt phái tham gia chiến đấu ở Bộ Tư lệnh Phòng không - Không quân. Sau đó người ta thấy anh chiến sĩ Giải phóng quân Nguyễn Đình Thi với bộ trang phục bà ba đen và chiếc mũ tai bèo trên nhiều chiến trường ở Nam Bộ. Ông đã được Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật lần thứ nhất năm 1996.

Các cựu học sinh trường Bưởi niên khóa 1941-1945 thời gian qua vẫn thường xuyên tổ chức các cuộc gặp mặt hằng năm với khoảng 40 người hiện còn quanh khu vực Hà Nội, 20 người đã từng tham gia quân đội, trong đó có 4 vị tướng. Đó là Thượng tướng Đặng Vũ Hiệp (mới qua đời) nguyên Chính ủy Chiến dịch Tây Nguyên (1975), sau chiến thắng Buôn Ma Thuột đã tiến vào giải phóng Sài Gòn trong chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử. Ông từng là ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, Phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị. Tiếp theo là Trung tướng Đặng Quân Thụy, nguyên Tư lệnh Quân khu II, Phó chủ tịch Quốc hội, Chủ tịch Hội Cựu chiến binh Việt Nam. Thiếu tướng Nguyễn Đôn Tự là thành viên Hội nghị Pa-ri về Việt Nam (1968-1973), tham gia Ban Liên lạc quân sự bốn bên sau Hội nghị Pa-ri. Thiếu tướng Anh hùng lực lượng vũ trang, Giáo sư, Tiến sĩ Lê Thế Trung, tốt nghiệp trường Chu Văn An năm 1945, sau Cách mạng Tháng Tám, anh đã tham gia tự vệ chiến đấu thành Hà Nội, vào học lớp “y tá Vệ quốc đoàn khóa 1”, tốt nghiệp loại giỏi, được chọn, điều lên phục vụ chiến đấu trên mặt trận Tây Bắc thời kỳ đầu cuộc kháng chiến chống Pháp. Được cử đi học khoá 1 Trường quân y sĩ liên khu I và X (tiền thân của Học viện Quân y sau này), khi tốt nghiệp, anh đã đỗ thủ khoa, nhận quyết định làm phó rồi trưởng ban Quân y Trung đoàn 209, Đại đoàn 312, cùng đơn vị tham gia nhiều chiến dịch: Hòa Bình, Tây Bắc, Điện Biên Phủ. Sau ngày giải phóng Thủ đô, Lê Thế Trung được cử học lớp Y sĩ cao cấp khóa 1, tốt nghiệp “thủ khoa”, anh lại nhận quyết định lên Tây Bắc. Thời gian sau về Hà Nội học, làm luận án thi bác sĩ, anh đã là một trong ba sinh viên đỗ đầu toàn khóa. Giáo sư, Tiến sĩ Lê Thế Trung còn đảm nhận nhiều nhiệm vụ quan trọng khác: Giám đốc Viện bỏng Quốc gia, Chủ tịch Hội Bỏng Việt Nam.

“ Bộ đội Cụ Hồ” trường Chu Văn An thế hệ sau

Sau ngày toàn quốc kháng chiến (19-12-1946), đầu tháng 3-1947, trường Trung học kháng chiến Chu Văn An đã khai giảng khóa học đầu tiên ở chiến khu Việt Bắc. Tháng 1-1950, toàn thể học sinh trường đã làm đơn tình nguyện xin được trực tiếp ra tiền tuyến chiến đấu, giải phóng quê hương. Ngay sau đó, hầu hết anh chị em đã nhập ngũ rồi được đi chiến đấu trên nhiều chiến trường.

Thời gian qua, nhân kỷ niệm 50, 60 năm ngày thành lập trường(1997- 2007), điểm lại số thầy trò đã có liên lạc còn khoảng trên 100 người, trong đó có nhiều cán bộ quân đội được nhiều người biết đến như: Anh hùng lao động, Thầy thuốc Nhân dân, Giáo sư Bác sĩ Nguyễn Tài Thu, Chủ tịch Hội Châm cứu Việt Nam, Phó chủ tịch Hội Châm cứu Thế giới. Nhà giáo Nhân dân, Thiếu tướng, Giáo sư, Tiến sĩ, Nguyễn Hưng Phúc, nguyên Phó giám đốc Học viện Quân y. Thầy thuốc Nhân dân, Giáo sư, Tiến sĩ Trần Đỗ Trinh, nguyên Chủ nhiệm Quân y Trung đoàn 63, Đại đoàn 351 trong kháng chiến chống Pháp, nguyên Viện trưởng Viện Tim mạch Việt Nam, nguyên chủ tịch Hội Tim mạch học Việt Nam, nguyên thành viên Trường Tim mạch học Hoa Kỳ. Thầy thuốc Nhân dân, Giáo sư, Tiến sĩ Phan Chúc Lâm, Chủ tịch Hội Thần kinh học Việt Nam, nguyên Chủ nhiệm khoa Thần kinh Bệnh viện Trung ương quân đội 108.

Thầy thuốc Nhân dân, Giáo sư, Tiến sĩ Tạ Long, hiện là Chủ tịch Hội Tiêu hoá Việt Nam, Ủy viên Ban chấp hành Hội Tiêu hóa châu Á - Thái Bình Dương, nguyên Chủ nhiệm khoa Tiêu hóa Bệnh viện Trung ương quân đội 108. Nghệ sĩ Nhân dân, Đạo diễn Sân khấu Nhà hát kịch Việt Nam, Tiến sĩ Nguyễn Đình Nghi. Ông đã đạo diễn nhiều vở kịch nổi tiếng: Tiếng sấm Tây Nguyên, Đại đội trưởng của tôi, Đỉnh cao phía trước, Nguyễn Trãi ở Đông Quan, Hồn trương Ba, da hàng thịt, Rừng trúc. Vở bi kịch lịch sử Rừng trúc đã đoạt Huy chương vàng tại Hội diễn Sân khấu kịch nói Toàn quốc năm 1999.

Sau việc đế quốc Mỹ gây ra sự kiện vịnh Bắc Bộ ngày 5-8-1964, một buổi tối đầu năm 1965, học sinh trường THPT Chu Văn An cùng các bạn thanh niên các trường cấp 3 ở Hà Nội tổ chức một buổi diễu hành biểu dương lực lượng thanh niên Thủ đô hướng ra tiền tuyến. Một sĩ quan không quân giới thiệu những chuyện chiến đấu rất hấp dẫn của các phi công Phạm Ngọc Lan, Trần Hanh.

Trước đó, một số cựu học sinh Chu Văn An như Nguyễn Tiến Sâm, Nguyễn Phi Hùng đã trở thành những phi công chiến đấu được sách báo ca ngợi.

Sau buổi diễu hành, riêng khối học sinh lớp 10 niên khóa 1963-1965 trường Chu Văn An đã có nhiều bạn tình nguyện nhập ngũ, 10 bạn trở thành phi công. Nguyễn Sỹ Hưng học bay ở trường Hàng không số 12 Trung Quốc, rồi tiếp tục sang học tại khoa Không quân Học viện Lê-nin. Khi tốt nghiệp, anh đã đậu thủ khoa, được thưởng Huy chương vàng, được khắc tên bằng giác vàng lên bảng vàng danh dự của Học viện. Về nước chiến đấu, đến ngày hòa bình anh chuyển sang làm Chủ nhiệm một khoa ở Học viện Không quân. Thời gian sau, anh chuyển về Tổng Công ty Hàng không Việt Nam, nhận nhiệm vụ làm Chủ tịch Hội đồng Quản trị kiêm Tổng Giám đốc Tổng công ty.

Đầu tháng 4 năm 2008, nhân kỷ niệm ngày không quân nhân dân Việt Nam bắn rơi máy bay Mỹ lần đầu tiên trên bầu trời Việt Nam (3-4-1965), Sỹ Hưng cùng một số phi công đã một thời cùng học dưới mái trường Chu Văn An, trở lại thăm trường.

Đó là Đại tá Vũ Chính Nghị-con trai Thiếu tướng Vũ Văn Cẩn-cựu học sinh trường Bưởi khóa 1931-1935 và Đại tá Từ Đễ, Phó cục trưởng Cục Quân huấn Bộ Tổng tham mưu. Thân sinh của phi công Từ Đễ là Giáo sư, Thầy thuốc Nhân dân Từ Giấy, cựu học sinh trường Bưởi trước cách mạng Tháng Tám.

Một số đại biểu học sinh đã được nghe các phi công kể lại những kỷ niệm thời còn là học sinh Chu Văn An trên 40 năm trước đây, được Từ Đễ kể lại câu chuyện anh cùng “Phi đội Quyết Thắng” bay trên chiếc máy bay A-37 của không lực Hoa Kỳ ta vừa chiếm được, ném bom sân bay Tân Sơn Nhất sáng ngày 28-4-1975, gây hoảng loạn lớn cho ngụy quyền Sài Gòn, tạo điều kiện thuận lợi cho thắng lợi của Chiến dịch Hồ Chí Minh, giải phóng Miền Nam, thống nhất Tổ Quốc (30-4-1975 ).

Giai đoạn 1965-1970-1974, “đỉnh cao” của cuộc kháng chiến chống Mỹ, lớp lớp học sinh ưu tú của trường Chu Văn An đã tình nguyện lên đường ra tiền tuyến. Các bạn đã gặp ngoài mặt trận những đồng môn như Tô Lan Phương - con chim sơn ca của trường; Thanh Tùng- người nhạc sĩ hào hoa; Trần Kim Thành-một học sinh giỏi văn sau trở thành nhà văn, nhà làm phim; Anh Đức-cây bóng chuyền xuất sắc luôn được chỉ định kéo cờ trong những buổi lễ chào cờ toàn trường; các nhà thơ Vũ Quần Phương, Lữ Huy Nguyên; bác sĩ Đặng Thùy Trâm-sau được truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang…

Một số bạn, sau những năm tháng dũng cảm chiến đấu, chuyển ngành ra ngoài quân đội vẫn giữ vững phẩm chất Bộ đội Cụ Hồ, trở thành những cán bộ tốt của Nhà nước như: Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Tiến Sâm, sau là Cục trưởng Cục Hàng không dân dụng rồi là Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải; luật sư Phạm Quốc Anh-hiện là Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam; Nguyễn Cẩm Tú-hiện là Thứ trưởng Bộ Công thương cùng nhiều giáo sư, tiến sĩ, nhà khoa học, nghệ sĩ, nhà văn, nhà thơ, nhà báo…

Những tấm gương sáng về những Bộ đội Cụ Hồ ra đi từ trường Bưởi-Chu Văn An, xếp bút nghiên lên đường đi chiến đấu, bảo vệ non sông, đất nước, tham gia vào sự nghiệp giải phóng dân tộc, xây dựng quê hương còn nhiều lắm.

Suốt hai cuộc kháng chiến chống đế quốc Pháp, đế quốc Mỹ, lớp lớp các thế hệ học sinh trường Bưởi-Chu Văn An đã phấn đấu thực hiện tốt lời dạy của Bác Hồ: “Các vua Hùng đã có công dựng nước. Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước.”

Hà Nội tháng 4-2008.

ĐỖ SÂM